Protesten in Turkije: waarom Turkse Belgen Erdogan blijven steunen

In Turkije wordt al langer dan een week geprotesteerd tegen de arrestatie van Ekram Imamoglu, de populaire burgemeester van Istanboel en gedoodverfde oppositiekandidaat om Recep Tayyip Erdogan op te volgen als president. Maar volgens veel Turken in België heeft Erdogan niets met de arrestatie van zijn politieke rivaal te maken. Vanwaar die steun aan Erdogan in ons land?

Binnen Turkije haalde Erdogan het in 2023 maar met een nipte meerderheid. In het buitenland stemde volgens het Turkse persagentschap Anadolu Ajansi slechts 53,2 procent van diaspora-Turken. Wat in die cijfers vooral opviel; nergens in de diaspora stemden meer Turken voor Recep Tayyip Erdogan dan in België. De leider van de conservatieve AKP-partij wist hier 72,31 van de stemmen binnen te halen. In Nederland lag dat aantal op 68,4 procent, in Duitsland op 65,4 procent.

Navraag in de Turkse gemeenschap de afgelopen weken leerde dat Erdogan hier ook nu de held van het volk blijft. Dat heeft veel te maken met de regio waar de Belgische Turken vandaan komen, zegt professor internationale politiek en Turkije-specialist Dries Lesage (UGent). ‘Veel Turkse migranten hier hebben roots in gebieden zoals Eskisehir, Afyon en Emirdag. Dat zijn regio’s waar ze traditioneel conservatief stemmen.’

In het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten bijvoorbeeld stemde in 2023 meer dan 80 procent van de Turkse diaspora wel voor de toenmalige oppositiekandidaat Kemal Kilicdaroglu. ‘Veel Turken lieten in de jaren 1980 hun kinderen in de VS studeren, en die kinderen zijn daar gebleven’, stelt Joost Lagendijk, voormalig politicus voor GroenLinks en universitair docent aan de Sabanci-universiteit in Istanboel. ‘Het gaat in de meeste gevallen om hoogopgeleide, seculiere Turken. En die stemmen niet op Erdogan of op de AKP.’

In het Verenigd Koninkrijk is er een andere verklaring voor het stemgedrag, verklaart Lagendijk. ‘Je hebt daar een minder grote groep van gastarbeiders, voornamelijk linkse vakbondsmensen die in de jaren 1980 uit Turkije zijn gevlucht.’

‘Vuile Turk’

Voor de opvallende steun die Erdogan in veel West-Europese landen geniet, ziet Lagendijk nog een andere verklaring. ‘De integratie daar is mislukt. Turken krijgen in West-Europa nog steeds te maken met discriminatie. Ik sprak laatst na een lezing nog met Turkse Gentenaars. Die vertelden me dat ze al twintig jaar in België wonen maar zich nog altijd als vuile Turk bekeken voelen.’

De eerste generatie Turkse gastarbeiders kwam in de jaren 1960 vanuit het Anatolische hartland naar België. Ze waren vaak kortgeschoold en kenden de taal niet die in hun nieuwe omgeving gesproken werd. Ze werkten vaak samen met andere gastarbeiders en werden weinig of niet gestimuleerd om Nederlands te leren. Daardoor gingen ze vaker om met andere Turken.

Zo ontstond er een zeer sterke sociale cohesie onder de Turkse Belgen, verduidelijkt Lesage. ‘Er werd een Turkse gemeenschap in België – en Vlaanderen – gevormd. De meeste Turkse Belgen hebben een Turkse vriendenkring, doen boodschappen in Turkse winkels en kijken naar Turkse televisie. Zo wordt de sociale druk om op dezelfde partij te stemmen ook groter. ’

Ook bij Turkse Belgen van de tweede en derde generatie blijft die sociale cohesie aanwezig. Lesage: ‘Ook Turkse Belgen die in België geboren en getogen zijn, blijven hetzelfde stemgedrag vertonen. Dat over generaties heen op dezelfde partij stemmen is overigens niet zo vreemd. Ook bij Vlaamse partijen zag je dat vroeger.’

De meeste Turkse Belgen, geeft Lesage ook nog ter verklaring mee, volgen het nieuws via de televisie, en de overgrote meerderheid van de Turkse tv-kanalen is in handen van de AKP, de partij van Erdogan. ‘Ze komen dus vaker in aanraking met de retoriek van de AKP, en krijgen ook maar weinig van de protesten in Turkije te zien.’

Zwarte en witte Turken

President Erdogan heeft in eigen land gekapitaliseerd op zijn imago als ‘zwarte Turk’, een geuzennaam voor conservatieve en praktiserende moslims uit Anatolië. Die werden lange tijd met de nek aangekeken door de ’witte Turken’, de seculiere Turken uit de grote steden zoals Istanboel, Ankara, en Izmir, en de kuststrook rond de Egeïsche Zee. Die ‘zwarte Turken’ hebben zich lange tijd tweederangsburgers gevoeld. Studentes met een hoofddoek waren bijvoorbeeld niet welkom aan de universiteit. Als jonge politicus beloofde Erdogan een einde te maken aan die discriminatie. Het leverde hem in 1994 het burgemeesterschap van Istanboel op, een stad die tot dan toe als westers en elitair bekend stond.

Erdogan maakt politiek handig gebruik van die rancune tegen de seculiere CHP, ook in het buitenland. ‘Erdogan heeft altijd sterk ingezet op goede banden met de Turkse diaspora in West-Europa, die zich ook vaak achtergesteld voelt’, aldus Lagendijk. ‘Hij heeft hen altijd opgeroepen om te integreren, maar ook om vooral niet te assimileren. Dat heeft bij de Turkse diaspora een trots gecreëerd die er vroeger misschien niet was.’

Turkije romantiseren

Het lijkt vreemd dat Erdogan, die in eigen land met grote economische problemen te kampen heeft, zo veel steun blijft genieten in België. Maar ook dat valt te verklaren. Lesage: ‘De Turkse Belgen komen niet in aanraking met de economische problemen in Turkije. Ze krijgen een geromantiseerd beeld van het leven daar.’  

Lagendijk sluit zich daarbij aan. ‘Belgen met Turkse roots die nog regelmatig teruggaan naar Turkije, zijn daar vaak maar voor een paar weken. Hun families zwijgen dan meestal over de economische problemen die ze ondervinden, en doen hun uiterste best om hen met alle égards te ontvangen. Maar daardoor krijgen veel diaspora-Turken wel een verkeerd beeld van de situatie in Turkije.’