‘SP.A zou er nu beter voorstaan, had ze de ‘flinkse’ politiek volgehouden’

Knack sprak met afscheidnemend socioloog Mark Elchardus (VUB): ‘Zij die voor een zachter beleid hebben gepleit, hebben dat met de beste bedoelingen gedaan’

Socioloog Mark Elchardus neemt afscheid van de universiteit, de Vrije Universiteit Brussel. Aan de vooravond van zijn emeritaat sprak Knack met de man die ook wel eens de ‘huisideoloog’ van wat toen nog de Socialistische Partij genoemd (SP) werd, onder meer over de socialisten vandaag.

In het begin van de jaren negentig stond u dicht bij Louis Tobback. De SP werkte toen aan een profiel dat ‘flinks’ werd genoemd.

Mark Elchardus: ‘Flinks’ was een beetje een denigrerende omschrijving van wat we wilden doen, maar het zegt toch vrij goed waarover het ging. Als het om de economie ging of om het in stand houden van de verzorgingsstaat, was het een stevig links gedachtegoed. Zeker in vergelijking met de Derde Weg of het sociaalliberalisme. Maar dat gedachtegoed werd gekoppeld aan het inzicht dat er tegenover rechten ook plichten staan. Het in stand houden van een sterk stelsel van sociale zekerheid veronderstelt dat mensen daar verantwoordelijk mee omgaan. Het is niet omdat er fiscale fraude en witteboordencriminaliteit bestaat dat sociale fraude niet moet worden aangepakt. We vonden ook dat links niet per se tegen repressie moet zijn. Je moet gevangenissen durven bouwen als je ze nodig hebt, in plaats van daar onmenselijke toestanden te laten groeien zoals we die nu meemaken. Je moet daarover durven nadenken, zoals je ook moet durven nadenken over de manier waarop je omgaat met diversiteit.

Je kunt daar toch niet tegen zijn?

Elchardus: Nee, maar toch denk ik dat de linkse partijen daar een grote fout hebben gemaakt. Een hoog opgeleide elite heeft ervoor geijverd om mensen snel en zonder veel voorwaarden toe te laten tot de nationaliteit, tot stemrecht en sociale voorzieningen. Die strategie is mislukt – in de eerste plaats voor de betrokkenen zelf. De kinderen, kleinkinderen en in sommige gevallen al de achterkleinkinderen van migranten doen het bij ons in het onderwijs en op de arbeidsmarkt verschrikkelijk slecht. Dat heeft er waarschijnlijk mee te maken dat het ze te gemakkelijk is gemaakt. Er was geen incentive om kinderen te stimuleren om via het onderwijs vooruit te komen. Een voorwaarde om toegang te krijgen tot sociale voorzieningen had kunnen zijn, dat ze, zoals in Oostenrijk bijvoorbeeld, gedurende een bepaalde tijd een baan moeten kunnen houden. Nu zijn er gemeenten in Brussel met een Andalusisch niveau van werkloosheid. De graad van mislukking is enorm en dat is de schuld van het multiculturele model dat niet om aanpassing of motivatie vroeg en ook weinig deed om succes op school te bevorderen. Tegelijk konden of wilden we niet zien dat veel Belgen problemen hadden met die diversiteit. We hadden daar ook anders kunnen op reageren, dan door te zeggen dat het allemaal racisten waren.

Met andere woorden: links is te slap geweest?

Elchardus: Ik ben ervan overtuigd dat de SP.A er nu beter zou voorstaan, als ze die ‘flinkse’ politiek had volgehouden. Maar ik besef intussen ook wel dat diegenen die voor een zachter beleid hebben gepleit, dat met de beste bedoelingen hebben gedaan. Zonder het Vlaams Blok als tegenpool was de reactie ook niet zo overdreven multicultureel geweest.

Hebben de linkse partijen in Vlaanderen nog wel een eigen verhaal?

Elchardus: Dat is een probleem, zeker voor de SP.A. Wil een politiek verhaal succesvol zijn, dan mag het niet te ingewikkeld zijn en moet het aansluiten bij de zorgen van de mensen. Hoe moet de samenleving eruitzien en hoe willen we dat bereiken? Veel meer moet dat niet zijn. En een goede leider is dan iemand die zo’n verhaal overtuigend kan brengen. (PP/HvH)