Verbannen hoofdimam van de Grote Moskee: ‘Ik ben “misschien” geradicaliseerd. Kan het nog wat vager?’

Hoe staatsgevaarlijk is Abdelhady Sewif, hoofdimam van de Grote Moskee in Brussel? Staatssecretaris Theo Francken wil hem het land uitzetten. De imam reageert voor het eerst. Uit discreet onderzoek van Knack blijkt dat, behalve zijn preken, ook ’s mans activiteiten buiten de moskee zouden worden geviseerd.

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) zorgde vorige week voor deining in de moslimgemeenschap. Hij trekt de verblijfsvergunning in van Abdelhady Sewif, hoofdimam van de Grote Moskee in Brussel – zeg maar: de belangrijkste imam van het land. Op de radiozender Bel RTL wond Francken er geen doekjes om: ‘We hebben duidelijke signalen gekregen dat het gaat om een salafistische man, heel geradicaliseerd, heel conservatief en gevaarlijk voor onze samenleving en onze nationale veiligheid.’

Abdelhady Sewif wilde tot nu toe niet reageren in de pers. Na bemiddeling van Tamer Abou El Saod, directeur van het Islamitisch en Cultureel Centrum (ICC, de organisatorische tak achter de Grote Moskee van Brussel), wil hij exclusief voor Knack toch meer toelichting geven.

Sewif gaat voor het gesprek midden in de gebedszaal van de Grote Moskee op de grond zitten. Hij heeft net het gebed afgesloten. Een stuk of vijftig moslims druppelen langzaam de koepelzaal uit, terwijl ze nieuwsgierige blikken werpen op het ongewone gezelschap van hun imam.

Onze openingsvraag of hij een salafist is, hoeft zelfs niet gesteld te worden. Zonder veel stemverheffing en met een brede glimlach vraagt Sewif in het Arabisch: ‘Zie ik er als een salafist uit? Hebt u al ooit gehoord dat een geleerde of een imam die verbonden is aan de al-Azhar-universiteit in Caïro een radicale salafist is geworden? Wel, ik heb daar gestudeerd, en ik ben door die universiteit naar hier gestuurd (al-Azhar is een van de oudste universiteiten in de wereld. De faculteit theologie is een van de belangrijkste religieuze autoriteiten voor soennieten, nvdr.). Het uitgangspunt van al-Azhar is de gulden middenweg. Vreedzaam samenleven en tolerantie staan er centraal. Toen ik dertien jaar geleden naar de Grote Moskee werd gestuurd, was het om díé boodschap uit te dragen. En dat doe ik ook.’

In al die jaren heeft hij nooit een probleem gehad met de Belgische overheid, zegt de imam. Zijn verblijfsvergunning werd altijd probleemloos verlengd, zonder één enkele opmerking. Hij woont hier met zijn Egyptische vrouw en drie kinderen. ‘Mijn jongste dochter is hier geboren. Mijn oudste zoon zit in het laatste jaar van de middelbare school. Hij behaalt goede resultaten en wil graag hier aan de universiteit studeren om ingenieur te worden.’

Toch kreeg hij in maart van dit jaar het bericht dat zijn verblijfsvergunning niet werd verlengd. Knack vroeg Sewif inzage in het document, maar kreeg het niet te zien. Waarom Francken de zaak nu pas in de openbaarheid bracht, is niet duidelijk. ‘In dat document wordt verwezen naar tekenen en uitspraken die misschien op mijn radicalisering kunnen wijzen’, zegt Sewif. ‘Wat is dat, “misschien”? Kan het nog vager? Ik weet niet wat er aan de hand is. Iedereen die iets bereikt in het leven of iets heeft wat anderen niet hebben, krijgt met jaloezie te kampen. Ik ken geen vijanden, maar misschien azen sommigen op mijn positie als hoofdimam in de belangrijkste moskee van het land? Ik weet het niet. Maar nog eens, ik heb geen vijanden en ik onderhoud goede relaties met moslims en niet-moslims. Ik heb ook niet-moslimvrienden. Ik word bijvoorbeeld altijd uitgenodigd voor activiteiten in de Sint-Guidokerk in Anderlecht, waar ik graag aan deelneem.’

