Mensen die onwettig in ons land verblijven hebben het heel moeilijk om zich te laten vaccineren, en zeker om een bewijs van hun vaccinatie te krijgen. Hoeveel sans-papiers daardoor ongevaccineerd blijven, is onduidelijk. Belangengroepen roepen op tot een politiek statement.
60-plusser Fred* woont sinds 2006 grotendeels onwettig in België. Hij werkt als vertaler en begon in april aan de zoektocht naar een coronavaccin. Zijn verblijfsstatuut maakte die zoektocht tot een odyssee. ‘Ik werd van het kastje naar de muur gestuurd. Noch mijn huisdokter, noch het ziekenhuis, noch sociale diensten konden me uitleggen hoe ik me kon laten vaccineren zonder rijksregisternummer.’
Fred is niet enige in die situatie. Naar schatting 150.000 mensen in België hebben geen geldige verblijfsdocumenten. Zo’n 90.000 van hen wonen in Brussel. Brussels minister van Gezondheid Alain Maron (Ecolo) laat weten dat al 30.000 mensen die niet ingeschreven zijn in het rijksregister zich in de hoofdstad lieten vaccineren.
Een derde van de Brusselse sans-papiers liet zich dus vaccineren? Zo simpel is het niet. De schatting van het aantal documentlozen is zeer ruw. Zelfs bij benadering weten we niet hoeveel mensen er zonder verblijfsstatuut in Brussel wonen. Het federaal migratiecentrum Myria laat weten geen cijfers te hebben over het aantal sans-papiers in ons land.
Bovendien zitten in die groep van 30.000 gevaccineerden naast sans-papiers ook mensen met een verblijfsrecht die ambtshalve uit het rijksregister zijn geschrapt of mensen met een voorlopig verblijfsrecht zoals toeristen die in België minstens één van hun prikken lieten zetten. Knack sprak met verschillende mensen uit de sector. Niemand van hen durft een inschatting te maken van het aantal (on)gevaccineerde sans-papiers.
Geen digitaal CST
Fred stuurt ons een lijst met mails waarin hij steeds andere en verkeerde info kreeg van instanties, als zijn mails al beantwoord werden. Fred vat het samen: ‘Het was één grote kafkaëske ervaring. Op een infolijn over vaccinaties zei een telefonist me dat het “absoluut onmogelijk was om zonder Belgische identiteitskaart een vaccin te krijgen”. Hij zei me dat ik “moest terugkeren naar mijn land”. Ik woon al 15 jaar in België en dat type xenofobie verbaast me niet meer.’
‘Op een infolijn over vaccinaties zei een telefonist me dat ik “moest terugkeren naar mijn land”.’
Uiteindelijk vond Fred de juiste informatie bij de socio-juridische helpdesk van vzw Medimmigrant en kreeg hij in de zomer twee dosissen Pfizer. ‘Elke dag krijgen we twee à drie vragen binnen over de vaccinatie van mensen zonder papieren’, zegt Katrijn Vanhees, juridisch medewerker bij Medimmigrant. ‘De vraag is meestal: hoe kan ik me laten vaccineren en hoe krijg ik daarvan een bewijs?’
Vooral dat laatste blijkt een obstakel. Vanhees: ‘Je kunt je in Brussel via specifieke initiatieven anoniem laten vaccineren, maar dan krijg je geen vaccinatiebewijs. Je bent beschermd, maar je hebt geen Covid Safe Ticket om bijvoorbeeld de horeca te bezoeken (daarvoor is in Brussel een CST vereist, nvdr).’ Zo’n digitaal CST is haast onmogelijk te bekomen voor mensen zonder papieren. Een fysieke versie kan via een ingewikkelde procedure verkregen worden aan een infokiosk in Brussel.
Angst voor uitzetting
Wie als ongedocumenteerde zo’n vaccinatie mét bewijs wil, moet beschikken over een bisnummer. Dat is een digitale sleutel voor mensen zonder rijksregisternummer om geïdentificeerd te kunnen worden in het socialezekerheidssysteem. Voor Fred was dat geen probleem, want hij had al een medische kaart (die is nodig om medische zorgen te krijgen in het kader van de procedure Dringende Medische Hulp via het OCMW, nvdr) en zo — zonder het te beseffen — ook een bisnummer.
Voor andere sans-papiers is een bisnummer een groot struikelblok, want het vereist dat mensen ofwel hun contactadres in België, een verblijfadres in het buitenland of hun geboortedatum en -plaats doorgeven. Eén van die drie gegevens is noodzakelijk om een bisnummer aan te maken.
Het ligt allerminst voor de hand om die info te delen met dezelfde overheid die je als ‘illegaal’ bestempelt. ‘Zeker het Belgische contactadres doorgeven is voor velen moeilijk’, zegt Vanhees. ‘Sans-papiers vrezen dat de info die ze gegeven hebben in het kader van hun covid-19-vaccinatie gebruikt kan worden voor andere doeleinden dan de vaccinatie.’
‘Sans-papiers vrezen dat de info die ze gegeven hebben in het kader van hun covid-19-vaccinatie gebruikt kan worden voor andere doeleinden dan de vaccinatie.’
