‘Trollen hebben de spelregels van de Vlaamse politiek veranderd’

Politieke partijen die anonieme twitteraars betalen om het kiespubliek te beïnvloeden: in de VS en Rusland is dat een courante praktijk. Maar gebeurt het ook in ons land? Minstens één trol – @gelerobbie – stond twee jaar op de loonlijst van de N-VA.

Op 22 december vorig jaar werd op de twitteraccount ‘@gelerobbie’ een opmerkelijk filmpje geplaatst. De hoofdrol in het filmpje was voor Groen-kopstuk Wouter Van Besien, die met zijn fiets over het zebrapad én het trottoir rijdt. ‘Hypocriet’, zo oordeelde ‘@gelerobbie’, en hij was duidelijk niet de enige die er zo over dacht.

Vanuit de ‘gelerobbie’-account werd het filmpje liefst 258 keer doorgestuurd naar andere accounts. Een dag later was het filmpje nationaal nieuws. Zo werd het, onder meer, opgepikt door de meest gelezen nieuwssite, HLN.be. ‘Twitter verontwaardigd over Wouter Van Besien die verkeersregels aan zijn laars lapt op de fiets’, kopte de site.

Een straf voorbeeld van burgerjournalistiek? Je zou het zo kunnen bekijken. Al was hier mogelijk nog wat anders aan de hand. Want was dit nieuws wel door een ‘gewone burger’ gemaakt?

Een beetje googelen leert dat ‘@gelerobbie’, de account die het filmpje viraal liet gaan, in de echte wereld Paul Boonefaes heet. Op de Linkedin-pagina van Boonefaes is te lezen dat hij van 2016 tot 2018 medewerker was van N-VA-ondervoorzitter en Europarlementslid Sander Loones. Zijn taak: ‘communicatie en socialemediastrategie’.

In een telefonisch gesprek met Knack bevestigt Loones dat Boonefaes ’tot enkele maanden geleden’ voor hem werkte. ‘Het was een deeltijdse job’, aldus Loones. ‘Paul was verantwoordelijk voor de socialemediastrategie van onze Europese fractie, en verzorgde in die functie onze Twitteraccount.’

Of ook filmpjes tweeten onder de schuilnaam ‘@gelerobbie’ tot zijn takenpakket behoorde? Loones zegt van niet. Volgens hem zijn verhalen over trollen – in deze tekst begrepen als een soort geuzennaam voor hyperactieve digitale activisten – die door de partij worden betaald ‘fabels van de oppositie’ en wordt er binnen zijn partij ‘redelijk transparant’ over de socialemediastrategie gecommuniceerd.

Er zijn geen concrete aanwijzingen om ervan uit te gaan dat Loones de waarheid hier geweld aandoet. Al zal het voor Boonefaes wel niet altijd even gemakkelijk geweest zijn om de scheidslijn te trekken tussen zijn werkzaamheden als socialemediastrateeg voor een Europarlementslid van de N-VA enerzijds en die van de rechtse politieke trol ‘@gelerobbie’ anderzijds. Een veelzeggende statistiek (zie kader): behalve tweets van twee ‘bevriende’ rechtse trollen (zie later in dit stuk), retweette ‘@gelerobbie’ het voorbije jaar vooral berichten van zijn ex-werkgever Sander Loones.

@Jef Dweislap

Regeringspartijen die anonieme twitteraars betalen om het vuilere werk op te knappen: in Rusland of Turkije is dat een courante praktijk. Maar gebeurt het ook op systematische wijze in Vlaanderen? Het eerlijke antwoord luidt: we weten het niet. Wie de kwestie wil onderzoeken, treedt binnen in een soms bizar bal masqué. Politieke trollen opereren doorgaans anoniem, en zelfs dat is niet altijd helemaal duidelijk.

Een van de meest invloedrijke rechtse twitteraars is ‘@IENouwen’, aka Inge Nouwen. Maar wie is deze Inge Nouwen? Een bezorgde burger die zo erg op haar privacy is gesteld dat ze enkel op Twitter sporen van haar bestaan wil nalaten? Een politieke hobbyist die beter is geïnformeerd dan menig medewerker van om het even welke politieke studiedienst?

Zeker is enkel dat de tweets van @IENouwen bijzonder populair zijn bij de N-VA-achterban. Net als ‘@DeMondige’ of ‘@eerlijkesos’ maakt deze stem deel uit van een relatief uitgebreid kransje rechtse, bijzonder actieve twitteraars die mee de toon bepalen. Wie ze zijn en wat hen drijft, valt zelden te achterhalen. Al zijn er zeldzame uitzonderingen. Zo is daar, naast ‘@gelerobbie’, de account ‘@Jef Dweislap’, een zelfverklaarde ‘stafmedewerker N-VA’ die door alle kopstukken van deze partij wordt gevolgd. Jef Dweislap is een man die, getuige zijn korte bio, een ‘stevig probleem’ heeft met politieke correctheid. Van dat probleem getuigt zijn account uitvoerig. Zo verstuurde hij kort na de recente aanslag met een bestelbusje in Münster de duidelijk sarcastisch bedoelde boodschap dat de dader vast wel weer een ‘verwarde man’ zou zijn.

