Nu de paasvakantie ten einde loopt, stomen politici zich klaar voor de verkiezingscampagne. Daarbij zijn opvallend veel gepersonaliseerde initiatieven, en niet alleen in het geval van de ‘witte konijnen’. ‘Toch is de partij nog lang niet dood’, zegt politicoloog Peter Van Aelst (UAntwerpen).
Wie de streek rond het West-Vlaamse Torhout doorkruist, kan er niet naast kijken. De groene velden krijgen her en der een oranje tint in de vorm van verkiezingsaffiches. Op die affiches staan er onder het gestileerde gezicht van een bekend Vlaams minister slechts vijf grote witte letters: ‘HILDE’.
Een mens zou haast vergeten dat die Hilde een achternaam én een partij heeft. Alhoewel, wie goed zoekt op de affiche, ziet rechtsboven alsnog een vermelding: ‘CD&V. De weg vooruit’.
Het opvallende drukwerk is niet het enige wapenfeit van het CD&V-boegbeeld. Via sociale media verspreidde ze een filmpje waarin talloze West-Vlamingen het woord nemen. Nu ja, echt het woord nemen doen ze niet, aangezien Crevits haar stem leent aan elke figurant. ‘Ik koester West-Vlaanderen. Ik koester onze eigenheid. En ik neem die overal mee’, luidt het veelbetekenend.
De persoonlijke aanpak van de West-Vlaamse lijsttrekker past in het rijtje van andere sterk geïndividualiseerde electorale demarches. Eerder deze week zette Jan Jambon (N-VA) nog eens in de verf dat hij de onbetwiste kandidaat-premier is van zijn partij. ‘Sterke Jan’ gaat zo als eerste Vlaams-nationalist ooit de campagne in met de uitdrukkelijke wens om België te leiden.
Hilde Crevits is een populaire politica bij een iets minder populaire partij.
Huidig eerste minister Charles Michel (MR) liet er niet al te veel gras over groeien en outte zich woensdag formeel als kandidaat om de sleutels van de Zestien nog vijf jaar langer in pacht te houden. De kans dat PS-voorzitter Elio Di Rupo zich bij dat groepje aspirant-regeringsleiders aansluit, is niet onbestaande.
Zo zitten we vrij vroeg in de campagne al met enkele duidelijke kandidaat-eerste-ministers. Dat is geen unicum voor ons land, maar een traditie is het allerminst. In België kiezen we immers geen regeringsleiders. Die titel wordt tijdens coalitieonderhandelingen meestal pas aan de meet uitgedeeld.
Het is dan ook geen toeval dat de andere partijen op de vlakte blijven over persoonlijke ambities. Een partij als Groen profileert zich dan weer duidelijk op het feit dat zij géén kandidaat naar voren schuift. ‘De inhoud primeert, niet de postjes’, klinkt het samengevat.
Rekeningrijden
En wat dan te zeggen van de witte konijnen die verspreid over het partijlandschap de kop opsteken? De Pools-Belgische filosofe Alicja Gescinska, die een verkiesbare derde plaats kreeg toebedeeld van Europees Open VLD-lijsttrekker Guy Verhofstadt, heeft geen partijkaart. ‘Mijn laatste kaart was van de bibliotheek’, klinkt het onder meer in Knack.
Jean-Marie Dedecker ging zelfs een soort van kartel aan met N-VA in West-Vlaanderen. Zelfs als de lijstduwer voor de N-VA-lijst wordt verkozen in de Kamer – en die kans is groot – zal hij niet in de fractie van de Vlaams-nationalisten zetelen. In de felle discussie rond het rekeningrijden distantieerde hij zich zelfs openlijk van N-VA-minister Ben Weyts, die opkomt in de kieskring Vlaams-Brabant. ‘Wie voor mij stemt, stemt tegen rekeningrijden, wie voor Ben Weyts stemt, stemt waarschijnlijk voor rekeningrijden’, aldus Dedecker.
Aan de kop van de Vlaams Belang-Kamerlijst in Vlaams-Brabant pronkt dan weer onafhankelijke Dries Van Langenhove. De oprichter van de beruchte groepering Schild & Vrienden zette zelfs een crowdfundingcampagne op poten onder de noemer ‘Kies Dries’. ‘Steun de campagne en help mee om Dries Van Langenhove als onafhankelijk activist naar het federaal parlement te sturen’, staat er op zijn website te lezen.
Het fenomeen van onafhankelijke kandidaten volgt op een ontwikkeling die nog niet zo lang geleden volop werd belicht: die van de politieke bewegingen. Die zagen vooral het levenslicht naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen van 2018. Plotsklaps kwam Johan Vande Lanotte in Oostende niet langer op als SP.A’er, maar als kandidaat op de ‘Stadslijst’.
