Dat nu ook Duitsland wiet legaal maakt, is groot nieuws in de cannabiswereld en daarbuiten. ‘België is geen eiland,’ zegt de Brusselse burgemeester Philippe Close (PS). ‘Als een groot buurland als Duitsland beweegt, moeten wij volgen.’
Steeds meer Europese landen versoepelen de regels voor softdrugs. Eerder gingen Malta en Luxemburg overstag, dit jaar volgt met Duitsland ook de eerste grote EU-lidstaat. Eind februari gaf de Bondsdag groen licht voor de legalisering van recreatief cannabisgebruik, zij het onder strikte voorwaarden. Als alles volgens planning verloopt, is cannabis vanaf 1 april in Duitsland legaal. Volwassenen mogen dan maximaal 25 gram op zak hebben voor persoonlijk gebruik en 50 gram in de eigen woning.
Aanvankelijk wilde de Duitse regering ook de verkoop via gespecialiseerde winkels toestaan. Maar die plannen voor de detailhandel gingen na gesprekken met de Europese Commissie op de schop. Duitse gebruikers die legaal willen consumeren, kunnen in de toekomst lid worden van een niet-commerciële cannabisclub, verenigingen met maximaal 500 volwassen leden die gezamenlijk wiet telen en de oogst onderling verdelen – ter plaatse consumeren is niet toegelaten. Legaal wiettoerisme zoals in Nederland zit er ook niet in: om lid te worden van zo’n cannabisclub moet je minimaal zes maanden in Duitsland wonen.
(Lees verder onder de preview)
Volgens de Duitse minister van Volksgezondheid Karl Lauterbach (SPD) gebruiken 4 miljoen Duitsers cannabis. Doel van een (streng) gereguleerde cannabismarkt is volgens Lauterbach ervoor zorgen dat de volksgezondheid beter wordt beschermd, met name tegen de ‘giftige’ cannabis op de illegale markt.
De kwaliteit van illegale cannabis is inderdaad vaak bedenkelijk, zegt Stijn Hoorens, senior onderzoeker internationaal drugsbeleid en directeur bij RAND Europe, een non-profit onderzoeksinstituut. ‘In een illegale markt heb je geen controle over de kwaliteit van het product. Er kan van alles inzitten: pesticides, schimmels, geurstoffen, synthetische THC, tot en met haarspray toe. Dat rook je vervolgens gewoon mee op.’
Legaliseringsgolf
De legalisering van cannabis in Duitsland is onderdeel van een wereldwijde legaliseringsgolf. ‘Tien jaar geleden is er een beweging begonnen, met Uruguay en de VS’, zegt Martin Jelsma, onderzoeker en drugsexpert bij de internationale denktank Transnational Institute (TNI). ‘Volgens de laatste telling is cannabis legaal in 24, dus in bijna de helft van de Amerikaanse staten. Daarna is daar Canada bijgekomen. Dat was een grote aanvulling. En nadien is het verder verspreid, met nuances van decriminalisering in Mexico en Thailand bijvoorbeeld. In Europa zijn er vijf landen waar in elk geval een legaliseringsproces gaande is, ook in Nederland, met een speciale wet die het zogenaamde wietexperiment mogelijk maakt.’
Nederland was lange tijd het wietwalhalla van Europa en de wereld, maar is op dat vlak door andere landen ingehaald. Nederlandse coffeeshops mogen al decennialang wiet en hasj verkopen, maar niet legaal bij producenten inkopen. Ze moeten zich bevoorraden bij illegale telers, die volgens onderzoekers vaak verweven zijn met het criminele harddrugsmilieu. Daarom ging de overheid van start met het zogenaamde wietexperiment, in steden als Tilburg en Breda. Coffeeshops verkopen er door de Nederlandse overheid vergunde en op kwaliteit gecontroleerde cannabis. Gebruikers zijn enthousiast, zowel over de prijs als over de kwaliteit – ‘zo weet je tenminste wat je rookt.’ De nieuwe rechtse meerderheid in de Tweede Kamer neigt echter naar een strenger wietbeleid. Het wietexperiment gaat daarom deze zomer zoals gepland in principe nog in 8 gemeenten van start, maar wordt definitief niet uitgebreid naar Amsterdam.
‘Maar inmiddels,’ vervolgt drugsexpert Jelsma, ‘zijn er zo’n 600 miljoen mensen wereldwijd die in een jurisdictie leven waar op de een of andere manier cannabis legaal of gedecriminaliseerd is.’ Jelsma is voorstander van legalisering. ‘In landen die de cannabismarkt hebben gereguleerd, zien beleidsmakers dat het de volksgezondheid en de veiligheid ten goede komt,’ zegt hij. ‘Er valt een hoop te winnen.’
