Fentanyl: waait de Amerikaanse epidemie over naar Europa?

Drugs beheerst het nieuws. Veelal gaat het om cocaïne, dat massaal Europa binnenkomt onder meer via de Antwerpse haven. Maar ook fentanyl zit in de lift. In de VS woedt al jaren een epidemie, zeggen experts. En ook in Europa is de extreem verslavende drugs in opmars.

In Europa is nog geen sprake van een opioïdenepidemie. Maar er zijn wel signalen dat het de slechte weg op gaat. Tom Evenepoel van het Vlaams Expertisecentrum Alcohol en Andere Drugs (VAD) woonde onlangs in Portugal een congres bij over de gevaren van fentanyl. ‘Sommige experts zijn ongerust over een doorbraak in Europa. Voorlopig blijft het beperkt tot enkele Europese landen. Schotland bijvoorbeeld, dat een lange traditie heeft van heroïneverslavingen, maar ook de Baltische staten en Scandinavië.’

Evenmin geruststellend: Franse douanebeambten namen 11 augustus vorig jaar in het Zuid-Franse Castets maar liefst 8,5 kilogram fentanyl in beslag. Enkele milligrammen kunnen voldoende zijn voor een overdosis.

Joris Van Acker is arts bij Free Clinic, een vzw voor de opvang en behandeling van (voornamelijk heroïne-)verslaafden. In Antwerpen gaat het om een groep van 800 ernstig verslaafden. ‘Vijf jaar geleden werden we voor het eerst geconfronteerd met fentanylpleisters. Heroïneverslaafden hadden die ontdekt om hun roes te versterken.’

Sommigen kleefden de pleisters op hun huid, maar al snel leerden ze van elkaar andere methodes. ‘Op de pleisters kauwen versnelt de inname van de stof enorm en dat veroorzaakt een roes. Het gevaar op een overdosis is niet gering. In Antwerpen zijn dat geen vele tientallen doden, maar we vinden wel geregeld in de mond van een overleden verslaafde een pleister fentanyl of delen daarvan.’

Is het legale gebruik van opioïden ook verontrustend?

Fentanyl is een opioïde, een geneesmiddel net als methadon, codeïne, tilidine of oxycodon. Bij verkeerd gebruik zijn die allemaal verslavend. De laatste jaren zien we in Europa een toenemend gebruik van die – legale – geneesmiddelen. Dat gebruik heeft nog niet de proporties aangenomen zoals in de Verenigde Staten en Canada (zie aflevering 1). Maar uit cijfers van de Organisatie voor Europese Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) blijkt wel dat België na Duitsland en Oostenrijk het hoogste dagelijkse gebruik telt van opioïden per miljoen inwoners.

Het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) analyseerde het gebruik in ons land van vijf opioïden (tramadol, tilidine, oxycodon, fentanyl, piritramide). Die maken ongeveer 80 procent uit van het totale gebruik van alle opioïden die in België terugbetaald worden.

Tussen 2006 en 2017 is het aantal patiënten dat minstens een van die vijf opioïden heeft gebruikt met 88 procent gestegen. Dat zijn 1.104.485 verzekerden, of ongeveer 10 procent van alle Belgen. Ook de totale gebruikte hoeveelheid van die vijf pijnstillers steeg in die periode met 82 procent, dus bijna een verdubbeling. Het gebruik van tramadol steeg bijvoorbeeld met 114 procent, van fentanyl met 81 procent. Oxycodon werd zelfs 248 procent meer gebruikt.

Het onderzoek ging ook na hoeveel Belgen die zware pijnstillers frequent gebruiken, minstens een dosis per dag. Dat bleken er 33.000 te zijn. In medische kringen wordt dan van ‘overgebruik’ gesproken.

Het aantal Belgen dat fentanyl gebruikt steeg van net geen 40.000 in 2005 tot bijna 70.000 in 2020. Het aantal dagelijkse dosissen steeg in dezelfde periode van 4,7 miljoen naar 10 miljoen. Bij ongeveer 7000 Belgen zou het gaan om overgebruik: de gebruiker neemt dan meer dan 365 dagdosissen per jaar in.

Tot slot waren de onderzoekers ook erg bezorgd over de leeftijd van de gebruikers: een kwart van hen is jonger dan 50 jaar. ‘Dat verhoogt de kans op gewenning en verslaving.’