‘Verdwijnende bankautomaten: wat we kunnen leren van telefooncellen’

Landelijke gemeenten kampen met een tekort aan bankautomaten. Terwijl bankenkoepel Febelfin uitblinkt in vaagheid, kijkt CD&V-politicus Kevin Defieuw naar het verleden van de telefooncel. ‘Pas toen bleek dat mobiel bellen voor iedereen gangbaar en toegankelijk was, werden de verplichtingen voor openbare telefoons versoepeld.’

Begin maart kwam de gemeente Wevelgem met een primeur. Als eerste lokaal bestuur zou de vlasgemeente de installatie van een bankautomaat faciliteren. In deelgemeente Moorsele werd de laatste automaat midden 2022 weggenomen en hierdoor zou een nabije toegang tot cashgeld opnieuw mogelijk zijn. Amper enkele weken later kwam ook de federale regering met nieuws. Na lang onderhandelen was er een akkoord met Febelfin over de toegang tot cashautomaten. De sector engageerde zich om 287 installaties bij te plaatsen tegenover het oorspronkelijke plan. Wat trouwens nog steeds een drastisch afbouwscenario betekent.  

Ruim vier maanden later kunnen de inwoners van Moorsele cashgeld afhalen. Deze zekerheid is er allerminst voor andere, vaak landelijke, gemeenten. Na twee hoorzittingen in het federaal parlement blijkt dat het akkoord met Febelfin vooral uitblinkt in vaagheid. Tot op vandaag is er geen zicht op welke steden, gemeenten of buurten kunnen rekenen op een extra inspanning. Dat antwoord kan overigens nog even op zich laten wachten. We zijn immers tweeënhalf jaar verwijderd van de ‘flexibele’ deadline van 31 december 2025.

Ook wanneer er duidelijkheid komt over die locaties, zijn er allerminst garanties.  Zo kan een automaat bij minder dan 20.000 afhalingen per jaar weggenomen worden. Voor het platteland zijn gemiddeld 55 transacties per dag simpelweg onrealistisch. Als klap op de vuurpijl is ook het akkoord hoogst onzeker. Er loopt immers nog een onderzoek bij de Belgische Mededingingsautoriteit over de bankenneutrale automaten. Een uitspraak van deze autoriteit, kan het volledige afsprakenkader op de helling plaatsen.

Het doet denken aan de maatschappelijke context waarin de publieke telefooncellen verdwenen. In de jaren 90 was er een algemene ongerustheid door de opkomst van mobiel bellen. Via de wet van 21 maart 1991 kreeg het toenmalige Belgacom (nu Proximus) duidelijke verplichtingen opgelegd.

Zo moesten er minstens 14.000 openbare telefoons zijn waarvan één in elke deelgemeente van voor de verplichte gemeentefusies. Met in 2000 18.437 openbare installaties werd dit streefcijfer ruimschoots gehaald. De wetgever stelde zich daarna flexibel op. Toen bleek dat mobiel bellen voor iedereen gangbaar en toegankelijk was, werden de verplichtingen versoepeld. Uiteindelijk kon de laatste telefooncel in 2015 weggenomen worden.

(Lees verder onder de preview)

Bpost

Net als bij Belgacom is de federale overheid (via FPIM) meerderheidsaandeelhouder van bpost. Het postbedrijf heeft eveneens een belangrijke bankpoot. In de zevende beheersovereenkomst werden in artikel 11 afspraken gemaakt over de plaatsing van cashautomaten.

In gemeenten waar geen automaat aanwezig is, engageert het bedrijf zich om de aanwezigheid ervan te garanderen. In 2022 en 2023 zouden zo tot 30 automaten geïnstalleerd kunnen worden. Tot op vandaag was dat enkel het geval in de Waalse gemeenten Profondeville en Manhay.

Maar ook gemeenten waar nog een automaat aanwezig is, kunnen volgens de beheersovereenkomst – weliswaar ook tegen betaling – een beroep doen op de diensten van bpost. Geen enkele stad of gemeente maakte al gebruik van deze optie. Voor lokale besturen zijn de opties via bpost onbekend en onduidelijk.

Ook via staatsbank Belfius, 100 procent in handen van de federale overheid, is er ongetwijfeld meer mogelijk. Wevelgem, bpost of Belfius. Het is de overheid die zo onrechtstreeks instaat voor de installatie van bankautomaten. Daar kunnen we ons zeker vragen bij stellen, maar het is een noodzakelijke fase door de aanhoudende onzekerheid over het akkoord met Febelfin.  

L’histoire se répète. De kans is zéér reëel dat digitaal betalen voor iedereen toegankelijk wordt en ook bankautomaten op termijn in onbruik raken. Dat is op vandaag allerminst het geval. Uit een recente bevraging van iVox blijkt immers dat 8 op 10 Belgen nog belang hechten aan het afhalen van geld in de buurt. In tussentijd hebben alle Belgen, niet alleen in Moorsele, nood aan een stabiele en zekere overgangsperiode. Of hoe telefooncellen tot op vandaag een bron van inspiratie zijn.