‘Toxische mannelijkheid is een trend in de samenleving die veel leed veroorzaakt’

‘Veel mannen hebben het gevoel dat het water hen ook aan de lippen staat’, schrijft socioloog en genderexperte Katrien Van der Heyden die meent dat mannen in het genderverhaal veel te lang over het hoofd werden gezien.

De mythe wil graag dat mannen de succesverhalen zijn van onze samenleving. Ze hebben toegang tot macht en geld en mooie vrouwen. Terwijl vrouwen nog moeten vechten voor hun emancipatie zouden mannen onuitputtelijk kunnen graaien uit de bron van macht en geld. De geprivilegieerde ‘uber-class’, zo je wil.

Dat gevoel wordt niet gedeeld door de meeste mannen. Terecht. Veel mannen hebben immers het gevoel dat het water hen ook aan de lippen staat. De samenleving verwacht het onmogelijke en hun ervaring is niet meer die van een superheld.

In het boek Is bont en blauw een mannenkleur? schrijf ik over deze mannen. Dat is niet evident. Mannen horen niet graag dat ze onderwerp zijn van een onderzoeksdomein, omdat hierin impliciet wordt verondersteld dat er iets te onderzoeken valt. Dus dat er iets bijzonders is – iets buiten de norm. Dat, terwijl ze net geleerd hebben dat mannelijkheid zelf de norm is. Ze vallen graag buiten die norm, zolang het ‘groter’, ‘beter’, ‘sterker’ of ‘slimmer’ is, maar wat als je kijkt naar de kleine kantjes van mannelijkheid, hun pijn, verdriet, kwetsbaarheid en eenzaamheid…

Mannen vormen de helft van het genderverhaal en toch werd er veel te lang over hen gezwegen. Terwijl de vrouwenbeweging – terecht – ontelbare boeken heeft voortgebracht, bleef het langs de kant van de mannen beklijvend stil. Dit boek vult voor het eerst die leemte.

Gelukkig is er een diversiteit aan mannen in onze samenleving en zijn er reeds veel op de goede weg. Maar anderen zijn verloren gelopen. En het is geen kleine groep. Het gaat wel degelijk over een trend, over een crisis, over een maatschappelijke beweging die veel leed veroorzaakt in het leven van de mannen zelf en bij hun naasten. De cijfers tonen dat overweldigend aan. We spreken dan over toxische – giftige – mannelijkheid. Het woord giftig wordt gebruikt om erop te wijzen dat toxische mannen niet enkel slachtoffers maken in hun omgeving, maar dat ze ook zelf het slachtoffer zijn, vergiftigd worden door hun eigen gedrag. Vooral dat tweede aspect wordt vaak over het hoofd gezien. Drugs, drank, geweld, dat alles eist ook zijn tol op de man die het gebruikt.

Dit boek gaat dus over de mannelijke norm in onze samenleving en hoe die – ondanks haar loze beloftes – meestal geen toegang geeft tot succes. Het zijn vooral mannen die zelfmoord plegen, het zijn vooral mannen die ziek worden omdat ze geen zorg dragen voor hun lichaam, het zijn vooral mannen die afhaken in het onderwijs. Mannen zijn bijna altijd de geweldplegers in de samenleving. Maar wat we nog veel minder weten is dat ze ook de grootste groep slachtoffers van geweld vormen. De mannelijke blauwdruk – het maatschappelijke recept voor succes in het leven – is dringend aan herziening toe. Meer nog, het hokje dient opengebroken te worden, te verdampen en ruimte te maken voor authenticiteit, verbinding, emoties en werkelijk succes.

Om het masker van mannelijkheid te breken, moeten eerst enkele mythes sneuvelen. Zo is er de mythe van de natuur – boys will be boys. We duwen jongens vanaf de geboorte in een mannelijke rol en de cultuurstempel laat diepere sporen na dan we willen toegeven. Testosteron, zo blijkt, kan niet meer als simpel excuus worden gebruikt voor hypermannelijk gedrag.

Nog een mythe die we moeten tackelen is die van de man als kostwinnaar en professionele hoeksteen in de samenleving. Hoe standvastig is dit duo: huisvrouw en kostwinnaar? Een uitvinding van de jaren 50, die hardnekkig blijft woekeren en waarom? Mannen die beweren dat ze hun vrouw ‘helpen’ in het huishouden, dienen te leren inzien dat dit net het probleem is: zolang ze zichzelf als ‘helper’ zien en dus de ‘mental load’ op de schouders van hun vrouwelijke partner blijven leggen, zal er een gapende kloof blijven tussen mannen en vrouwen en hun betaalde en onbetaalde arbeid.

Dan volgt de mythe van de macho, die ons leidt naar de kern van de mannelijke crisis: toxische mannelijkheid. Mannen en macht is een thema dat zo oud is als de mensheid zelf, maar de relatie is moeilijker dan verwacht, niet gelijk oplopend: hoe meer man, hoe meer macht. Misschien eerder omgekeerd evenredig te oordelen aan het groeiend aantal blanke, boze, bange mannen. De man die zijn emoties leerde wegslikken, zijn relationele vaardigheden niet kon ontwikkelen, zijn zorgzaamheid nooit wortel liet schieten.

De emo-man achter een stoïcijns masker, die meest van al de prijs betaalt van zijn vervreemding met geweld, verslaving en machteloosheid.

Deze toxische mannelijkheid wordt gekenmerkt door vervreemding en geweld, onterechte privileges en macht. Vervreemding is het resultaat van een levenslange opvoeding om emoties weg te leren duwen, wat ertoe leidt dat allerlei vormen van geweld nog de enige antwoorden lijken op veel vragen. Verder zijn toxische mannen blind voor hun privileges in de samenleving en voelen zich eerder omgekeerd gediscrimineerd door een maatschappelijke beweging die gelijke kansen vraagt voor iedereen. Ze beseffen hoe de samenleving hun macht en privileges in vraag stelt, maar ervaren zelf vooral onmacht in een wereld die steeds complexer en economisch moeilijker wordt.

Om van toxische mannen terug zorgende, verbonden en verantwoordelijke mannen te maken, is de inzet van de hele samenleving nodig. #MeToo heeft ons wakker geschud, maar het eigenlijke huiswerk moet nog gebeuren. Belangrijk daarin is de rol van de zwijgende massa of de stille omstaanders, die keer op keer de andere kant opkijken als mannen toxisch gedrag vertonen en mee de slachtoffers ridiculiseren in plaats van daders te confronteren.

#MeToo heeft terecht de slachtoffers in de schijnwerpers gezet, maar hoe komt het dat niemand van ons de daders kent? En toch zijn ze onze broers, vaders, partners, vrienden, zonen. Op hun beurt zijn ze zelf slachtoffers van de genderstereotypen waarin ze werden geduwd. Samen kunnen we daaruit weg groeien, de oude mythes slopen. Vrouwen en mannen als bondgenoten op weg voor meer gendergelijkheid.