‘Uber en Airbnb: Overheden duwen deeleconomie in handen van multinationals’

‘Het overplanten van bestaande regels op de nieuwe deeleconomie is niet de juiste weg’, schrijft Rogier De Langhe (UGent). Hij waarschuwt wel voor de grijze zones van die nieuw ontsloten informele economie.

De digitale revolutie laat toe om onderbenutte goederen te activeren, onbeantwoorde vraag te bundelen en alles samen te brengen op virtuele platforms die een brede waaier aan in onbruik geraakte economische interactievormen opnieuw mogelijk maken, zoals ruilen, geven, lenen en delen. Deze ontsluiting van de informele economie of “deeleconomie” is een positieve evolutie voor zover ze streeft naar duurzame groei door bestaande infrastructuur beter te benutten, waarbij vaak allerlei positieve externaliteiten worden gecreëerd zoals sociaal contact, betrokkenheid en autonomie.

Deze voordelen verdwijnen wanneer die vers ontsloten informele economie ten prooi valt aan klassieke economische actoren die geen bestaande infrastructuur benutten, maar investeren in nieuwe infrastructuur om de grijze zones van de informele economie te exploiteren. Dat gevaar is niet denkbeeldig. Zo worden steeds vaker appartementen aangekocht met als enig doel te worden verhuurd via het Airbnb-platform. Autoritdelen is een mooi idee zolang chauffeurs die toch ergens heengingen passagiers meenemen, maar wordt een illegaal taxibedrijf wanneer chauffeurs wagens aankopen met als enige bedoeling een inkomen te verwerven.

De Vlaamse en Brusselse overheid reageert nu door die grijze zones in te vullen. Verplichte registratie van Airbnb-verhuurders moet controle mogelijk maken zodat voor hen dezelfde regels gelden als voor de rest van de toeristische sector. De deeleconomie is niet zomaar een nieuwe sector, het is een nieuw soort economie namelijk de pas ontsloten informele economie. Het overplanten van bestaande regels op die nieuwe economie is tenminste om twee redenen niet de juiste weg.

Ten eerste zijn de grijze zones van de informele economie niet het probleem maar net haar rijkdom. Ze kunnen niet worden vastgelegd zonder ook het maatschappelijk leven zelf aan banden te leggen. Het gaat immers om diezelfde grijze zones waarin burgers zich begeven wanneer ze een vriend laten overnachten in de logeerkamer, de vriendjes van hun kinderen een lift geven naar het zwembad of de buren helpen verhuizen. Digitale technologie maakt het onderscheid tussen de private en de publieke sfeer een continuüm waardoor elke grens steeds kunstmatiger lijkt en de kost voor het controleren en afdwingen ervan steeds hoger.

Vernietiging van de deeleconomie

Ten tweede zal het resultaat van al die moeite net zijn dat “echte” delers, wiens activiteit spontaan en occasioneel is, wegblijven en enkel die spelers overblijven wiens schaal groot genoeg is om de regellast te kunnen overzien. Het uiteindelijke resultaat is geen regulering van de deeleconomie maar de vernietiging ervan. Het creëert een onoverbrugbare drempel voor de “echte” deler zodat het veld openligt voor geprofessionaliseerde spelers die niet het gebruik van onderbenutte infrastructuur maar winstmaximalisatie tot doel hebben. In plaats van de pas ontsloten informele economie te kneden tot een laboratorium voor nieuwe economie, duwt de overheid haar in handen van machtige multinationals.

Een efficiëntere en doeltreffender beleidskoers houdt de deeleconomie op maat van de mens en maakt haar onaantrekkelijk voor professionalisering. Het probleem is immers niet die grijze zones, maar de actoren die er misbruik van willen maken. Het ideale beleidskader voor de deeleconomie biedt rechtszekerheid aan de echte deler maar vermijdt commerciële (over)exploitatie.

Nieuwe oplossingen voor nieuwe problemen

Dat dit geen onmogelijke opdracht is, bewijst het Israëlische ritdeelplatform LaZooz. In ruil voor hun hulp krijgen chauffeurs geen geld maar tokens die ze enkel kunnen gebruiken voor toekomstige ritten. Een simpele maatregel die het platform onaantrekkelijk maakt voor chauffeurs met commerciële aspiraties maar echte delers niet raakt. Een maatregel ook die door gebruik te maken van een complementaire munt en zelfregulering buiten de klassieke hokjes valt waartoe we de complexe economische interacties waartoe mensen in staat zijn de laatste decennia hebben gereduceerd: markt en staat, prijzen en wetten, winstmaximalisatie en regulering. Een nieuw soort economie creëert immers niet alleen nieuwe problemen maar ook nieuwe oplossingen.

Om die goed te leren gebruiken zullen beleidsmakers eerst de aard van de nieuwe deeleconomie moeten doorgronden. Mogelijk wachten ze daarmee tot gebleken zal zijn dat de recepten uit het verleden niet meer werken.