Verkiezingen 2024: vertrouwt u op 9 juni de stemcomputer nog wel?
Slagen Russische of Chinese hackers er straks ook in onze verkiezingen te hacken? Het is een vrees die sommigen doet terugverlangen naar stemmen met potlood en papier. ‘Ik zou me meer op mijn gemak voelen.’
Van alle bezorgdheden over de democratie is het misschien wel de spectaculairste: de angst dat er straks, als we in juni allemaal gaan stemmen, gerommeld wordt met de stemcomputers die we gebruiken. Op een moment dat het aantal hackings van privécomputers, bedrijven en ook overheden toeneemt – herinner u het platleggen van zo ongeveer de hele Antwerpse administratie in 2022 – is het lang niet de meest vergezochte vrees. Nederland besliste in 2007 al om weer met potlood en papier te stemmen, nadat was gebleken dat hun stemcomputers niet helemaal beveiligd waren tegen hacking.
Enkele maanden geleden organiseerden alle betrokken diensten in België een simulatie van wat er mis kan lopen voor, tijdens en na verkiezingsdag. De stemcomputers die worden gebruikt, waren toen ook een van de aandachtspunten. Dinsdag kregen partijvoorzitters en -medewerkers vervolgens van diensten als de Staatsveiligheid en het Centrum voor Cybersecurity een update over alle risico’s tijdens de campagne. Het was de bedoeling om partijen te informeren over hoe ze, bijvoorbeeld, zichzelf en hun kandidaten online kunnen beveiligen, maar ook verkiezingsdag kwam ter sprake.
‘Ik heb die kans genomen om vragen te stellen over het stemproces’, vertelt Michael Freilich daarover, die als Kamerlid voor de N-VA aanwezig was. ‘De voorbije jaren zijn het aantal Denial of Service-aanvallen enorm toegenomen: er wordt daarbij niets gestolen of beschadigd, maar iemand wordt de toegang ergens toe ontzegd. Wat als dat gebeurt op verkiezingsdag als we de stemmen proberen te tellen? Men heeft mij verzekerd dat de infrastructuur goed beveiligd wordt, en ik heb daar akte van genomen.’ Het Centrum voor Cybersecurity publiceerde naar aanleiding van de verkiezingen ondertussen ook een brochure met richtlijnen om zulke aanvallen te voorkomen.
Stand alone-computers
De discussie over hoe te stemmen komt elk verkiezingsjaar wel terug. Oud-voorzitter van de S.PA (nu Vooruit) John Crombez is al veel langer overtuigd dat we beter weer met potlood en papier stemmen, en dat gebeurt natuurlijk ook nog op veel plaatsen. In Vlaanderen zijn het vooral gemeenten in West- en Oost-Vlaanderen waar manueel wordt gestemd. Stemmen met een computer kan voor ouderen nog altijd een drempel zijn en argwaan opwekken, hoewel ondertussen voor jongeren dan weer net ouderwets stemmen op papier ongemakkelijk aanvoelt. In Wallonië stemt iedereen al enkele jaren opnieuw op papier, behalve in Duitstalig België. Een van de aanleidingen voor Wallonië om de stemcomputers weer af te voeren was een bug in het stemsysteem in 2014, die ervoor zorgde dat een (klein) aantal stemmen verkeerdelijk werd toegekend. In enkele stembureaus waren de stemmen van kiezers die hun stem op het laatste moment hadden gewijzigd niet correct geregistreerd. Een andere reden voor Wallonië was dat digitaal stemmen ook gewoon duurder is voor de gemeenten.
Stemcomputers werken volledig stand alone: ze zijn nooit op het internet aangesloten, en bevatten zelfs geen harde schijf waar virussen op zouden kunnen zitten.
