Stijn Bruers breekt een lans voor vrije migratie: ‘Open de grenzen en iedereen wint’

‘Laten we de grenzen openen, want migratie is de efficiëntste manier om de welvaart en het welzijn in de hele wereld én bij ons te bevorderen’, zegt de Leuvense econoom-moraalfilosoof Stijn Bruers. Een idee dat op veel weerstand zal stuiten, en is het echt zo eenvoudig?

‘Al 20 jaar houd ik me bezig met hoe we de wereld kunnen verbeteren’, vertelt Stijn Bruers. Hij was geboeid door ecologie en doctoreerde in de natuurkunde. Hij interesseerde zich voor dierenrechten en doctoreerde in de moraalfilosofie. Vervolgens concludeerde hij dat ook economie een belangrijke rol in de wereld speelt, en dus ging hij ook nog economie studeren. Vandaag is hij wetenschappelijk medewerker aan de faculteit economie van de KU Leuven en daarnaast ook voorzitter van de vzw Effectief Altruïsme België. ‘Daar onderzoeken we de effectiefste maatregelen om de wereld te verbeteren. En dat gaat heel breed, van het eten van veganistische voeding en het ontwikkelen van kweekvlees tot een belasting op vervuiling of een rijkentaks.’

‘In de economie blijkt dat vrijhandel nogal heeft bijgedragen tot meer welvaart en welzijn,’ vervolgt Bruers, ‘maar er zijn economen die aanstippen dat er iets véél belangrijkers is dan de vrijhandel van goederen, diensten en kapitaal: de vrije migratie van mensen. Dat is contra-intuïtief, want de meeste mensen denken dat als je de grenzen opent de migranten hier massaal zullen binnenstromen, dat ze onze jobs zullen stelen, van onze sociale zekerheid zullen komen profiteren en onze welvaartsstaat in het gedrang zullen brengen. Dat vond ik interessant en ik heb me daar de jongste jaren in verdiept.’ Zijn bevindingen pende hij neer in een boek met als titel Open grenzen? De economie en ethiek van vrije migratie.

In de titel van uw boek wordt ‘open grenzen’ gevolgd door een vraagteken, in het boek zelf wordt dat een uitroepteken want u schrijft: ‘Als je niet in de gevangenis zit, ben je overal toegelaten op de woning- en arbeidsmarkt en mag je in geen enkele regio verhinderd worden om te wonen en werken.’ Straffe uitspraak.

Stijn Bruers: Velen denken er heel anders over, maar ik ben ervan overtuigd geraakt dat de grenzen openen de meest efficiënte manier is om onze wereld beter te maken. De grenzen dichthouden voor migranten is niet alleen onrechtvaardig maar ook inefficiënt. Open grenzen en een vrijere migratie zijn de effectiefste maatregelen om extreme armoede uit de wereld te helpen en de economische welvaart en het welzijn in de hele wereld maar ook bij ons te bevorderen. De migratiebeperking die we nu kennen, is de grootste vorm van discriminatie tussen mensen.

Waarom is migratiebeperking onrechtvaardig en zelfs de grootste vorm van discriminatie tussen mensen?

Bruers: Er bestaat voor hetzelfde werk een enorm loonverschil tussen arbeiders in armere en in rijkere landen. Als we rekening houden met de koopkracht, dus hoeveel je met je loon kunt kopen, zien we dat een arbeider met dezelfde capaciteiten, kennis en ervaring in een rijk land vier keer meer krijgt dan iemand in een arm land. Let op: dat is gemiddeld, iemand van bij ons verdient vijftien keer meer dan iemand die in Jemen dezelfde job uitoefent. Een paar miljard mensen worden door deze discriminatie getroffen. Is die loonkloof te rechtvaardigen? Is het terecht dat de waarde van de arbeid afhangt van de plaats waar er wordt gewerkt? Ik vind van niet.

We zijn hier wel veel productiever.