De vraag is natuurlijk of staatssecretaris Francken zulke verklaringen zou afleggen als hij geen stevige bewijzen had dat Sewif inderdaad een geradicaliseerde salafist is. ‘Dan moet hij maar met bewijzen komen’, zegt de imam ferm. ‘Je kunt al mijn preken nalezen op de website van het ICC. De staatssecretaris zegt dat ik geradicaliseerd ben. Hoe? Welke tekenen wijzen daarop? Hij zegt ook dat hij “duidelijke signalen” heeft gekregen. Van wie? Misschien moet hij die signalen eens goed onderzoeken. Als ik beweer dat u een autodief bent, is dat een bewijs dat u effectief ook een auto hebt gestolen? In een rechtsstaat moet je bewijzen hebben voor je beweringen. Ik heb volstrekt niets te maken met de salafistische stroming in de islam. Meer zelfs: ik geef altijd kritiek op radicale en salafistische ideeën, en ik bestrijd extremisme en radicalisme. Ik krijg zélf kritiek van salafisten omdat mijn baard niet lang genoeg is en mijn djellaba over mijn enkels valt.’ (lacht)

Smeekbede

Hoe hij het radicalisme bestrijdt, wil de imam van de Grote Moskee best weleens uitleggen. ‘Dat doe ik door de mensen naar de ware religie te leiden’, zegt Sewif. ‘Tijdens mijn preken roep ik moslims op om vreedzaam samen te leven, de wetten te respecteren, hun plichten na te komen. Ik beroep mij op tal van Koranverzen die tolerantie en verdraagzaamheid tussen de volkeren stimuleren.’

Dat klinkt mooi, maar ook vaag. Hoe definieert hij zichzelf dan als moslim? Als hij geen salafist is, bij welke strekking of stroming hoort hij dan wel? Sewif: ‘Ik hoor niet bij een stroming, ideologie of strekking. In al-Azhar volgen we de shafitische rechtsschool (het shafisme is een van de vier scholen binnen de soennitische islam en is vrij dominant in het Midden-Oosten. De school steunt zwaar op de Koran en de Hadith om te bepalen wat een moslim al dan niet mag en moet doen, nvdr.).

Na de aanslagen in Brussel op 22 maart 2016 kwam de imam onder vuur te liggen omdat hij op een Arabische zender had verklaard dat bidden voor niet-moslims onder de slachtoffers niet kon. Behoorlijk radicaal toch? ‘Dat heb ik nooit zo gezegd’, zegt de imam. ‘De journalist van de Arabische tv-zender al-Ghad heeft een deel van mijn antwoord weggelaten. Hij loog ook toen hij zei dat de raad van Belgische imams was samengekomen en had beslist om niet te bidden voor de niet-moslimslachtoffers. De raad is daarover niet eens samengekomen! Wat ik wél heb gezegd, is dat je kunt bidden voor moslim-slachtoffers, en voor niet-moslims kun je je solidariteit en medeleven betuigen met een smeekbede. Wat is daar fout of radicaal aan? Weet u dat ik direct na de aanslagen onze mensen hier in de moskee heb opgeroepen om bloed te geven voor de slachtoffers? Voor álle slachtoffers. Sinds de aanslag op het Franse tijdschrift Charlie Hebdo bid ik elke vrijdag voor alle inwoners van dit land, en smeek ik dat God hen bijstaat.’