Criminele onderwereld
In België is cannabis verboden. Aan het bezit van cannabis voor eigen gebruik bij meerderjarigen kan wel een lage vervolgingsprioriteit worden gegeven. Het bezit van maximum 3 gram cannabis (één geteelde plant) wordt niet altijd of zelfs vaak niet vervolgd. Wel wordt de cannabis in beslag genomen en stelt de politie een proces-verbaal op.
Burgerbewegingen zoals Smart on Drugs, waar bekende experts als hoogleraar criminologie Tom Decorte deel van uitmaken, mensen als professor economie Paul De Grauwe, hoogleraar toxicologie Jan Tytgat, hoogleraar fiscaal recht Michel Maus, de Liga voor de Mensenrechten – allemaal pleiten ze ervoor om cannabis te legaliseren. De overheid moet de productie van cannabis zelf in handen nemen, vinden zij, en het criminele verdienmodel ondergraven. Maar politiek lijkt er nog geen nieuw tijdperk voor het Belgische cannabisbeleid aangebroken.
In Vlaanderen zijn Groen en Vooruit onder druk van jongerenorganisaties wel te vinden voor een vorm van cannabisclubs, maar de enige Belgische partij die uitdrukkelijk voor legalisatie ijvert, is de PS. Volgens burgemeester van Brussel Philippe Close (PS) is het cannabisverbod handhaven gewoon dweilen met de kraan open. Hij vindt dat het omslagpunt in België echt wel is bereikt, nu met Luxemburg, Duitsland en Nederland drie van onze vier buurlanden een vorm van legalisering hebben ingevoerd. ‘Het is mijn vaste overtuiging dat nu Duitsland en Luxemburg bewegen, België ook moet bewegen’, zegt Close aan de telefoon. ‘Ik ben vóór de legalisatie van cannabis omdat dit onze politie- en justitiediensten in staat zal stellen op andere, belangrijker zaken te werken. Iedereen weet dat ik een ferme lijn volg als het om veiligheid gaat. Maar als ik praat met politieagenten en magistraten, en hoor hoeveel tijd en middelen verloren gaan in de strijd tegen de cannabishandel, vraag ik me, samen met hen af, waarmee we bezig zijn. Heel weinig cannabisgebruikers worden veroordeeld, dat klopt. Dat laat ook zien dat onze rechtbanken de wet en de politiek een stap voor zijn. Maar wie cannabis rookt, moet zich bevoorraden op de illegale markt, met producten afkomstig van illegale plantages. Als we die handel legaal maken, kunnen onze diensten zich concentreren op de zware drugshandel, op de cocaïne die binnenkomt via de haven van Antwerpen en het hele land overspoelt. In Quebec verdelen staatswinkels cannabis. Heeft dat alle misdaad opgelost? Natuurlijk niet. Maar consumenten hoeven nu niet meer naar de criminele onderwereld, en de overheid waakt over de zuiverheid van de cannabisproducten.’
De Brusselse burgemeester benadrukt dat dit geen pleidooi pro cannabis is. ‘Cannabis is sowieso slecht voor je gezondheid. Maar dat is juist het hele punt. We moeten naar cannabis kijken als een gezondheidsvraagstuk. Wie een probleem heeft met tabak of alcohol, vindt hulp. Voor wie verslaafd is aan cannabis, ligt dat veel moeilijker.’
Drugsoorlog in Antwerpen: ‘Legalisering is geen oplossing’
Exclusief product
Overheden hebben verschillende motieven om de cannabismarkt te reguleren. ‘Maar simpel gezegd zien steeds meer beleidsmensen dat het gewoon onzin is om te blijven verbieden’, zegt onderzoeker Jelsma. Hij wijst naar de ‘juridische verstopping, mensen die in de gevangenissen belanden met absoluut nul positieve effecten, een gigantische verspilling van mankracht, energie en middelen, zelfs hier in Europa, met tienduizenden lopende processen voor het simpele bezit van cannabis.’
Alleen in de staat New York, vervolgt hij, waar sinds 2021 recreatieve cannabis legaal is, zijn er de afgelopen twee decennia 1 miljoen arrestaties verricht. ’90 procent daarvan is zwart of latino. Dat zijn stuk voor stuk persoonlijke drama’s, want het betekent een strafblad krijgen en mogelijk je werk en je huis verliezen.’
