‘Van olifanten in Namibië tot kraaien in Lubbeek: ondoordachte maatregelen tegen dieren zijn funest’

Bioloog en Knack-redacteur Dirk Draulans analyseert de dood van een bekende olifant en een rapport met kritiek op WWF. ‘Jagers hebben een patent op biologische bullshit.’

Regelmatig krijg ik het verwijt van goedmenende mensen dat ik over een bepaald onderwerp niets geschreven heb. Dat verwijt is dikwijls terecht: er is zoveel om over te schrijven dat je niet alles kunt coveren. Zelfs niet alles wat rechtstreeks in je voornaamste interessedomein valt.

Zo heb ik het tot dusver niet gehad over de dood van de onfortuinlijke Voortrekker: de bekendste olifant van Namibië. Voortrekker was een oude stier die in de jaren 1980 als allereerste een woestijnregio in Namibië verkende en zo het pad effende voor enkele olifantenfamilies die erin slagen in die helse omstandigheden te overleven. Hij dankte er zijn naam aan: hij was de voortrekker van de nu al legendarische woestijnolifanten.

Maar eind juni werd het dier doodgeschoten door een trofeejager, naar verluidt voor een schamele 9.000 dollar. Voortrekker werd ‘verkocht’ door de Namibische autoriteiten, omdat hij schade zou veroorzaken aan waterleidingen. Er zijn veel redenen om aan die versie van de feiten te twijfelen. Zeker omdat er in 2015 al een licentie ‘op de markt kwam’ om Voortrekker te doden, toen voor 12.000 dollar. Dat bedrag werd destijds betaald door natuurliefhebbers die Voortrekker op die manier vrij kochten.

Nu werden de natuurbeschermers voor voldongen feiten gesteld. Blijkbaar moest het dier er aan geloven. Het is één van de twee redenen waarom ik er nu aandacht aan besteed. Ik blijf het vreselijk vinden dat overheden zomaar kunnen beslissen dat dieren in hun weg lopen en dus moeten worden opgeruimd. Het hoeft daarbij zelfs niet te gaan om iconische dieren, zoals Voortrekker, die mogelijk alternatieve waterbronnen moest zoeken als gevolg van de klimaatopwarming die niet zijn schuld is, maar de onze.

Ondoordachte maatregelen tegen dieren omdat ze overlast voor mensen veroorzaken, zijn op vele niveaus funest. Als de burgemeester van Maaseik meent dat er gif uit helikopters op bomen met eikenprocessierupsen moet worden gesproeid om een tijdelijke epidemie van mensenjeuk te bestrijden, zou hij ineens een volledige boomkruinfauna decimeren, waar talloze vogels van leven. Als de vriendelijkste van onze politici, de N-VA-er Theo Francken, in zijn hoedanigheid van burgemeester van Lubbeek de oorlog aan ‘kraaien’ wil verklaren omwille van zogenaamde overlast, getuigt hij er alleen maar van dat hij geen verstand van dieren heeft, en dat hij zich laat adviseren door mensen die er evenmin verstand van hebben.

De tweede reden waarom ik nu over Voortrekker schrijf, is dat de jagers zich weer van hun beste kant hebben laten zien om het doden van het dier te verantwoorden. Het heet dat Voortrekker ‘klaar was om te sterven’. Ze zouden hem ook geschoten hebben ‘uit liefde voor de olifant’, want nu hebben jongere olifanten meer kansen om zich te manifesteren. Het is het soort biologische bullshit waar jagers een patent op hebben om hun handelen te rechtvaardigen.

Hoe volslagen blind kun je zijn voor de basisbiologie van de olifant. Olifanten kunnen stokoud worden en toch perfect functioneren, ook in een sociale context. Oude olifanten hebben de kennis die nodig is om te overleven in moeilijke milieus, en het duurt een tijdje voor jongere dieren die kennis hebben geassimileerd. Voortrekker was naar verluidt een rustige stier die een kalmerend effect op jongere dieren had. Hij was een rolmodel. Iets als David Attenborough. Niemand vraagt om hem van het scherm te halen en plaats te maken voor de jeugd.

Heiliger dan de paus

Een tweede opmerking in dezelfde sector die ik onlangs kreeg, was waarom ik niets geschreven heb over een rapport met grote kritiek op de natuurbeschermingsorganisatie WWF. In de lente werd die er door een online nieuwswebsite van beschuldigd het niet te nauw te nemen met de mensenrechten in de strijd tegen stroperij. Ik heb daar toen geen aandacht aan besteed, omdat het niet de eerste keer is dat WWF dat verwijt krijgt. Jaren geleden ging het er al over of de organisatie mocht investeren in het vanuit helikopters opjagen en beschieten van stropers.

Ik vind dat dat moet kunnen. De strijd om het behoud van iconische dieren als olifanten, neushoorns of gorilla’s is een regelrechte oorlog met goed georganiseerde en zwaar bewapende criminele bendes die er geen graten in zien om parkwachters te doden en dorpelingen te terroriseren. Ik heb daar, in mijn wilde jaren als oorlogsverslaggever, in Congo en Rwanda voorbeelden van gezien. Zonder harde aanpak zijn we die iconische diersoorten kwijt.

Het is evident dat er dingen gebeuren die beter niet zouden gebeuren – dat weet iedereen die al eens in zulke omstandigheden geopereerd heeft. Niet alle ingrepen van de rangers of milities die de strijd tegen stropers voeren, zullen in onze ogen aanvaardbaar zijn. Er moeten uiteraard regels voor bestaan en eventueel sancties voor als het de spuigaten uitloopt. Maar als je in zo’n wilde context heiliger wil zijn dan de paus, kom je er niet.

Als er geen stroperij zou zijn, zou WWF niet gedwongen worden een soort oorlog te voeren. Een oorlog die zonder internationale steun trouwens niet te winnen is, want het gaat om een strijd tegen maffia-achtige bendes die dikwijls de Aziatische markt als hoofdbron van inkomsten hebben. Als de toekomstige mensengeneraties nog in het echt naar olifanten of gorilla’s willen kunnen kijken, moet er nu ingegrepen worden, en radicaal ingegrepen worden. Anders gaan we nog uitsluitend iconische dieren te zien krijgen in dierentuinen of natuurdocumentaires. Dat kan niet de bedoeling zijn. Ook niet, en vooral niet, vanuit het standpunt van de dieren zelf.

Als er nu mensen zijn die concluderen dat ik liever heb dat er op mensen geschoten wordt dan op andere dieren, dan moet dat maar. Zolang ze de context maar meenemen in het verhaal…