Bruers: Ja, het loon hangt niet alleen af van de vaardigheden en kennis, maar ook van de arbeidsproductiviteit en die ligt hier hoger dan in de arme landen. Maar dat ligt niet aan de inzet van de mensen, zo leert onderzoek, wel aan de instituties die daar mank lopen: het bank- en verzekeringswezen is er slecht ontwikkeld, er bestaat geen contract- of eigendomsrecht, er heerst corruptie enzovoort. Dan is het begrijpelijk dat sommige mensen willen werken waar ze veel productiever kunnen zijn en ook meer verdienen. Iedereen zou daar voordeel uithalen. Als je een extra arbeidsmigrant van een arme regio toelaat op de arbeidsmarkt van een rijke regio, stijgt het jaarlijks wereldinkomen met ongeveer 30.000 euro, zo werd berekend. Dankzij migratie wordt de koek dus veel groter.

Zouden we niet beter proberen om in die landen iets te doen aan die remmende zaken als corruptie? En kunnen de arbeidsmigranten niet beter in hun thuisland zelf een economie opbouwen?

Bruers: Het probleem is dat je als buitenstaander maar heel moeilijk die instituties kunt veranderen en dat het een werk van heel lange adem is. De braindrain, de kennisvlucht, is zeker een van de grootste risico’s van vrije migratie, maar vergeet niet dat veel migranten ook geld opsturen naar de familie in hun land van herkomst, meer dan 2000 euro per jaar. Dat is de grootste vorm van ontwikkelingssamenwerking en geeft een enorme boost aan die arme landen. Bovendien keren sommige migranten na verloop van tijd terug en dan nemen ze hun ervaringen mee. Je ziet bijvoorbeeld dat Indiërs in de VS veel ervaring opdoen bij hightech- en computerbedrijven en dat de ICT-economie in India daar haar voordeel mee doet als ze terugkeren.

Zou het rijke Westen niet overspoeld worden door migranten als morgen de grenzen worden geopend?

Bruers: Het aantal mensen dat wil migreren wordt hier overschat. Volgens een Gallup-onderzoek hebben 630 miljoen mensen, zo’n 14 procent van de wereldbevolking, het verlangen om te emigreren. Ongeveer 19 miljoen van hen maken zich ook echt klaar om op korte termijn te emigreren. Het gaat dus echt niet om miljarden mensen, zoals sommigen denken.

Hoeveel migranten kan West-Europa aan?

Bruers: Meer dan nogal wat mensen denken. Kijk eens naar China, waar we een van de grootste migratiestromen zien: arme boeren die van het platteland naar de kuststeden trekken. Die steden kunnen blijkbaar veel migranten opvangen, er komen daar nog elke dag migranten bij én ze kennen een sterke economische groei. Natuurlijk is Vlaanderen al dichtbevolkt, maar als je kijkt naar bepaalde gebieden in Frankrijk is er plaats voor veel migranten. Sommigen economen zeggen dat Europa anderhalf miljard mensen extra kan opvangen.

Anderhalf miljard?

Bruers: Ja, maar niet van vandaag op morgen natuurlijk, je moet ze geleidelijk aan toelaten, al moet het basisprincipe wel zijn dat iedereen die niet achter de tralies zit de gelijke vrijheid heeft om overal te gaan wonen, werken en winkelen.

En moeten die migranten dan ook meteen kunnen genieten van dezelfde sociale zekerheid en dus recht hebben op bijvoorbeeld werkloosheidsuitkering en pensioen?

Bruers: Dat moet democratisch worden beslist, maar persoonlijk vind ik van wel, ik neig ook naar open sociale grenzen. Waarom? Puur vanuit rechtvaardigheid. Ik weet wel dat dan steeds wordt tegengeworpen dat die migranten niet hebben bijgedragen aan onze sociale zekerheid en er dus ook nog niet van zouden mogen genieten. Maar die migranten dragen wel bij aan onze economie, ook als ze nog niet werken, want als ze hier wonen en winkelen betalen ze bijvoorbeeld ook huur en btw. En zodra ze werk hebben gevonden, zullen ze wél bijdragen aan onze sociale zekerheid. Een recente studie van de Nationale Bank toont aan dat de eerste generatie migranten geld kost aan de overheid, maar de tweede generatie draagt al bij aan de staatskas.

Diezelfde studie zegt ook dat migranten minder bijdragen of meer onttrekken aan de staatskas dan autochtonen.