‘Ik zou me meer op mijn gemak voelen als de stemming volledig manueel verliep’, vertelt politoloog Bart Maddens, die ook al veel langer gewonnen is voor het idee. ‘De beslissing van het Waals Parlement heeft mij enkel bevestigd in mijn aanvoelen; discussies over de risico’s van digitalisering en bescherming van de privacy leven nu eenmaal veel meer in Franstalig België. De prijs die we daarvoor betalen, is natuurlijk dat er met veel meer volk gestemd moet worden. Dat lijkt mij niet meer dan redelijk. Op verkiezingsdag laat het soevereine volk zijn stem gelden. Het volk mag gerust een inspanning leveren om ervoor te zorgen dat die stem transparant en controleerbaar uitgebracht kan worden.’
Bij de FOD Binnenlandse Zaken maakt men zich niettemin weinig zorgen. ‘Wij hebben ook nog niets gezien dat ons dit jaar wees op verhoogde risico’s’, zegt Koen Schuyten van de FOD. ‘In 2014 heeft zich een probleem voorgedaan, en dat is in alle transparantie opgelost. We hebben daar ook lessen uit getrokken zoals we dat na elke verkiezing wel doen.’ Schuyten wijst erop dat stemcomputers volledig stand alone werken: ze zijn nooit op het internet aangesloten, en bevatten zelfs geen harde schijf waar virussen op zouden kunnen zitten. Er wordt enkel een USB-stick ingestoken. Mensen kunnen hun stem controleren op het papiertje dat door de computer wordt afgedrukt. Nadien worden de uitslagen geëncrypteerd en via een beveiligd netwerk doorgestuurd naar Brussel waar ze gecontroleerd worden door een gecertificeerd systeem voor de uitslag wordt bekendgemaakt. Deze procedure is, overigens, hetzelfde voor de stembureaus waar met papier dan wel digitaal wordt gestemd. ‘Alle claims die er straks eventueel worden gemaakt over onze stemcomputers of procedures, zullen wij heel makkelijk kunnen weerleggen’, besluit Schuyten.
Dominion vs. Fox
Voor Bart Maddens is het, deels, ook een principiële zaak: zelfs als onze computers honderd procent betrouwbaar zijn, gaat zijn voorkeur uit naar verkiezingen zonder computers. Een schijn of vermoeden dat er iets mis liep, is in de ogen van sommigen voldoende om de legitimiteit van het resultaat aan te tasten. Maddens schetst een scenario waarbij de N-VA en Vlaams Belang met een verschil van héél weinig stemmen net geen zetelmeerderheid halen in het Vlaams Parlement. Vlaams-nationalistische kiezers zouden twijfel kunnen zaaien over de Belgische kiesinfrastructuur. Gevraagd of Maddens dat zelf ook zou doen, is zijn antwoord negatief. ‘Tenzij er net als in 2014 werkelijk iets grondig misloopt natuurlijk, dat ging toen toch over iets meer dan 2000 stemmen.’
Tijdens de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten in 2020 werd er, onder andere door Donald Trump, beweerd dat de stemcomputers gemanipuleerd waren. Het computerbedrijf Dominion daagde de nieuwszender Fox uiteindelijk voor de rechter omdat Fox actief had geholpen zulke leugens te verspreiden. Er was niets mis met die computers. Uiteindelijk sloten de beide partijen een overeenkomst waarvoor Fox 787,5 miljoen dollar aan Dominion betaalde.
Zo goed als niemand wil terug naar potlood en papier. Ook Joris Vandenbroucke niet, fractieleider in de Kamer voor Vooruit en ook aanwezig op de briefing. ‘Als we met het internationale betalingsverkeer elke dag tientallen miljarden online veilig kunnen overschrijven, kunnen we ook wel digitaal verkiezingen organiseren’, zegt hij. ‘Ik maak me veel meer zorgen over de gevaren van fake news en anonieme accounts die op sociale media de campagne beïnvloeden. Daarvan kregen we gisteren enkele overtuigende voorbeelden te zien, ook uit ons eigen land. De campagne tegen EVRAS (een handboek in Wallonië voor seksuele opvoeding, nvdr) werd mede aangevuurd door Russische trolls. Het is daarvoor dat we de grootst mogelijke alertheid moeten hebben.’