Ook economische redenen spelen een rol, met name in heel liberale en commerciële modellen van legalisering, zoals in sommige staten van de VS. Cannabusiness is er big business, die grote investeerders aantrekt, banen creëert en flink wat nieuwe belastinginkomsten genereert.
Politici, met name in Canada en nu ook in Duitsland, noemen de bescherming van de jeugd vaak als een belangrijk argument om tot de legalisering van cannabis over te gaan. ‘De zwarte, illegale markt kent geen leeftijdsgrenzen,’ zegt Jelsma. ‘Een straatdealer vraagt niet: hoe oud ben je?’
In een gereguleerd systeem, met een kleinere zwarte markt, wordt de toegang tot cannabis voor jongeren juist moeilijker, luidt de redenering. De overheid kan, omdat cannabis uit de taboesfeer is, ook makkelijker aan preventie doen over de gezondheidsrisico’s, met name het risico op psychoses bij minderjarigen door intensief cannabisgebruik.
Al groeit ook het besef bij voorstanders van legaliseren dat de zwarte markt voor cannabis en de daarmee samenhangende misdaad nooit helemaal zullen verdwijnen. Onderzoeker Hoorens: ‘Het zijn een soort communicerende vaten. Hoe meer beperkingen je oplegt in de legale markt, hoe meer er een illegale markt zal blijven. In Amerikaanse staten als Colorado en Washington mag zo veel en zijn de prijzen zo sterk gedaald. Daar is er eigenlijk geen reden meer om naar de illegale markt te gaan. Maar er lekt wel vanuit die staten naar de illegale markten in andere staten.’
En zelfs naar Europa. Grote hoeveelheden Amerikaanse wiet blijken in postpakketten via de luchthaven van Zaventem België binnen te komen. Dat verrast Hoorens niet. ‘Amerikaanse wiet heeft een bepaalde status. Hij is vaak wat sterker en de kwaliteit wordt hoog geacht, het is een exclusief product.’
Commerciële belangen
Tegenstanders zeggen dat in landen waar cannabis legaal is het gebruik toeneemt. Internationale experts werpen tegen dat het slechts om een kleine toename gaat en dat onder de jeugd in landen als Uruguay of Canada zelfs een lichte daling is te zien.
Al zijn er wel verschillen, afhankelijk van de manier waarop de cannabismarkt is gereguleerd. In staten in de VS die voor een heel liberaal en commercieel model hebben gekozen, is er ook de mogelijkheid voor commerciële bedrijven om te adverteren, korting te geven en een doelgroepenbeleid te voeren. Commerciële bedrijven willen natuurlijk zo veel mogelijk winst maken. Het laat zich raden dat het welzijn van de eigen consumenten daarbij ondergeschikt is aan het welzijn van de aandeelhouders.
Hoorens: ‘De grootste problemen komen door de heavy users, die dagelijks gebruiken. Er wordt vaak een soort 80-20 regel gehanteerd: 80 procent van de maatschappelijke schade wordt veroorzaakt door 20 procent van de gebruikers. Op die zware gebruikers moet je je als beleidsmaker richten: met preventie, met het beperken van gezondheidsschade, met laagdrempelige hulp en door ervoor te zorgen dat je het gebruik niet te veel stimuleert.’ Dat is knap lastig in een zuiver commerciële cannabismarkt. ‘Waar halen bedrijven de meeste omzet? Bij die zware gebruikers. Daar wordt in de marketing dan ook echt op ingezet,’ vervolgt Hoorens, ‘met heel potente en gevarieerde producten, met THC-gehaltes waarvan je oren echt wel gaan flapperen. Dan kun je wel degelijk spreken van een risico voor de volksgezondheid.’
Daarom pleit de onderzoeker voor voorzichtigheid, om bij het legaliseren van cannabis niet dezelfde fouten te maken als met alcohol, tabak of online gokken. ‘Want als de geest eenmaal uit de fles is, krijg je die er heel moeilijk weer in. In de VS is een sterke cannabislobby gegroeid. De commerciële belangen van de industrie zijn hartstikke groot. Investeerders en cannabisondernemers in de VS hebben macht en geld, en ze zijn ook met heel veel. Dat zorgt inmiddels ook voor heel veel werkgelegenheid. Talloze gezinnen zijn afhankelijk van de industrie.’
Jinnih Beels (Vooruit): ‘Coke kopen bij de overheid, daar moeten we naartoe’
Cannabisvergiftiging
Ook in Canada is de cannabishandel sinds 2018 vrij, maar aan strengere regels onderworpen dan in veel Amerikaanse staten. ‘Het doel van de Canadese regering was: legale cannabis aantrekkelijk genoeg maken voor gebruikers die zich tot dan op de illegale markt bevoorraadden, maar ook weer niet zó aantrekkelijk dat niet-gebruikers massaal zouden beginnen te gebruiken. Het Canadese beleid is daarom een lastig evenwichtsnummer tussen commercialisering en overheidsinterventie,’ zegt de Canadese professor Michael Armstrong, cannabis business-onderzoeker aan de Brock University.
