Vaccinpaspoort na tweede prik: moet België het voorbeeld van Israël volgen?

Wie zich in Israël laat vaccineren, krijgt een week na de tweede prik een vaccinpaspoort waarmee hij opnieuw naar de bioscoop, het restaurant of op reis kan gaan. Dat idee wekt in ons land weinig enthousiasme.

Spannend kun je de internationale vaccinatierace niet noemen. Terwijl de meeste deelnemers amper uit de startblokken zijn gekomen, had Israël op 1 januari al één miljoen inwoners, ruim een tiende van de bevolking, met het Pfizervaccin ingeënt. In een tempo van 150.000 vaccinaties per dag hoopt het land al half april het niveau te bereiken waarop het virus door gebrek aan besmettingskansen uitsterft, de zogenoemde groepsimmuniteit.

De campagne is niet onomstreden. De deal met Pfizer is vertrouwelijk, maar algemeen wordt aangenomen dat Israël fors meer heeft betaald dan de Europese lidstaten om eerder bediend te worden. Kritiek is er ook op de uitsluiting van de Palestijnen van het vaccinatieprogramma. Volgens specialisten internationaal recht betreft het een inbreuk op de verplichtingen die Israël als bezettende macht heeft. Toch wordt er met bewondering gekeken naar de snelle uitrol. Israël plukt de vruchten van een performant, sterk gedigitaliseerd gezondheidssysteem.

De vaccinatiecampagne verloopt tegen de achtergrond van een derde golf, met galopperende besmettingscijfers en drastische lockdownmaatregelen. Opvallend: bij de start eind december bleek uit peilingen een diep vaccinwantrouwen bij de Israëli’s aanwezig te zijn. Tot 75 procent van de respondenten verklaarde geen prik te willen. Onder ultraorthodoxe en Arabische Israëli’s blijft de weerstand groot, maar intussen is de meerderheid helemaal om. Dankzij een intensieve voorlichtingscampagne, persoonlijk getrokken door premier Benjamin Netanyahu, die op het vaccin rekent om de verkiezingen in maart te winnen. Maar ook dankzij een forse wortel aan de stok. Wie zich laat vaccineren, krijgt een week na de tweede prik een groen paspoort dat versneld een hele reeks vrijheden biedt. De app is nog in ontwikkeling, maar het principe is helder: houders van een groen paspoort kunnen naar de bioscoop, het theater, het café of het restaurant. In quarantaine gaan na een verdacht contact hoeft niet meer.

De groene status, geldig voor zes maanden, wordt ook toegekend aan de zowat 420.000 Israëli’s die al een coronabesmetting hebben uitgezweet. Bij het paspoort hoort een document dat internationaal reizen zonder sneltests of preventieve quarantaine mogelijk maakt. Israël is volop aan het onderhandelen over de erkenning door bestemmingslanden. Cyprus, erg afhankelijk van toerisme, heeft alvast als eerste Europese land zijn grenzen voor reizigers met een vaccinatiebewijs opengegooid.

Discriminatie

Kan zo’n paspoort nuttig zijn in de Belgische vaccinatiestrategie? De voordelen lijken legio. Ook in ons land werd de vaccinscepsis eind vorig jaar op 50 procent gepeild. Het vooruitzicht op meer vrijheid kan twijfelaars over de streep trekken. Tegelijkertijd biedt het paspoort zwaar geteisterde sectoren zoals de horeca en het toerisme perspectief op een versneld herstel.

‘We hebben er al over nagedacht’, zegt Erika Vlieghe, UA-infectiologe en voorzitter van het adviesorgaan GEMS. ‘Het lijkt ons geen goed idee om zo’n paspoort tijdens deze fase te lanceren. Het vervroegde toekennen van voordelen aan de groepen die prioritair gevaccineerd worden, zou enorme spanningen in de samenleving veroorzaken. De discriminatie valt niet uit te leggen aan groepen die pas later aan de beurt komen, zoals de jongeren. Zo’n paspoort kan wel nuttig zijn zodra we in de tweede fase belanden, wanneer het vaccin voor iedereen beschikbaar is en we de actieve bevolking kunnen inenten. We zijn nu al aan het bekijken wat een en ander kan betekenen voor onder meer de evenementensector. Een vaccinpaspoort zal daarin een grote rol spelen, net zoals sneltests.’

Ook de Israëlische coronastrategen zijn zich bewust van het discriminerende karakter. Om afgunstige reacties te voorkomen, voorzien ze in een plan B: via een sneltest kun je een groen paspoort krijgen. Beperkt tot drie dagen, wel voldoende om een avondje uit te gaan. Houders van zo’n paspoort moeten overigens courante maatregelen zoals de mondmaskerplicht en het anderhalvemeteren blijven respecteren. Het blijft immers onzeker of gevaccineerden het virus nog kunnen verspreiden. ”Dat is geen detail’, zegt Vlieghe. ‘Vooraleer we zelf een vaccinpaspoort uitdelen, moeten we zekerheid hebben over de besmettelijkheid na vaccinatie.’

Collectief resultaat

Minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (SP.A) zit op dezelfde golflengte. ‘Een vaccinatiebewijs kan op termijn nuttig zijn om te reizen’, laat zijn kabinet weten. ‘Er is uiteraard internationale afstemming nodig, bij voorkeur in de schoot van de Wereldgezondheidsorganisatie. Technisch is zo’n bewijs haalbaar, dankzij ons goed uitgebouwde eHealth-systeem. Alle vaccinaties worden geregistreerd met respect voor de privacyregels, in Vlaanderen via Vaccinnet. In deze fase echter zetten we alles in op het bereiken van een collectief resultaat, een vaccinatiegraad van minstens 70 procent. In geen geval mag het vaccinatiebewijs de vrijwillige keuze van de burgers ondergraven.’

Motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste (UGent) wijst de Israëlische strategie resoluut af. ‘We hebben geen wortel aan de stok nodig. Volgens onze recentste motivatiebarometer is de vaccinatiebereidheid de voorbije weken gestegen tot 73 procent. Ik vrees bovendien dat zo’n beloning het wantrouwen van antivaxers nog zou aanscherpen. Een marketingtruc van de vaccinlobby, zullen ze zeggen. We kunnen beter een wervende campagne organiseren met gerichte en transparante informatie om de twijfelende en argwanende burger in eigen tempo een beslissing te laten nemen.’

Inez Germeys, professor contextuele psychiatrie aan de KU Leuven, vreest dat een vaccinatiebewijs de deur opent naar een samenleving met twee snelheden. ‘Jongeren worden eens te meer de dupe’, zegt ze. ‘Ze betalen nu al een loodzware prijs terwijl ze zelf nauwelijks enig risico lopen om ziek te worden. Met zo’n groen paspoort worden ze dubbel gestraft, want het ziet ernaar uit dat ze zelf als laatsten aan de beurt zullen komen. Het zou heel unfair zijn als ouderen opnieuw kunnen reizen of bioscopen bezoeken, terwijl jongeren nog geketend blijven.’

Het lot van adolescenten en jongeren ligt Germeys na aan het hart. Eind vorig jaar lanceerde ze een open brief om de mentale nood van studenten aan te kaarten, een document dat intussen al door 300 professoren en docenten werd ondertekend. Germeys is een van de pleitbezorgers van de kotbubbel, een studentvriendelijk concept dat op de tafel van de GEMS ligt. ‘Investeren in een vaccinatiepaspoort lijkt me verspilde moeite’, zegt ze. ‘Alle energie moet naar het vaccineren gaan. We kunnen de groepsimmuniteit niet snel genoeg bereiken.’