Wie is die ‘@Jef Dweislap’ in de echte wereld? ‘Hij is een van onze stafmedewerkers sociale media’, vertelt N-VA-woordvoerder Bram Bombeek. ‘Hij twitterde al voor hij bij ons werkte onder die naam, en hij is dat gewoon blijven doen. Zijn echte naam? U begrijpt dat ik dat niet in zijn plaats ga onthullen.’

@Pensioenspook spreekt

Geniet vandaag enkel de N-VA de steun van politieke trollen? Nee, uiteraard niet. Anonieme, en precies daarom vaak rücksichtlose politieke twitteraars vind je ook aan de linkerzijde. Op, en soms ver over de grens van het beschaafde debat opereert ‘Deopiniemaker’, een politieke trol die geen N-VA-excellentie kan horen of zien zonder er ‘ le bruit des bottes’ bij te horen.

Minder hard en – een uitzondering in trollenland – ook weleens zelfrelativerend is zijn collega ‘@Pensioenspook’, met zijn 7500 volgers en bijna 100.000 tweets misschien wel de invloedrijkste politieke trol van Vlaanderen. In een privéconversatie via Twitter laat ‘@Pensioenspook’ weten dat hij voor de anonimiteit opteert omdat hij zijn werk als ambtenaar wil scheiden van zijn rol als politieke trol. ‘Als ambtenaar zet ik me in voor alle burgers, ongeacht hun politieke voorkeuren.’

Voor het overige lijkt deze twitteraar best wel openhartig. Zo geeft hij toe dat hij weleens contact heeft met een aantal partijmedewerkers van de SP.A. Echt verregaand is die samenwerking volgens hem evenwel niet. ‘Hoogstens vragen ze me om iets te verspreiden waar ze hard aan gewerkt hebben maar dat niet “goed genoeg” was of “niet opportuun” voor hun politieke bazen. Via mij kunnen ze dan toch hun idee kwijt.’

Als belangrijkste drijfveer voor dat onvermoeibare getweet noemt ‘@Pensioenspook’ zijn (links) idealisme. Hij tweet naar eigen zeggen vanuit een mengeling van frustratie en hoop. ‘Frustratie over waar we als samenleving naartoe gaan. En hoop dat het nog geen uitgemaakte zaak is.’

Of hij gelooft dat hij als trol enige impact heeft op het publieke debat? Blijkbaar wel. ‘Soms nemen politici of opiniemakers ook materiaal uit mijn tweets over voor eigen tweets. En af en toe verschijnen er artikels in kranten over een onderwerp waarvan ik vermoed dat de journalist het idee oppikte via een van mijn tweets.’ Als voorbeeld noemt hij een recent artikel in De Morgen, een stuk dat trouwens opvallend vaak werd afgebrand door de rechtse twittertrollen. In dit – mogelijk door ‘@Pensioenspook’ geïnspireerde – artikel wordt, in de nasleep van de verontwaardiging over Turkse trouwstoeten, aangestipt dat ook Vlaanderen een traditie kent waarbij op trouwfeesten schoten worden gelost.

‘Pensioenspook’ zelf laat nog weten dat hij de vergelijking achteraf bekeken ‘wat lullig’ vindt. Wat meteen een andere vraag oproept. De journaliste die het verhaal bracht, deed dat in eigen naam. Zonder masker. De kritiek op het stuk was voor haar, niet voor de anonieme trol, die – rechts of links – uiteindelijk toch om het even wat kan beweren. ‘Pensioenspook’ schrijft dat hij de kritiek begrijpt. ‘Onder eigen naam is inderdaad misschien eerlijker en ik snap de frustraties van mensen die wel hun naam bekendmaken en dan kritische tweets krijgen van mensen zoals ik. Ik probeer echter geen misbruik te maken van mijn anonimiteit om mensen persoonlijk aan te vallen. Ik focus zo veel mogelijk op de inhoud en dan maakt het as such weinig uit – naar mijn mening – of die tweet nu komt van Pensioenspook of een Jan Janssens.’

4chan

Wie zich weleens beweegt in de politieke oorlogszone die Twitter soms is, kan er moeilijk naast kijken: linkse trollen als ‘@Pensioenspook’ vormen een minderheid. ‘Ik heb inderdaad het gevoel dat ik een pak meer rechtse collega’s heb dan linkse’, zegt hij daar zelf over.

Hoe dat komt? De meest voor de hand liggende verklaring ligt in wat soms ‘de Vlaamse grondstroom’ wordt genoemd. Zoals uit elke verkiezing weer blijkt: Vlaanderen is eerder rechts dan links. Logisch dus dat ook de gemiddelde Vlaamse trol eerder rechts dan links is. Toch zijn vooral linkse stemmen ervan overtuigd dat dit politieke landschap – naar Amerikaans of Russisch model – kunstmatig wordt aangelegd. ‘De N-VA beschikt over enorm veel middelen en het is duidelijk dat ze goed hebben gekeken naar de Amerikaanse verkiezingen en de overwinning van Trump’, schrijft ‘Pensioenspook.’ ‘Ze zetten zwaar in op sociale media en kennen weinig of geen scrupules als het op ‘scoren’ aankomt. Ik denk dus absoluut dat ze dezelfde methodes of middelen op sociale media gebruiken of inzetten. Ze steken veel geld in sociale media en trollen zijn daarvan een onderdeel. Maar dat gaan ze natuurlijk niet in de gazet zetten.’

