‘Terreur begint bij de zaadjes die geplant worden, niet bij de schutter’

‘Zo groot het risico op veralgemening van de verbanden tussen islam en jihadisme is, zo groot is ook het risico op minimalisering van de georganiseerde netwerken achter witte supremacisten’, schrijft Kamerlid voor Groen en experte deradicalisering Jessika Soors.

Afgelopen weekend werden we opgeschrikt door twee gruwelijke schietpartijen in de VS. Zaterdagnamiddag lieten 22 mensen het leven in El Paso, zondag 10 in Dayton. Het motief van de tweede schutter is voorlopig onduidelijk, maar zowel achtergrond als motief van de schutter in El Paso zijn wel hoe langer hoe meer duidelijk. De man reed 10 uur omdat hij het specifiek op latino’s gemunt had. Kort voor zijn daad publiceerde hij een manifest online. Behalve de vele rouwbetuigingen, ontstaat ook voer voor een eerste debat: kunnen we hier spreken van een terreurdaad?

Ik begin met de theorie. De definitie van terrorisme volgens de Belgische strafwet luidt: ‘het gebruik van geweld tegen personen of materiële belangen om ideologische of politieke redenen met het doel zijn doelstellingen door middel van terreur, intimidatie of bedreigingen te bereiken’.

Terreur begint bij de zaadjes die geplant worden, niet bij de schutter.

Laten we dan kijken naar de vreselijke realiteit van afgelopen weekend. De schutter raasde in zijn manifest over ‘de invasie van Texas door latino’s’, en stelde een territoriale opdeling van de VS per ras voor. Kunnen we, volgens onze strafwet, stellen dat we dit terrorisme is? Het antwoord lijkt me evident: ja.

2 maten, 2 gewichten

Er bestaan nog zekerheden in het leven. Zelfs in komkommertijd barst algauw de volgende discussie op Twitter los. De vraag die bovendreef in mijn feed was of onze samenleving zwaarder tilt aan jihadistische aanslagen dan aan terreurdaden zoals die van afgelopen zaterdag.

Het probleem stelt zich al met de terminologie: spreken we van jihadisme, dan kan iedereen zich een beeld vormen van wat bedoeld wordt. Een term als ‘witte suprematie’ is daarentegen allesbehalve mainstream. Nochtans is er, net zoals dat bij jihadisme het geval is, een ideologie die de basis vormt voor dergelijke terreur. De dader van El Paso is een terrorist, geïnspireerd door dezelfde ideologie als de man die in maart in Nieuw-Zeeland 51 mensen doodschoot, die dezelfde ideologie aanhing als de pleger van de aanslag op een synagoge in Pittsburgh in oktober 2018, die geïnspireerd was door dezelfde ideologie die tot het bloedbad in de synagoge van San Diego leidde, en ga zo maar door. De daders behoorden tot dezelfde – online – groepen en verwijzen in hun communicatie naar mekaar.

Alle vormen van terreur zijn even verwerpelijk, daarover kan geen enkele twijfel bestaan. De bewering door sommigen dat er twee maten en twee gewichten bestaan om terreurdaden te veroordelen, heeft wellicht ook te maken met wie er verantwoordelijk wordt gehouden voor de aanslagen. Door de dreiging van het jihadisme heeft er zich de voorbije jaren een argwaan ontwikkeld ten aanzien van de volledige moslimgemeenschap.

Tijdens mijn jaren als deradicaliseringsambtenaar in Vilvoorde beschreven veel moslims met wie ik samenwerkte het gevoel dat ze zich moeten verantwoorden voor de terreurdaden van een groep waarmee ze zichzelf niet identificeren. En voor alle duidelijkheid, zij hadden in de verste verte niets met jihadisme te maken. Alsof er een maatschappelijke verwachting bestaat dat moslims expliciet moeten aangeven dat ze afstand nemen van jihadisten, omdat zwijgen als instemmen zou opgevat kunnen worden.

Vooralsnog heb ik niemand een soortgelijke verantwoording weten afleggen voor terreurdaden door witte supremacisten. Integendeel, extreemrechtse terroristen worden te vaak te gemakkelijk voorgesteld als doorgedraaide eenzaten, waarbij wordt voorbijgegaan aan het feit dat ze deel uitmaken van een (online) netwerk en een achterban hebben die hun ideologie aanmoedigt en mee verspreidt. Zo groot het risico op veralgemening van de verbanden tussen islam en jihadisme is, zo groot is ook het risico op minimalisering van de georganiseerde netwerken achter witte supremacisten.

Voedingsbodems voor terreur

Iemand wordt niet geboren als terrorist en wordt ook niet zo wakker van de ene dag op de andere. Er zijn voedingsbodems die maken dat iemand radicaliseert en die radicalisering kan uitmonden in terrorisme. Terreur begint met andere woorden niet bij de schutter die de trekker overhaalt, wel bij de zaadjes die geplant worden. Extreme ideeën over haat en verdeeldheid, over de ontmenselijking van bepaalde groepen, waardoor iemand ervan overtuigd kan geraken dat geweld de oplossing is.

Die voedingsbodems, dat is ook een politieke verantwoordelijkheid. Van Trump, die tijdens zijn campagne beweerde dat Mexicanen criminelen en verkrachters zijn en zelf op sociale media continu over een invasie spreekt, maar ook van politici bij ons, die zeggen dat niet alle moslims terroristen zijn, maar wel alle terroristen moslims waardoor ze terrorisme tot iets exclusief gebaseerd op islam herleiden. Of politici die beweren dat het niet is omdat een kat in een paardenstal geboren wordt, die kat daarom een paard wordt en dus uitsluiten dat mensen van allochtone origine ook Belg zoals jij en ik kunnen zijn. Dergelijke uitspraken zijn helemaal niet zo onschuldig, want ze bepalen mee het klimaat in ons land. In uiterste gevallen kunnen ze leiden tot een vijandsbeeld wat bij mensen die radicaliseren zoveel kan betekenen als het vuur aan de lont. Haat voedt haat.

Meer verontwaardiging, niet minder

Wat we kunnen leren uit het recente drama in Amerika, is dat Gods zegeningen inroepen verre van volstaat. Precies daarom is het vandaag meer dan ooit geoorloofd om verontwaardigd te zijn omdat de grootste Vlaamse partij in dezelfde Europese fractie zetelt als controversiële extreemrechtse partijen. Omdat een politicus die poseert met wapens en in verdenking is gesteld voor inbreuken op de antiracismewet en negationismewet, ons land vertegenwoordigt. Of omdat een extreemrechtse partij als Vlaams Belang zo ver meegenomen wordt in de onderhandelingen voor de Vlaamse regering.

De extreemrechtse ideologie waarmee België op die manier te maken krijgt, is dezelfde die tot de terreur in El Paso geleid heeft. Willen we dat ons land gespaard blijft van gelijkaardige aanslagen, dan zal de uitdaging voor de komende jaren zijn om onze lat voor het aanpakken van racisme en extremisme niet lager, maar net nog veel hoger te leggen, wat, gezien de verkiezingsuitslagen, niet vanzelfsprekend zal zijn.