Ook Bart Somers (Open VLD) ging met zo’n ‘Stadslijst’ naar de Mechelse kiezer. In Kortrijk koos partijgenoot Vincent Van Quickenborne dan weer voor de overkoepelende titel ‘Team Burgemeester’. Het Antwerpse kartel (correctie: ‘samenwerkingsverband’) tussen SP.A en Groen spatte uit elkaar nog voor de lokale campagne goed en wel was losgebarsten.
Patrick-posters
Die evolutie binnen het politieke bedrijf bracht meerdere analyses teweeg over de staat van de politieke partij. Sommigen vroegen zich af of de partij überhaupt een toekomst heeft. Wordt het tijdens deze campagne tijd om die analyses van onder het fijn laagje stof te halen?
Volgens politicoloog Peter Van Aelst (UAntwerpen), expert personalisering, is de partij nochtans verre van dood. ‘We hebben altijd de neiging om nieuwe campagnes te zien als een verdere stap in de personalisering van de politiek’, zegt hij. ‘Er is nochtans geen eenduidige trend, maar wel een paar factoren die meespelen.’
De hypothese van Van Aelst gaat als volgt: de mate waarin een politicus een gepersonaliseerde campagne voert, hangt sterk af van de persoon én van de partij. ‘Neem het voorbeeld van Hilde Crevits’, zegt hij. ‘Zij is een populaire politica bij een iets minder populaire partij. Dat maakt dat zij meer afstand neemt van CD&V, dan dat ze dat bij een andere partij zou doen.’
Bij een formatie als Groen zit dat anders. Daar verwacht Van Aelst geen gepersonaliseerde campagne. ‘Zij hopen op een groene golf. Dan is het logisch dat je je als kandidaat sterk vereenzelvigt met die partijnaam’.
De politicoloog liet onlangs nog enkele oude verkiezingsaffiches opdelven. Het plaatst het een en ander in een breder perspectief. ‘In zekere zin is de campagne van Crevits minder gepersonaliseerd dan die van gewezen CVP-premier Leo Tindemans in 1974. Op zijn affiches stond de bekende zin “Met deze man wordt het anders”. Zijn populariteit moest op die manier renderen buiten de kring van typische CD&V-kiezers.’
Een ander voorbeeld zijn de fameuze ‘Patrick-posters’ van toenmalig Antwerps burgemeester Patrick Janssens (SP.A) in 2006. De socialist verzamelde een groep bekende Vlamingen om op de foto te gaan voor affiches die het moesten doen zonder achternaam en – in tegenstelling tot die van de CD&V-coryfee – zónder partijnaam. De andere eeuwige voorbeelden zijn Louis Tobbacks ‘Uw sociale zekerheid’ en Jean-Luc Dehaenes ‘De tocht is moeilijk, de gids ervaren’, respectievelijk voor SP en CVP in 1995.
BV’s die de overstap maken naar de politiek is uiteraard niets nieuws. Maar mensen als Margriet Hermans en Jean-Marie Dedecker kochten telkens wel een partijkaart.
Van een toenemende mate van personalisering in ons stemgedrag is ook weinig sprake. ‘Tot 2003 zagen we een stijgende lijn van het totale aantal voorkeurstemmen die kiezers uitbrachten’, zegt Van Aelst. ‘Maar na dat hoogtepunt is het aantal alleen maar gedaald. De lijsttrekkers krijgen er in verhouding nog altijd meer dan andere politici, maar toch wijst het erop dat de partij allesbehalve verleden tijd is.’
Wat Van Aelst wel nauwgezet zal opvolgen is de beweging rond onafhankelijke kandidaten. ‘We moeten afwachten in hoeverre dit een trend zal worden, maar hier zien we in elk geval een stijlbreuk met het verleden. BV’s die de overstap maken naar de politiek is uiteraard niets nieuws. Maar mensen als Margriet Hermans en Jean-Marie Dedecker kochten telkens wel een partijkaart. Dat is niet zo bij nieuwkomers als Van Langenhove en Jinnih Beels, die eerst partijloos was en later alsnog een SP.A-lidkaart kocht.’
Of de nieuwe ontwikkelingen een duurzaam karakter hebben, zal pas blijken bij toekomstige verkiezingen. Hoe dan ook lijkt het erop dat ‘CD&V’ nog een tijdje een plaats zal krijgen in de uithoek van het campagnemateriaal van Hilde Crevits.
Verkiezingen 2019
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