Wanneer we het kalifaat en de Islamitische Staat ter sprake brengen, gooit de imam de handen in de lucht en rolt hij met de ogen. Sewif: ‘Ik heb nooit opgeroepen om te gaan strijden voor het kalifaat. Nóóit. Wanneer ik over de Syrische kwestie sprak, heb ik de moslims altijd duidelijk gemaakt dat dit een politiek probleem is. Ik heb letterlijk gezegd dat het een strijd is om de politieke macht, en dat wat daar gebeurt absoluut geen jihad kan worden genoemd. Iedereen weet dat ik de IS en andere radicale groepen sterk bekritiseer.’

Zijn IS-strijders voor hem dan geen moslims, willen we weten. Sewif wordt ineens een stuk voorzichtiger. ‘Het is niet aan mij om te bepalen wie moslim is en wie niet. Maar het zijn wel corrupte mensen die moorden. Ik heb er totaal niets mee te maken, want ik ben tegen alle geweld.’

Kortom, zowel Theo Francken als de Staatsveiligheid vergist zich zwaar in dit dossier? Sewif: ‘Dat kan toch? Nogmaals, beluister mijn preken. Ze gaan over respect, verdraagzaamheid, barmhartigheid, normen en waarden én over de wettelijke rechten en plichten die we als moslims in dit land hebben.’ Staan die Belgische wetten voor hem boven de sharia? ‘De sharia gaat niet in tegen de Belgische grondwet, omdat men volgens de sharia de wetten van het land waar men woont moet respecteren.’

Sewif voelt zich een slachtoffer, zegt hij: ‘Het is mogelijk dat het niet om mij draait, maar dat men via mij een ander doel wil bereiken. Misschien willen sommige politici meer stemmen behalen, en brengen ze daarom mij en de Grote Moskee in diskrediet? Weet u wat ik niet snap? Minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) zei vorig jaar dat er geen problemen zijn in de Grote Moskee. Maar volgens zijn staatssecretaris is dit een broeinest van radicalisme. Wat is het nu?’

Gerede twijfel

Knack nam contact op met enkele experts, niet-moslims, die de werking van de Grote Moskee en de imam kennen. Geen van hen wil zich met naam en toenaam uitspreken in deze delicate kwestie.

‘Zodra het woord “salafisme” valt, sneuvelt elke nuance’, zegt een van hen. ‘De imam is een vrij dogmatisch man, maar dat staat niet meteen gelijk aan “radicale salafist”. Het salafisme is op zich ook heel verscheiden. Je hebt puriteinen die willen leven zoals in de middeleeuwen. Zijn dat radicalen? Ja. Zijn ze staatsgevaarlijk? Nee. Vergelijk het met fundamentalistische christenen zoals de Jehova’s, die ook idiote denkbeelden hebben over het einde van de wereld en dat hoogstens wat irritant blijven uitdragen, maar “staatsgevaarlijk” is nog iets anders. Daarnaast heb je ook politieke salafisten, die een islamitische staat nastreven, maar daarvoor geen geweld gebruiken. De echt gevaarlijke salafisten zijn de jihad-salafisten, die dat laatste met geweld willen bereiken.’

De vraag moet gesteld: behoort de hoofdimam van de Grote Moskee tot die laatste categorie? Heeft Theo Francken het bij het rechte eind? ‘Het zou me verwonderen, maar je weet maar nooit. Geen idee’, klinkt het.

In kringen die dichter bij het dossier staan, hebben ze duidelijk wél een idee. ‘Verkijk u niet op zijn officiële preken en zijn praktijk binnen de Grote Moskee’, heet het. ‘Het gaat zeker over zijn preken en wat hij daarin bijvoorbeeld zegt over de positie van de vrouw. Maar het gaat ook over wat hij buiten de moskee doet, en wie hij daar ontmoet. Daar zitten zorgwekkende activiteiten tussen die de beslissing voor uitwijzing rechtvaardigen. Reken maar dat er meer dan gerede twijfel is over deze imam.’

Details over die activiteiten buiten de moskee geeft niemand prijs. Alweer is dat ’te delicaat in dit stadium’.

