De toorn van Trump: wat als België zijn NAVO-bijdragen niet verhoogt?

Net als in zijn eerste ambtstermijn eist de Amerikaanse president Donald Trump dat zijn NAVO-bondgenoten meer investeren in defensie. Komt België als notoire wanbetaler op het Amerikaanse strafbankje? ‘Wat Trump betreft is België ontzettend naïef.’

Meer, meer, meer: dat was de boodschap van Donald Trump in zijn videotoespraak op de jaarlijkse bijeenkomst van het Wereld Economisch Forum in het Zwitserse Davos. In zijn eerste ambtstermijn drong hij bij de NAVO-bondgenoten aan op een defensiebudget van 2 procent van hun bruto binnenlands product (bbp). Nu stuurt de Amerikaanse president aan op 5 procent, meer dan een verdubbeling. 

Die 5 procent is nog niet afgeklopt. Momenteel haalt geen enkel NAVO-land dat aandeel – de Verenigde Staten incluis. Alleen Polen komt in 2025 met 4,7 procent in de buurt. Ontslagnemend Duits bondskanselier Olaf Scholz verklaarde al dat 5 procent schier onmogelijk is, net als de Italiaanse minister van Defensie Guido Crosetto. Maar lidstaten als Litouwen en Estland zijn alvast enthousiast over het zweepgeknal van Trump.

Ook de NAVO zelf zet druk. In december verklaarde topman Mark Rutte dat de bondgenoten opnieuw een oorlogsmentaliteit moeten kweken, en daar horen de nodige defensiebudgetten bij. In juni dit jaar komen de NAVO-landen samen in Den Haag. Een normverhoging staat dan ongetwijfeld op de agenda. Rutte pleit voor 3,5 procent en Christopher Cavoli, opperbevelhebber van de NAVO, bevestigde dat streefdoel recent nog aan ex-premier Alexander De Croo (Open VLD).

Wanbetaler België

Dat betekent slecht nieuws voor België. Het is al jarenlang bekend dat België niet eens de NAVO-norm van 2 procent haalt. Vandaag geven we slechts 1,3 procent van het bbp uit aan landsverdediging, terwijl de NAVO-norm op 2 procent ligt. Mede door de Russische agressie in Oekraïne en de druk van Trump tijdens zijn eerste ambtstermijn, voldoen nu 23 van de 34 lidstaten aan de NAVO-norm. Het maakt van België een van de slechtste leerlingen van de klas. 

‘Vroeger waren we lang niet de enige wanbetaler’, vertelt een diplomaat met NAVO-ervaring. ‘We konden ons makkelijk verschuilen achter de rug van Duitsland. Maar de tijden zijn veranderd, en nu staat België haast alleen, vol in de wind. Het zorgt ervoor dat ook onze Europese bondgenoten steeds meer met opgetrokken wenkbrauwen naar ons land kijken. Vergeet niet dat we ons ook in Europees verband ertoe verbonden hebben om 2 procent van ons bbp aan defensie te spenderen.’

In het regeerakkoord van de regering-De Wever staat dat België tegen 2029 2 procent van het bbp in landsverdediging zal pompen. Maar als de NAVO-norm in juni wordt opgetrokken, is dat percentage ook achterhaald. ‘Ik verwacht, eerlijk gezegd, een hoger percentage dan 2 procent in de nabije toekomst. We lopen achter’, stelde premier Bart De Wever (N-VA) vorige week vast op een Europese top.

‘De vraag is niet of we meer moeten investeren in defensie, maar hoe we dat moeten doen’

Vraag is of Trump, en met uitbreiding de andere NAVO-bondgenoten, veel geduld zal hebben met ons land. Tijdens een verkiezingsbijeenkomst in februari 2024 verklaarde Trump dat ‘Poetin mag doen wat hij wil met landen die hun doelen op het vlak van defensie niet halen’. Moet België Trumps toorn vrezen? 

Jazeker, zegt Steven Blockmans van de Brusselse denktank CEPS en het Estse International Centre for Defense and Security (ICDS). ‘Wat Trump betreft is België ontzettend naïef. Veel weten we nog niet over zijn internationaal beleid, maar Project 2025, het enige beleidsplan dat in de aanloop naar de verkiezingen werd gelost, kan het een en ander verduidelijken’, zegt Blockmans. In dat plan staat te lezen dat de VS ‘niet langer een defensieve paraplu kan bieden aan landen die niet bereid zijn om een gepaste bijdrage te leveren’.