Kunnen de data gebruikt worden door andere diensten om mensen in de illegaliteit op te sporen en het land uit te zetten? ‘Nee’, stelt Jan Eyckmans, woordvoerder van minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit). ‘We lieten in het samenwerkingsakkoord vaccinatie expliciet opnemen dat gegevens niet aan de politie meegedeeld kunnen worden of voor juridische doeleinden kunnen worden gebruikt.’ Koen Dewulf, de directeur van Myria, beaamt: ‘Het is strikt voorgeschreven dat oneigenlijk gebruik van die info niet kan. Wij rekenen op de goede trouw van iedereen.’
Argwaan
Argwaan ten opzichte van de overheid ervaart ook straathoekwerker Filip Keymeulen van vzw Diogenes: ‘De helft van de mensen met wie wij werken, heeft problemen met zijn verblijfsvergunning. Bij hen is er vaak achterdocht: “De overheid die mij verstoot, zou nu het beste met mij voor hebben door gratis vaccinatie?”‘ Keymeulen hoort ook de klassieke antivaccinatieargumenten bij de straatbewoners: de vrees voor het inplanten van een chip of vragen omtrent de veiligheid door de snelle ontwikkeling van de covidvaccins.
Het harde leven op straat maakt vaccinatie ook geen prioriteit. Keymeulen: ‘Een van onze gasten zonder verblijfsvergunning heeft een verslaving. Hij is zijn tweede vaccindosis vergeten te halen en contact met hem opnemen was onmogelijk omdat zijn gsm gestolen was. Ook de gewone bijwerkingen zoals wat koorts of grieperigheid zijn minder vanzelfsprekend voor mensen die op straat leven.’
Desondanks tracht Keymeulen het gesprek over de coronavaccins aan te gaan. ‘Als je luistert naar hun bezorgdheden en ze ernstig neemt, kun je ze vaak overtuigen. Maar ook dan kan het nog mislopen. Zo had een straatbewoner na veel vijven en zessen een bisnummer gekregen via een dokter. Toen hij zich daarmee wilde laten vaccineren in een vaccinatiecentrum bij Brussel-Zuid, vroegen ze alsnog zijn identiteitskaart, waarop hij afhaakte. Een bisnummer was voldoende geweest, maar de mensen daar kenden de juiste procedure niet.’
Apothekers
Die situatie is nu verbeterd. De medewerkers van de vaccinatiecentra kennen stilaan beter de procedures en kunnen nu ook zelf bisnummers uitreiken. Vanhees ziet het als een belangrijke evolutie: ‘In het begin zocht men die doelgroep op: het initiatief Mobivax ging naar plekken waar veel daklozen zijn. Nu tracht men mensen zonder papieren meer te integreren in de reguliere lokale vaccinatie-initiatieven. Dat werkt beter en de doelgroep komt dan op hetzelfde moment aan bod voor vaccinatie.’
Een andere positieve evolutie is dat ziekenhuizen en apothekers mogen prikken. ‘Zij wekken meer vertrouwen bij sans-papiers dan de vaccinatiecentra, die eerder een sterkere band met de overheid lijken te hebben. Een apotheker wordt minder geassocieerd met de staat.’
‘Apothekers wekken meer vertrouwen bij sans-papiers dan de vaccinatiecentra. Zij worden minder geassocieerd met de staat.’
Zowel Vanhees als Keymeulen zou graag een duidelijker signaal gezien hebben van de politiek. ‘Politici hebben nooit verklaard dat mensen zonder papieren géén toegang hebben tot vaccinatie, maar het bleef lang vaag’, zegt Vanhees. ‘Die aarzelende communicatie heeft voor veel onduidelijkheid gezorgd voor de doelgroep. In het samenwerkingsakkoord over vaccinatie stond dat “iedere persoon die op het Belgisch grondgebied verblijft” zich kan laten vaccineren. Maar gaat het dan over wettig of feitelijk verblijf?’
De woordvoerder van Vandenbroucke reageert: ‘We zijn altijd duidelijk geweest over het principe dat we enkel veilig zijn als iedereen veilig is. Om de doelgroepen te bereiken en hen te overtuigen zich te laten vaccineren, hebben we gekozen voor een gerichte en laagdrempelige aanpak, waarbij het contact verliep via tussenpersonen of structuren die hun vertrouwen al genoten. Werken via de klassieke mediakanalen lag bij deze opdracht veel minder voor de hand omdat de doelgroep die informatiebronnen amper of niet volgt of er de middelen niet voor heeft.’
Niet alleen in België, maar in de hele Europese Unie worstelt de overheid met het vaccineren van mensen die zonder papieren in een land verblijven. Lighthouse Report, een non-profit nieuwsredactie die samenwerkt met Europese media, vergeleek het beleid daaromtrent tussen de landen van de EU. België komt uit in de middenmoot, met een gebrek aan privacygaranties en transparantie als werkpunten. Dat laatste kan Fred alleen maar beamen: ‘Volgens mij hebben Belgen een ernstige allergie aan transparantie. Het feit dat ik al een bisnummer bleek te hebben, maar dat niemand me dat kon vertellen, zegt genoeg.’
*Fred is een schuilnaam.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