Illegaal

ICC-directeur Tamer Abou El Saod was op buitenlandse missie toen hij vernam dat Francken de verblijfsvergunning van de hoofdimam introk. ‘Er zijn nooit problemen met hem geweest, en hij is bijzonder populair in de moslimgemeenschap’, zegt El Saod. ‘Hij werkte hier de eerste jaren als gedetacheerde van de al-Azhar-universiteit en werd ook door de universiteit betaald. Toen de detachering afliep, is hij als werknemer in dienst gekomen van het ICC. Dat is hij nog altijd. Ik heb geen flauw idee waar die beschuldiging van radicalisering op slaat.’

Sewif nam een advocaat in de arm. Zijn beroepsprocedure loopt bij de Raad voor Vreemdelingenbetwistingen. Normaal moet de persoon die wordt uitgewezen gehoord worden, en schorst de beroepsprocedure automatisch de beslissing om iemand uit te wijzen. Maar daar bestaan uitzonderingen op. Wie uitgewezen wordt ‘om ernstige redenen van openbare orde of nationale veiligheid’, waar Theo Francken naar verwees, wordt niet gehoord. In dat geval schorst de beroepsprocedure ook de beslissing niet. Met andere woorden: de hoofdimam van de Grote Moskee is al maanden illegaal in België, en kon in mei het land worden uitgezet. Waarom dat (nog) niet gebeurde, is niet duidelijk. De man bleef al die maanden rustig verderwerken in de Grote Moskee en predikt elke week bij het vrijdaggebed. Is hij dan toch geen acuut gevaar voor de openbare veiligheid?

De directeur staat pal achter zijn imam: El Saod: ‘Hij is een gematigde, correcte man. Hij zou na al die jaren plots veranderd zijn in een radicale moslim en een gevaarlijke salafist? Laat me niet lachen. Wat is een salafist? Letterlijk is dat “iemand uit de vroegere wereld”, en ook “iemand die vandaag gelooft dat hij moet leven zoals in de dagen van de Profeet”. Is dat gevaarlijk? Nee, het is een geloofsovertuiging als een andere. Na de verklaringen van Theo Francken heb ik massa’s telefoontjes gekregen van ongeruste moslims. Blijkbaar vergiste de staatssecretaris zich al in de nationaliteit van de imam. Hij is geen Saudi maar een Egyptenaar, net zoals ik. Wat moet ik dan van de rest van die officiële verklaringen geloven, als zelfs dat simpele feitje al niet klopt?’

Tamer Abou El Saod wacht nu af wat er in beroep zal gebeuren. ‘Daar moeten concrete feiten worden voorgelegd om de uitwijzing te verantwoorden’, zegt hij. ‘Dán pas kan de imam punt per punt weerleggen wat hem wordt aangewreven. Waarom deed staatssecretaris Francken die uitspraken? Zo beïnvloedt hij toch de procedure en de rechters in beroep? Misschien zitten er politieke en electorale motieven achter. In dit stadium komen zijn verklaringen eigenlijk neer op laster, want er zijn geen tastbare bewijzen. Ik vind dit een heel ernstige zaak.’

En wat als de bewijzen er wel degelijk zijn? El Saod twijfelt geen seconde: ‘Als er bewijzen zijn én ze kloppen, zal ik de eerste zijn om de imam op staande voet te ontslaan. De Staatsveiligheid zal wel een dossier hebben, maar ik ben er vrijwel zeker van dat de inhoud ervan niet klopt. Het zou niet de eerste keer zijn dat de inlichtingendienst foute informatie heeft. Ik gooi op niemand een steen, maar misschien hebben ze bepaalde zaken fout geïnterpreteerd of niet goed begrepen. Hoe goed kennen ze bij die dienst Arabisch? Begrijpen ze alle dialecten? Als het over religieuze teksten en lezingen gaat, moet je een echte expert zijn om de nuances en symboliek te doorgronden en te snappen. Je kunt sommige zaken heel snel fout interpreteren. De imam is een bekend figuur in onze gemeenschap. Dus nogmaals, ik ben er gerust op. Het ICC heeft ook niets fouts gedaan.’ El Saod beklemtoont wel herhaaldelijk dat de affaire ‘een persoonlijke zaak van de imam’ is en losstaat van het ICC. ‘We wachten op de bewijzen. Wij hebben niets te verbergen.’