De linkse cultuurwetenschapper Ico Maly, docent aan de Universiteit Tilburg en auteur van het onlangs verschenen Nieuw Rechts, volgt de Vlaamse twitterlegers al jaren op de voet. Rechtse trollen die aangestuurd of betaald worden door de partijtop zijn volgens hem eerder uitzondering dan regel. ‘Twijfelgevallen zoals ‘@gelerobbie’ komen zelden voor, ‘ vertelt Maly, ‘al was het maar omdat het een risicovolle praktijk is’.

Toch is er volgens Maly een belangrijk verschil tussen het linkse en het rechtse twitteractivisme. ‘Natuurlijk wordt er ook op links stevig activistisch getweet’, zegt Maly. ‘Alleen gebeurt het aan de linkerzijde minder gestructureerd dan aan de rechterzijde. ‘@Pensioenspook’ of ‘@Deopiniemaker’ zijn individuen, redelijk geïsoleerde linkse activisten die geen deel uitmaken van een netwerk en een specifieke internetcultuur. Dat is aan de rechterzijde wél het geval. De rechtste trollencultuur in Vlaanderen vindt heel duidelijk zijn wortels in de internationale trollencultuur. 4chan, een nog altijd bijzonder populair internetplatform dat is opgericht in 2003, was de centrale infrastructuur van de eerste trollen. Die trollen verschilden wel van de politieke trollen die je vandaag in Vlaanderen aan het werk ziet. Trollen in de oorspronkelijke betekenis van het woord zijn mensen die per definitie anoniem tweeten. Ze doen het uitsluitend voor de lol, en met de bedoeling chaos te creëren. Het funaspect heeft bij de Vlaamse activisten, net als bij de Nieuw Rechtse trollen uit andere hoeken van de wereld, plaatsgemaakt voor een politieke agenda. Denk maar aan de Trumpfan en voormalig Breitbart-redacteur Milo Yiannopoulos. En ze doen het ook niet meer allemaal anoniem. Wat gebleven is, is die cultuur, die nog altijd duidelijk op 4chan is geïnspireerd. Kijk bijvoorbeeld naar de figuurtjes op de twitteraccount van Michaël Devoldere, kabinetsmedewerker bij Ben Weyts (N-VA). Devoldere is geen trol in de oorspronkelijke betekenis van het woord, maar hij refereert wel duidelijk aan die cultuur. Hetzelfde kun je zeggen van Philip Roose ( een politieke ‘jeugdvriend’ van Theo Francken en Sander Loones, nvdr), een van de spilfiguren in het netwerk van rechtse trollen. De stijl waarin hij tweet, is heel duidelijk verwant aan die oorspronkelijke trollencultuur. Scherpe, grensoverschrijdende humor, het eindeloos bestoken van opponenten en zichtbaar genieten van olie op het vuur gooien. Je zou kunnen zeggen dat ze allemaal lid zijn van een informele club. Het zijn mensen die dit al jaren doen, dezelfde stijl en taal hanteren, en heel goed weten hoe deze vorm van politiek activisme werkt.’

Volgens Ico Maly is de politieke impact van dit netwerk niet te onderschatten. ‘Ik heb een tijdlang de tachtig belangrijkste rechtse trollen gemonitord. Ze produceren enorme hoeveelheden tweets, die inhoudelijk ook nog eens verbazend consistent zijn. Kort samengevat komt het erop neer dat ze de N-VA-partijlijn in een meer radicale vorm reproduceren. Bijna allemaal zijn ze honderd procent pro ondernemerschap, Vlaamsgezind, en kritisch over de islam.’

Zoals eerder geschreven: Maly gelooft niet dat dit legertje wordt aangestuurd door de partijtop. ‘Maar strategisch is dat leger natuurlijk wel belangrijk voor hen. Deze trollen zeggen wat De Wever en Francken niet expliciet kunnen zeggen. Samen construeren ze ‘de politieke stem van de Vlaming’. En samen veranderen ze de spelregels van het politieke debat.’

Volgens Maly is dat laatste aspect misschien wel het belangrijkste. Een filmpje waarin Wouter Van Besien het verkeersreglement overtreedt, was in vroegere tijden allicht nooit nationaal nieuws geworden. ‘De trollen hebben het politieke bestaan aanzienlijk verhard’, besluit Maly. ‘Alles mag en alles kan. Een politicus is zelfs in zijn privéleven niet langer veilig. Dat lijkt mij een serieus probleem. Als we niet opletten komt er een dag waarom niemand nog politicus zal willen worden.’