Bruers: Dat is zo als je alleen naar de overheidsfinanciën kijkt, maar ik kijk naar de hele economie: hoeveel dragen ze bij aan het bbp (bruto binnenlands product, wat we met zijn allen aan goederen en diensten produceren, nvdr). Zoals gezegd doet één migrant het bbp jaarlijks met 30.000 euro stijgen. Als het bbp stijgt, is die hogere overheidsschuld trouwens minder erg. Bovendien komt van die 30.000 euro ongeveer 10.000 euro bij de autochtone bevolking terecht, denk bijvoorbeeld aan het huurgeld dat de migranten betalen. Die migranten blijken overigens geen concurrenten te zijn voor de autochtone arbeiders, zoals soms wordt gevreesd. Het loon van de autochtone arbeiders daalt niet als er meer migranten komen, de nieuwe migranten zijn wel grote concurrenten voor de migranten die hier al zijn. Zij riskeren wel loonverlies.

Dat alles veronderstelt dat die migranten hier werk vinden, maar is dat niet een probleem? Van de Belgen tussen 20 en 64 jaar is 77 procent aan de slag, van personen geboren buiten de EU-28 is dat 62 procent. De werkloosheidsgraad ligt bij hen ook ruim drie maal hoger.

Bruers: De berekening dat een migrant 30.000 euro bijdraagt aan de economie houdt rekening met die hogere werkloosheid. Het bedrag zou nog hoger zijn als we meer migranten aan het werk zouden krijgen, het bbp zou dan nóg meer toenemen. We kampen met irrationele discriminatie op de arbeidsmarkt. Veel werkgevers wantrouwen nog steeds migranten en werven hen niet makkelijk aan. En natuurlijk zijn bijvoorbeeld de kennis van een landstaal en bijscholing ook zeer belangrijk om aan een job te raken, daar moet de overheid op inzetten.

De inactiviteitsgraad onder migranten ligt zeer hoog: één op de drie heeft geen werk en is er ook niet naar op zoek.

Bruers: Natuurlijk komen er ook migranten binnen die geen werk zoeken, die willen ‘profiteren’, net zoals sommige autochtonen. Ook daar moet je een beleid rond voeren. Net zoals we Vlamingen aanmoedigen om aan de slag te gaan, moeten we dat doen voor migranten. Stel dat 33 procent van de Vlamingen werkonwillig was, dan zetten we die Vlamingen toch ook niet over de grens?

Vooral veel migrantenvrouwen zijn werkloos of inactief.

Bruers: Maar dat gold tot midden vorige eeuw toch ook voor onze autochtone vrouwen? De helft van onze beroepsbevolking werkte toen niet!

De Hoge Raad voor de Werkgelegenheid publiceerde enkele jaren geleden een rapport over de positie van de migranten op de arbeidsmarkt. Een van de conclusies luidde dat de gezinsherenigingen moesten worden beperkt, want de vrouwen en kinderen die zo naar België kwamen droegen maar weinig bij.

Bruers: Ethisch gezien vind ik dat heel discutabel. We hebben honderd jaar geleden toch ook niet al onze vrouwen het land uitgezet omdat ze niet bijdroegen aan de economie en de sociale zekerheid? Migranten komen uit een cultuur waar vrouwen niet gaan werken, net als honderd jaar geleden bij ons het geval was. Als bij gezinshereniging die vrouwen en kinderen overkomen, dragen ze initieel niet bij aan onze economie en onze sociale zekerheid. Voor onze overheidsfinanciën en de belastingbetalers is dat in het begin een nadeel, maar je ziet dat vrouwen van de tweede generatie migranten wél gaan werken, sommigen starten zelfs een eigen onderneming op. In hun land van herkomst zouden ze dat wellicht niet zo snel hebben gedaan. Dat is toch een positieve ontwikkeling? Bovendien dragen ze meer en meer bij tot onze economische groei, net als onze Vlaamse vrouwen toen die 60 jaar geleden gingen werken. Want vergeet niet: het feit dat onze vrouwen ook op de arbeidsmarkt kwamen, heeft gezorgd voor een enorme economische vooruitgang.

Is het geen probleem dat we vooral kortgeschoolde migranten hebben?

Bruers: Het opleidingsniveau van de migranten wordt hier nog vaak onderschat. Vaak denkt men zelfs dat ze helemaal niet naar school zijn gegaan. Maar het klopt wel dat de meesten van hen laaggeschoold zijn.