Blockmans: ‘Dat betekent niet dat we moeten vrezen voor een nucleair armageddon’, legt Blockmans uit. ‘Maar het kan wel betekenen dat Amerikaanse troepen en kernwapens op Belgisch grondgebied zullen verdwijnen en we niet langer zullen kunnen rekenen op militaire steun of steun op het vlak van cyber- en hybride aanvallen.’

Hoofdkwartier België

Aan het eind van zijn eerste ambtstermijn dreigde Trump om de hoofdkwartieren van Africom en US European Command, beide in Stuttgart gelokaliseerd, te verhuizen naar een nieuwe locatie. Uiteindelijk werden die plannen weer opgeborgen door de verkiezing van voormalig Amerikaans president Joe Biden. Hoewel Duitse parlementsleden twijfelden aan de waarachtigheid van die plannen, toont het aan dat Trump zijn hand niet omdraait voor een dreigement meer of minder. 

Het zou ook niet de eerste keer zijn dat een Amerikaanse president dreigt met een NAVO-verhuizing. Tijdens zijn eerste ambtstermijn dreigde Amerikaans president George W. Bush ook al met zo’n vertrek.

Recent zei oud-secretaris-generaal van de NAVO Willy Claes in Knack wel dat berichten over een mogelijk verhuizing overroepen zijn. Dat bevestigen ook diplomatieke bronnen. Midden januari, zo leert Knack, gaf de NAVO finaal groen licht om het hoofdkwartier van het militaire NAVO-commando (SHAPE) in Bergen grondig te vernieuwen.

Blockmans is sceptischer. Stellen dat een verhuizing van het NAVO-hoofdkwartier een onmogelijke piste is, noemt hij naïef. ‘Daarmee onderschat je Trumps agenda en zijn wraakzucht. Een vertrek van de NAVO zou een groot verlies voor de Brusselse economie betekenen, maar ook een verlies van onze internationale invloed.

Door gastland te zijn van zo’n grote militaire alliantie, koopt België disproportioneel veel invloed op internationaal vlak.’ België kan ook nog op andere veiligheidsrisico’s botsen, als het niet aan de NAVO-eisen voldoet: ‘Zo zou er beslist kunnen worden om niet langer militaire inlichtingen met België te delen’, legt Blockmans uit.

‘Zo’n uitsluiting kan leiden tot een verzwakking van de Belgische positie binnen de Europese militaire structuren, zeker als de EU en de NAVO nauwer gaan samenwerken, wat de bedoeling is.’

Staal en diamant

Ook op handelsvlak heeft Trump de touwtjes in handen. Hoewel België daarvoor grotendeels beschermd is door de Europese Unie, sluit dat niet uit dat Trump België op een gerichte manier met tarieven – ‘het mooiste woord uit het woordenboek’, volgens Trump – kan raken. De Belgische staalsector, goed voor ongeveer 50.000 banen, is dan de kwetsbaarste sector, vertelt een goed ingevoerde bron.

De sector worstelt al met een heleboel Europese vergroeningsmaatregelen, torenhoge energieprijzen en Chinese dumpingpraktijken. Amerikaanse tarieven tegen de Belgische of Europese staalsector zouden extra slecht nieuws betekenen. 

Ook voor de tanende Belgische diamantsector is het opletten geblazen. De voorbije jaren kon de regering-De Croo maar sanctiemaatregelen tegen Russische diamant treffen dankzij de aarzelende steun van Washington. De VS zijn goed voor ongeveer de helft van de wereldwijde consumentenmarkt voor diamanten. Alleen met die Amerikaanse hefboom was het voor België en diamantcentrum Antwerpen mogelijk om het op te nemen tegen onder meer Rusland, India en Dubai.

De kans bestaat dat Trumps entourage, na klachten van de ontevreden Amerikaanse juwelierssector, dat onder de aandacht krijgt en vervolgens de Amerikaanse steun voor het sanctieregime opblaast of er van België iets voor terugeist. 

Na de overwinning van Trump: ‘België komt nóg meer tussen hamer en aambeeld te zitten’

Kreeft

België kan proberen om op andere manieren Trumps toorn af te wenden. België was in 2023 een van de weinige Europese lidstaten met een handelstekort ten aanzien van de VS. Toen kocht ons land voor ruim 4 miljard meer goederen uit de VS dan omgekeerd – volgens ‘dealmaker Donald’ een uitstekende zaak.