‘Salafistisch broeinest’

Theo Francken zei op Bel RTL ook dat ‘iedereen weet dat er een probleem is met de Grote Moskee van Brussel’. Ook in de parlementaire onderzoekscommissie naar de aanslagen van 22 maart 2016 was er zware kritiek te horen op de moskee en het ICC, als verspreiders van het radicale salafisme en wahabisme. Dat laatste is de fundamentalistische stroming van Saudi-Arabië, een van de grote financiers van de Grote Moskee.

El Saod verwerpt die kritiek: ‘”Iedereen weet dat”, zegt de staatssecretaris. Heeft hij daarover een grote opiniepeiling gehouden? Ik vind dat heel lichtzinnige verklaringen. Uiteraard hebben we problemen, maar die zijn van administratieve en organisatorische aard. Het is mijn taak als directeur om die op te lossen, en daar werk ik hard aan. We leven hier toch in een rechtsstaat? Wel, wij respecteren die. Het ICC is een Belgische vzw en leeft de Belgische wetten perfect na. Het Centrum heeft een contract met de Islamitische Wereldliga. 57 landen zijn daar lid van, waaronder Saudi-Arabië. Ja, onze hoofdzetel is gevestigd in Mekka omdat dat een belangrijke heilige plek van de islam is. Wil dat zeggen dat de Liga door de Saudi’s gedomineerd wordt? Nee. Dat is hetzelfde als beweren dat de Europese Unie door België wordt gedomineerd omdat de Europese Commissie in Brussel is gevestigd.’

Volgens El Saod komt het geld van de Grote Moskee ook niet alleen van Saudi-Arabië maar van de verschillende lidstaten van de Liga, en is het normaal dat rijkere moslimlanden meer doneren dan de armere of kleinere lidstaten. ‘Duitsland betaalt toch ook meer aan de EU dan België? Trouwens, het geld komt niet van de overheden van die lidstaten, maar van giften van de moslims zelf. We leven van de zogenaamde zakat (een soort religieuze belasting die gelovigen betalen, nvdr.).’

In de onderzoekscommissie naar de Brusselse aanslagen verklaarde Jaak Raes, administrateur-generaal van de Staatsveiligheid, dat het ICC in een paar jaar tijd meer dan 1 miljoen euro had gespendeerd aan het uitdragen van de salafistische ideologie, en veel geld had verdeeld onder mensen en verenigingen die het islamisme propageren. Vooral die reputatie van salafistisch broeinest zit directeur El Saod dwars: ‘Onze problemen zijn niet van religieuze aard, en wij staan mijlenver af van salafisme of radicalisme. Wat België en andere Europese landen overkwam met de aanslagen, is een verschrikking. Ik begrijp dat volkomen. Dat heeft de angst voor moslims en de islamofobie gevoed. Denkt u dat wij daar gelukkig mee zijn? De verklaringen van staatssecretaris Francken polariseren de zaak nog meer. Is dát wat we nu nodig hebben? Godsdienst is er niet om mensen angst aan te jagen, maar ze vreedzaam te laten samenleven. Ja, er zijn wellicht radicale en gevaarlijke salafisten in dit land. Maar niet in onze vereniging. En ook onze hoofdimam is dat niet. De Grote Moskee en het ICC bestrijden net alle vormen van radicalisme. Dat is voor ons een absolute prioriteit.’

De Raad voor Vreemdelingenbetwistingen doet uitspraak op 24 oktober.