Daarom wordt in dat rapport van de Hoge Raad voor de Werkgelegenheid gepleit om een gerichte, actieve immigratiepolitiek te voeren waarbij meer hooggeschoolden worden aangetrokken.

Bruers: Daar heb ik het moeilijk mee, want vanuit het ethische, niet-discriminatieprincipe mag iedereen hier komen werken, los van het opleidingsniveau. Die laaggeschoolde migranten zijn in onze economie redelijk complementair aan de Belgen. Vandaar ook dat die migranten geen concurrenten zijn voor de Belgische arbeiders.

Maar veel van die kortgeschoolde migranten zijn wel werkloos.

Bruers: Vanuit pragmatisch oogpunt zou je daarom kunnen kiezen voor hoger opgeleide migranten en voor mensen die het snelst en het best bijdragen aan de economie. Ethisch gezien stuit me dat tegen de borst. Bovendien kunnen die laaggeschoolde migranten hier, dankzij volwassen- of avondonderwijs, veel meer bijleren dan in hun land van herkomst. En hun kinderen zullen nóg veel meer onderwijskansen krijgen en kunnen misschien zelfs ooit naar de universiteit gaan. Net zoals bij ons de kinderen van arbeiders één of twee generaties geleden ook de weg naar de universiteit vonden. Dat worden dus allemaal productieve mensen en dat vertaalt zich in extra economische groei, in meer welvaart en welzijn voor iedereen.

Toch zeggen de cijfers vandaag iets anders: van de Belgen leeft 12 procent in armoede, van de niet-EU-burgers in ons land meer dan de helft.

Bruers: Die armoedecijfers zijn relatief, want de armoededrempel ligt op 60 procent van het mediaaninkomen (de helft verdient meer, de helft verdient minder, nvdr). En dat mediaaninkomen stijgt. Diegene die vandaag in relatieve armoede leeft, is rijker dan een rijk persoon honderd jaar geleden. Dus ook arme mensen gaan er in Vlaanderen op vooruit, en ook bij migranten zie je het inkomen stijgen. Op wereldvlak is er dankzij migratie een enorme vooruitgang: arme personen die van een arm land verhuizen naar een rijk land om er te werken, kunnen hun reële inkomen voor identiek werk zien verdubbelen tot vertienvoudigen. Zo tillen open grenzen miljoenen mensen uit extreme armoede. Vrije migratie kan het wereldinkomen volgens koopkracht bijna verdubbelen. Als de mensheid dubbel zo rijk wordt, is het onwaarschijnlijk dat we die vaak gehoorde problemen rond overheidsfinanciën of werkloosheid niet de baas kunnen.

Zijn er dan geen negatieve aspecten van migratie? Riskeren we niet een groei van het populisme en racisme als we de grenzen openen?

Bruers: Puur economisch en ethisch bekeken is het duidelijk: open de grenzen en iedereen wint. Maar als je de grenzen opent en meer migranten toelaat, riskeer je inderdaad dat de irrationele angst zal aanwakkeren en dat populisme, extremisme, xenofobie en racisme zullen toenemen. Binnen Effectief Altruïsme wordt hierover druk gediscussieerd. Sommige leden zijn daarom geen voorstander van een verregaand opengrenzenbeleid, en zien meer in een pragmatische, voorzichtige aanpak. Zij willen de grenzen iets meer openen dan vandaag en kijken hoe het evolueert, met de mogelijkheid om indien nodig bij te sturen. Maar we moeten de migranten meer leren vertrouwen.

Hoe?

Bruers: Dat is iets voor psychologen en sociologen om te onderzoeken, maar contact en wederzijds respect spelen zeker een rol. Dat vertrouwen tussen autochtonen en allochtonen is essentieel: als we niet de goede manieren vinden om het wederzijdse wantrouwen af te bouwen en xenofobie of racisme te vermijden, dreigen we in een negatieve spiraal terecht te komen waarbij zowel het racisme bij de Vlamingen als bij de migranten toeneemt. Ik geloof dat het moet lukken om dat wantrouwen weg te nemen. Zelfs het vertrouwen tussen Duitsers en Fransen is na de Tweede Wereldoorlog toch hersteld? En hier in België was er toen ook veel wantrouwen tussen de mensen, want de ene had in het verzet gezeten en de andere had gecollaboreerd. Maar enkele generaties later is dat vertrouwen er toch. Dat geeft me hoop.