Tijdens een onderhoud met Trump in het Koninklijk Paleis in 2018, naar aanleiding van de opening van het nieuwe NAVO-hoofdkwartier in Brussel, benadrukten toenmalig minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA) en premier Charles Michel (MR) het Amerikaanse handelsoverschot en de tewerkstelling die de Belgische investeringen in de VS oplevert – een aanpak die de Belgische ambassadeur hen had aangeraden. ‘Het is eenvoudigweg de taal die Trump spreekt’, zegt Vandeput.

Het bleek een succes: Trump zei hoe tevreden hij was met dat soort informatie, over defensie-uitgaven repte hij met geen woord. In 2019 besliste België om 34 Amerikaanse F-35A gevechtsvliegtuigen bij het Amerikaanse wapenbedrijf Lockheed Martin aan te kopen. Kort daarop liet Trump zich tijdens een NAVO-top in Londen ontvallen dat ‘België een goed land was’.

Kortom: alles is een transactie in Trumps wereld. In 2018 voerde hij tarieven op Europees aluminium en staal door. De EU antwoordde daarop met tegenmaatregelen die vooral Trumps achterban in swingstates het hardst zouden treffen.

Toen Trump dreigde met extra tarieven, schafte de Unie op haar beurt de invoertarieven op Amerikaanse kreeft af. ‘Voor Trump was dat van groot persoonlijk belang, voor de EU was het een onbeduidend dossier. Iedereen tevreden’, blikt een Europese diplomaat terug. Ook nu heeft de Europese Commissie scenario’s uitgewerkt voor het geval dat de handelsrelaties dreigen te ontsporen.

LNG

Strategisch omgaan met Trump is dus de boodschap. Daar zou de energiesector een handje kunnen bij helpen. Momenteel fungeert de LNG-terminal van Fluxys in Zeebrugge als belangrijk doorvoerpunt van Russisch gas. Vanaf 2027 komt er een algemeen Europees invoerverbod voor Russisch LNG-gas. België moet dus op zoek naar alternatieven.

Onder andere Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen en ex-premier De Croo gaven aan dat LNG-aankopen uit de VS tot de mogelijkheden behoort. Eén probleem voor dat scenario is dat de Amerikaanse oostkust te weinig infrastructuur heeft om de huidige LNG-uitvoer naar Europa in sneltempo op te schroeven.

Bovendien spelen ook de bevroren Russische tegoeden in België in het voordeel van ons land. ‘Onder Bidens presidentschap kreeg België relatief weinig kritiek voor zijn gebrekkige defensie-investeringen’, verduidelijkt een diplomatieke bron. ‘Voor Washington was het veel belangrijker dat we de overwinsten op de bevroren Russische tegoeden volledig naar Oekraïne lieten gaan. Het valt af te wachten of dat voor Trump ook geldt.’

Daarnaast heeft België het plan om de komende jaren flink in defensie te investeren, waaronder de aankoop van minstens elf extra F-35A gevechtstoestellen.

Stuiptrekkingen

Eind januari had voormalig Belgisch minister van Buitenlandse Zaken Bernard Quintin een telefonisch onderhoud met zijn Amerikaanse collega Marco Rubio. Volgens het persbericht dat het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken daarover uitstuurde, waren de uitgaven aan defensie het eerste gespreksonderwerp.

Een bron met kennis van het gesprek ontkent echter aan Knack dat de twee ambtgenoten daar over hebben gepraat. Dat het alsnog in het Amerikaanse persbericht werd vermeld, is een niet mis te verstane boodschap aan België en andere geallieerden: schik jullie.

Het toont aan in welke mate de internationale orde aan het vervellen is. ‘Joe Biden was waarschijnlijk de laatste stuiptrekking van de liberale internationale orde’, zegt Blockmans. ‘We keren terug naar een wereldorde waarin de grootmachten de lijnen uitzetten en de middelgrote en kleine landen zich moeten schikken. In zo’n context kan België het zich niet permitteren om Trump niet serieus te nemen.’

Maar, zegt Blockmans, de vraag is hoe heet de soep gegeten zal worden. ‘President Trump heeft er binnen deze veranderende wereld ook baat bij om de NAVO-geallieerden niet al te veel pijn te doen. The art of the deal houdt ook in dat je compromissen kunt vinden. Als er een lichtpuntje is, dan is het dat het transatlantische weefsel heel sterk is, zowel op economisch als op militair vlak. Dat vernietig je niet op één dag.’

NAVO-top in Washington: ‘Zeker voor België zou de komst van Trump erg pijnlijk zijn’