Verkoop warmtepompen keldert: ‘Maak elektriciteit goedkoper ten opzichte van gas’

Uw huis verwarmen met een warmtepomp is goed voor het klimaat, maar steeds minder Vlamingen maken die keuze. De verkoop viel in de eerste helft van 2026 terug met 55 procent. ‘We denken nog te vaak op korte termijn en alleen met onze portefeuille.’

‘Toen ik aangaf dat ik een warmtepomp wel wilde overwegen omdat die milieuvriendelijker is, verklaarde de EPB-verslaggever me gek’, getuigde een verbouwer onlangs in Knack. ‘Uiteindelijk bleek het een fortuin te kosten, dus hebben we het toch geschrapt.’

Dat is geen alleenstaand geval. In de eerste helft van dit jaar werden slechts 11.000 warmtepompen verkocht, tegenover 24.500 in de eerste helft van 2023. Dat is een daling met 55 procent. Die terugval komt vooral omdat mensen denken met hun portefeuille. ‘De energieprijzen zijn zodanig hoog dat een gasketel op dit moment voordeliger is dan een warmtepomp’, zegt VITO-onderzoeker Maarten De Groote. ‘Andere verklaringen zijn de terughoudendheid voor het onbekende en de beperkte ervaring met warmtepompen voor bestaande woningen bij installateurs.’

Nochtans zijn experts het erover eens dat de warmtepomp cruciaal is in de strijd tegen de klimaatopwarming. Energie-expert Alex Polfliet: ‘De CO₂-uitstoot van onze gebouwen is ongeveer even groot als de volledige industriële uitstoot. Met de terugval in de verkoop van warmtepompen verliezen we dus kostbare tijd. Wie vandaag nog investeert in een gasketel, zal wellicht nog tot 2050 verder aardgas verstoken.’ Tegen die tijd hebben Europa en Vlaanderen vooropgesteld om alle gebouwen koolstofneutraal te maken.

Volgens een studie van VITO/EnergyVille zouden er in België tegen 2030 al 1,5 miljoen warmtepompen moeten geïnstalleerd zijn om de klimaatdoelstellingen te halen. Met de huidige tendens is dat totaal onrealistisch.

Mirakelapparaat

De warmtepomp is eigenlijk een mirakelapparaat om uw woning te verwarmen. Het kan op basis van elektriciteit warmte halen uit de buitenlucht, de bodem of het grondwater. We besparen u de technische details, maar drie principes uit de fysica maken dat mogelijk. Zoals uw koelkast koude onttrekt uit de lucht van uw keuken, zo werkt een warmtepomp op een soortgelijke manier.

De Groote: ‘Als je één kilowattuur elektriciteit in de warmtepomp steekt, krijg je drie tot vijf kilowattuur warmte terug. Ter vergelijking: bij een gasketel is de efficiëntie ongeveer één en geen factor drie à vijf. Het enige probleem is dat op dit moment de elektriciteitsprijs ongeveer vier keer hoger ligt dan de gasprijs. Daardoor wordt dat efficiëntievoordeel financieel tenietgedaan.’

In Vlaanderen is gas nu 3,9 keer goedkoper dan elektriciteit. In Nederland en Frankrijk is gas eerder tweemaal zo goedkoop als elektriciteit (zie kaartje hieronder), waardoor warmtepompen er dus wel voordelig zijn. ‘Dat is het geval in heel Europa’, zegt Polfliet. ‘Alleen in Roemenië en België kun je de investering in een warmtepomp niet terugverdienen. Dat is beschamend.’

‘Het aantal verkochte warmtepompen per land loopt gelijk met de prijsverhouding tussen gas en elektriciteit per land’, weet De Groot. Polfliet geeft het voorbeeld van Italië: ‘Daar heb je – ook dankzij een flinke subsidie – een warmtepomp al terugverdiend in het eerste jaar ten opzichte van een gasinstallatie.’

Beide experts pleiten niet voor nog meer subsidies voor warmtepompen, maar benadrukken dat de gas-elektriciteitsratio dé hefboom is om meer Vlamingen te verleiden tot de warmtepomp. De Groot: ‘Een taxshift die gas zwaarder belast en elektriciteit minder is essentieel. Zo niet blijft de operationele kosten van een waterpomp hoger.’