‘In mijn provincie Ontario kun je nu legaal cannabis kopen voor 3,75 dollar (ongeveer 2,5 euro, nvdr) per gram. Dan heb je een goedkoop merk maar van fatsoenlijke kwaliteit, waarvan je zeker weet dat het goed en veilig is. 30 procent van die prijs zijn belastingen: 1 gram gedroogde cannabis levert de overheid dus ruim 1 dollar aan accijnzen op.’
Armstrong erkent dat het gebruik van cannabis in Canada de voorbije 5 jaar is gestegen, ‘maar het gebruik neemt al 15 jaar toe, dus ik zie dat toch meer als de voortzetting van een bestaande trend. Bij minderjarigen is er inderdaad een daling. Het is door de legalisering voor tieners zeker niet makkelijker geworden om aan cannabis te raken. We vermoeden ook dat cannabis niet meer zo hip is door het wegvallen van het verbod. Nicotine-vaping is op dit moment in elk geval een veel groter probleem op Canadese middelbare scholen dan cannabis.’
Canada zag sinds de legalisering in 2018 ook een stijging van de ziekenhuisopnames door problematisch cannabisgebruik en psychoses veroorzaakt door cannabis – ‘maar ook die stijging was al aan de gang voorafgaand aan de legalisering,’ aldus Armstrong.
Wel een echt nieuw zorgpunt voor de overheid zijn stijgende ziekenhuisopnames van kinderen met weliswaar niet dodelijk maar ernstig ziekmakende cannabisvergiftiging. Het gaat om kinderen die per ongeluk zogenaamde edibles hebben geconsumeerd, wietsnoep of wietkoekjes met voor hun leeftijd gevaarlijk hoge THC-concentraties. ‘Een kind gaat ook niet één zo’n gummie opeten,’ zegt Armstrong, ‘maar vier of vijf omdat het denkt dat het gewoon snoep is. Edibles zijn het lastigst. Je moet immers zien te voorkomen dat mensen ze laten rondslingeren waar kinderen bij kunnen.’
Hypocrisie
Het terugdringen van de zwarte markt is in Canada wel tot op grote hoogte gelukt. Dankzij duizenden vergunde cannabiswinkels bevoorraadt ongeveer 70 procent van de Canadese gebruikers zich vandaag op de legale markt. ‘Maar zuiver economisch, als het erom gaat een robuuste cannabisindustrie uit te bouwen, is de legalisering in Canada voorlopig en tegen de verwachting in slechts een beperkt succes,’ zegt Armstrong. Na de legalisering kwam er een rush van investeringen in de cannabismarkt. Maar die nieuwe goudkoorts bleek onterecht. Voorlopig blijft het snelle geld uit en maken Canadese cannabisproducten weinig winst. ‘Er is natuurlijk een reclameverbod, maar er is ook gewoon te veel kweekcapaciteit. Waardoor producenten nu weer moeten afschalen of ermee ophouden. Maar uiteindelijk zullen de overblijvers wel winst maken,’ gelooft Armstrong.
Ruim vijf jaar na de legalisatie, blijkt uit enquêtes, beschouwen Canadezen cannabisgebruik nu als meer acceptabel dan tabaksgebruik. ‘En uiteindelijk: voor wie geen cannabisgebruiker is, zoals ik, (lacht), is je leven niet veranderd,’ besluit de Canadese professor. ‘Behalve dat je in het straatbeeld weleens een cannabiswinkel ziet. Maar wie gebruikt, vindt nu een nette, legale winkel in Ontario op vijf minuten van zijn huis.’
Geen enkel land dat is overgegaan tot legalisering de afgelopen tien jaar, heeft de klok helemaal teruggedraaid. Landen lijken dus imperfecte legalisering te verkiezen boven een verbod op cannabis. Burgemeester Philippe Close: ‘Landen als Duitsland en Luxemburg zien in dat repressie niet werkt en dat we een ander beleid nodig hebben, dat vertrekt vanuit de volksgezondheid. Op een bepaald moment moeten ook Belgische politici volwassen genoeg zijn om dat uit te leggen aan de bevolking. Want wie profiteert van de huidige toestand? De criminele netwerken, die er tonnen zwart geld mee verdienen.’
