Tomas Baum, directeur Kazerne Dossin: ‘Conner Rousseau is hier behandeld zoals alle anderen’

Sinds 2021 biedt de Kazerne Dossin leertrajecten aan als alternatieve maatregel tegen racisme, haatmisdrijven en negationisme. Wat ooit begon als proefproject, wordt nu een vast onderdeel van het Mechelse museum en documentatiecentrum over zowel de Holocaust als de mensenrechten. ‘Wij willen mensen de kans bieden om zich te verbeteren’, zegt directeur Tomas Baum.

‘Wegens succes verlengd’, klinkt het bij de Kazerne Dossin. Hoe meet u dat succes?

Tomas Baum: Niet op basis van statistiek, want in drie jaar tijd ontvingen we 57 mensen – te weinig voor een statistische analyse. Door dat beperkte aantal hebben we wel kwaliteitsvolle informatie. Dankzij de reacties aan onze gidsen, de verslagen die bezoekers zelf achteraf schrijven en het telefoongesprek dat we zes maanden na hun bezoek voeren, kwamen we veel te weten. Enkelingen vinden het leertraject tijdverlies, maar de overgrote meerderheid ziet achteraf zijn fout wel in.

Hoe komen die mensen in de Dossinkazerne terecht?

Baum: Inbreuken tegen de antiracisme– of negationismewet worden amper vervolgd, daar begon het mee. Toen kwam het Antwerpse parket drie jaar geleden met het idee van alternatieve maatregelen. Vrijwillig, want niemand is verplicht om te komen. Natuurlijk, als je niet ingaat op het voorstel van het parket, loop je het risico dat de rechter alsnog een zwaardere straf oplegt.

Daarnaast stelde de Pro League een probleem vast met racisme in het voetbalstadion. Ze vreesden dat alleen bestraffen niet zou helpen. Het mooie aan de leertrajecten is dat we gericht per doelgroep werken. Zo vertellen we de supporters bijvoorbeeld verhalen over voetballers die gedeporteerd werden tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Op welke manier helpt een museumbezoek precies?

Baum: Om racisme structureel tegen te gaan, zijn er langlopende contacttrajecten in diverse omgevingen nodig. Dat kunnen wij niet bieden. Wij proberen wat alle musea proberen: zorgen voor de aha-ervaring. Wij tonen niet snel-snel het museum. Onze gidsen en begeleiders gaan in gesprek met de bezoekers, het wordt heel persoonlijk. Wij belichten een donker deel van onze geschiedenis en tonen de gevaren van groepsdruk of van het vergelijken van mensen met dieren. En als we die aha-erlebnis kunnen losweken, hebben we als museum een steen verlegd.

Ook Vooruit-voorzitter Conner Rousseau bezocht uw museum in het kader van de juridische procedure na zijn racistische uitspraken over de Roma. Hij had zo’n bezoek toch niet nodig om de ernst van zijn ‘zattemansklap’ te beseffen?

Baum: Ik bekijk de trajecten niet graag op individueel niveau en ik heb me dan ook bewust buiten dat dossier gehouden. Ik kan u wel zeggen dat Conner Rousseau hier is behandeld zoals alle anderen. Dat betekent dat er op individuele basis is gewerkt – wat trouwens veel inspanningen vraagt. Ik begrijp dat de wetgever wil straffen, maar om recidive te voorkomen geloof ik veel meer in educatie. Vergeet niet dat wij soms bezoekers over de vloer krijgen die al sociaal gestraft zijn, ze zijn bijvoorbeeld hun werk kwijtgeraakt. Denken we dan dat een boete hun gedrag zal veranderen?

Therapie voor Conner Rousseau: ‘Bizar dat parket vaststelt dat het nodig is’

U spitst zich toe op mensen die eenmalig een overtreding begingen, zogenaamde omstanders. Waarom zijn mensen met extremistisch gedachtegoed niet welkom?

Baum: Vertrouwen is essentieel. Wij hebben geleerd uit het bezoek van Dries Van Langenhove, dat voor mijn tijd plaatsvond. Vandaag zou ik iemand als hij niet meer toelaten. Van Langenhove maakt deel uit van een identitair netwerk (het extreemrechtse Schild & Vrienden, nvdr) waar er een groot risico is dat het leertraject achteraf wordt geïnstrumentaliseerd. Ook als er geweld dreigt, willen we geen risico nemen. Toch willen we niemand principieel uitsluiten: het gaat om risicobeheer.

Moraalfilosoof Patrick Loobuyck (UAntwerpen) vindt dat je meningen moet bestrijden met meningen. ‘Met de leertrajecten geeft de overheid de indruk dat ze burgers wil sturen in hun ideologie.’

Baum: Voor een stuk volg ik zijn redenering, maar ik voel me niet aangesproken. Wij zijn geen onderdeel van het justitieapparaat. Daardoor kunnen we creatief nadenken. Onlangs kregen we te maken met een minderjarige overtreder, voor wie een leertraject juridisch moeilijk ligt, aangezien zijn ouders hun toestemming moeten geven. Wel, we hebben het hele gezin verwelkomd. Zonder alles te juridiseren hebben we in één klap meer mensen bereikt. Wat wij hier doen is misschien kleinschalig, maar niet zinloos.