Polfliet ziet een opportuniteit in de formatiegesprekken: ‘De kans dat in de volgende regeerperiode zowel federaal als Vlaams dezelfde partijen (N-VA, Vooruit en CD&V, nvdr) een coalitie vormen, maakt het mogelijk om een gezamenlijk energiebeleid uit te tekenen. Dat ontbrak in het verleden.’

Op korte termijn kan een belastingverschuiving soelaas bieden. Op lange termijn zal de ratio elektriciteit versus gas sowieso de goede kant opgaan. Polfliet: ‘Het staat in de sterren geschreven dat gas duurder zal worden en elektriciteit goedkoper. De distributiekosten van gas zullen toenemen, want de gasinfrastructuur die we nu uitbouwen zal over een paar decennia nutteloos worden en dus versneld moeten worden doorgerekend naar de consument. Door de toename van goedkopere wind- en zonne-energie zal elektriciteit wellicht goedkoper worden. Die prijsevoluties komen er. De politici zouden voor het klimaat de moed moeten hebben ze te versnellen.’

No-brainer voor nieuwbouw

Is iedereen dan op langere termijn gebaat bij een warmtepomp? ‘Voor nieuwbouw is een warmtepomp een no-brainer,’ stelt De Groot, ‘en ook bij een goed geïsoleerde woning zal de efficiëntie tot factor vijf gaan en maak je dus zelfs bij de huidige elektriciteitsprijs al winst. Maar het is een misverstand dat alleen dat soort woningen nut hebben bij een warmtepomp. Ook vloerverwarming is géén must, met radiatoren met een groot oppervlak of ventiloconvectoren (een toestel dat met een ventilator warme of koude lucht in je woning kan verspreiden, nvdr) kan het ook.’

De combinatie met zonnepanelen op het dak ligt dan weer minder voor de hand. Op het eerste gezicht lijkt het slim om met zonne-energie gratis elektriciteit op te wekken en daarmee dan via een warmtepomp ook uw huis te verwarmen. De Groot: ‘Eigenlijk lukt dat maar voor 10 procent van de tijd. De zon schijnt vooral in de zomer en overdag en verwarmen doe je vooral ‘s winters en als de zon onder is. Je moet al een lokale batterij hebben of die capaciteit slim gaan sturen, maar dat is voor een gezinswoning nog geen courante toepassing.’

Collectief denken

Op collectieve schaal is er meer mogelijk. ‘In Genk heeft VITO een proefproject waar we met één gemeenschappelijke warmtepomp vier sociale woningen voorzien. Op die woningen liggen ook zonnepanelen, die de warmtepomp bevoorraden. Door zo’n collectief systeem hebben we een hogere efficiëntie én lagere kosten. Op lokaal niveau moet het warmtebeleid ook naar kleinschalige oplossingen zoeken en zich niet blindstaren op de individuele aanpak.’

‘Groepsdenken is echt belangrijk in dit verhaal’, benadrukt De Groot. ‘In Denemarken zijn warmtenetten (een netwerk van ondergrondse leidingen waar warm water doorheen stroomt, aangedreven door een warmtepomp of restwarmte, nvdr) op wijkniveau business as usual. In Vlaanderen zijn zulke projecten nog te weinig doorgedrongen. Al zijn er in Mortsel en Edegem wijken die met de industriële restwarmte van de Agfa-Gevaert-fabriek verwarmd worden.’ Vlaanderen telt momenteel zo’n 95 warmtenetten.

‘Ik zou het EPC-label afschaffen voor verbouwingen’: vijf vragen over de renovatieplicht

Ondanks de tegenvallende verkoopcijfers dit jaar zijn warmtepompen, collectief en voor particulieren, de toekomst. In elk geval is gas een aflopend verhaal. Vanaf 2026 is een aardgasaansluiting voor nieuwbouw zelfs verboden.

Polfliet vermoedt dat – zonder een sterke prijswijziging van gas en elektriciteit – de crisis in de warmtepompsector nog tot dan kan aanslepen: ‘Ik begrijp dat mensen op korte termijn kiezen voor de goedkoopste installatie en dus voor een gasketel, maar op langere termijn is het een slechte investering. Bovendien zal de waarde van je huis lager zijn door een minder gunstig EPC. Al denken weinig mensen daar al aan op het moment dat ze verbouwen.’

Wat is het voordeel van een warmtepomp?