‘Slimme camera’s gericht op de voorkant van wagens? Weg naar China is geplaveid met naïeve bedoelingen’

‘We hebben een unieke maar tijdelijke kans om de gevreesde surveillancestaat een duidelijke halt toe te roepen, en een muur te bouwen tegen Chinese wantoestanden’, schrijft Matthias Dobbelaere-Welvaert over de uitrol en de functionaliteiten van het netwerk van ANPR-camera’s op onze wegen.

We werden deze week wakker geschud met een onthutsend stukje onderzoeksjournalistiek (‘The China Cables’) over hoe de Oeigoeren, een ‘minderheid’ van ongeveer 11 miljoen burgers, door China worden gedwongen in ‘hervormingskampen’, en bestookt worden met Orwelliaanse massasurveillancetechnieken, en ‘predictive policing‘. Minority Report, maar dan in het echt. Het gaat om de grootste massa-internering van een religieuze minderheid, sinds de Tweede Wereldoorlog. Een bijzonder groot deel van het Chinese ‘succes’ in de opsporing en vervolging van deze minderheden, is haar gebruik van nieuwe privacy-invasieve, methoden. Camera’s, natuurlijk, maar geen gewone. Slimme camera’s – zoals er ook in ons land steeds meer hangen -, gewapend met gezichtsherkenningstechnologie.

Human Rights Watch hekelt de vele controleposten binnen Xinjiang, camera’s met gezichtsherkenning, spyware die de politie op privé-telefoons installeert, “Wi-Fi sniffers” die informatie verzamelen van smartphones en computers, en zelfs onschuldig ogende pakketleveringen.

Slimme camera’s gericht op de voorkant van wagens? Weg naar China is geplaveid met naïeve bedoelingen.

Het is vreselijk wat er in China aan de hand is. En tegelijkertijd is het ook fantastisch. Begrijp me niet verkeerd: voor elke inwoner is het niets meer dan een nachtmerrie, die dringend veel meer internationale aandacht én harde actie verdient. Het is echter fantastisch, omdat zelfs de meest gelaten inwoners in dit land, de voorstanders van het ‘niets te verbergen’-argument, nu met harde feiten worden geconfronteerd, en niet louter met hypotheses die men al eens durft weg te zetten als paranoia.

Meerdere onderzoeken hebben aangetoond dat overheidssurveillance in de eerste plaats bijzonder veel nadelen oplevert voor minderheden, voor zwakkeren in onze maatschappij. Maar vergis u echter niet: eens de overheid die minderheden in het vizier heeft, bent u de volgende.

Dit is China, hoor ik u denken. Dit is veraf. Is dat zo? Wat met België?

Slimme, slimme camera’s

Ook in dit land zijn we grote fan van de camera. Meer dan 3.000 ANPR-camera’s hangen er ondertussen in het kleine gezellige Vlaanderen. Onder impuls van de law & order politieke partijen – zoals de N-VA -, en haar pleitbezorger Jan Jambon (N-VA), maar evengoed met steun van de ‘liberale’ partij Open VLD, duiken er steeds meer en meer van die slimme camera’s op, die ons 7 op 7, en 24 op 24, volgen, traceren en bespieden. De overheid weet wanneer u vertrekt en aankomt, waarheen u rijdt, wie u ontmoet, wat uw favoriete café, hobbyplek of uitgangsclub is, en houdt dat allemaal netjes bij voor minstens één jaar.

Er is echter iets vreemd aan de hand met die ANPR-camera’s. Terwijl vroeger deze slimme camera’s quasi steeds gericht waren op de achterkant van uw voertuig, is de nieuwste generatie nu gericht op de voorkant. Die nieuwe – vaak onooglijk kleine – slimme camera’s registreren nu uw voorste nummerplaat, en natuurlijk ook onvermijdelijk uw gezicht en de personen aanwezig in het voertuig.

Wie ze zelf eens wil zien: zowel op de E40 (hernieuwde trajectcontrole Wetteren-Erpe Mere), als de E34 (nieuwe trajectcontrole), als bijvoorbeeld de vaak vervloekte ANPR-camera aan de Zuidzandstraat in Brugge, ‘flitsen’ allemaal langs de voorzijde.

Die laatste camera brengt overigens een aardige duit op: het voorbije jaar werd er maar liefst 437.000 euro aan boetes bij elkaar geflitst. Ook de burgemeester van Brugge, Dirk De fauw (CD&V) werd er zelf onlangs geflitst. Hij spreekt van onduidelijkheid: “mensen overtreden niet met opzet de regels maar zijn vaak niet op de hoogte van de autoluwe momenten”.

Enfin, dat deze camera’s veel geld in het laatje brengen, dat weten we al lang. Dat 90% van alle meldingen die deze slimme camera’s maken (bijvoorbeeld bij fraude, niet-verzekerd voertuig, niet-ingeschreven voertuig, en ga zo maar even door), gewoon geklasseerd worden, dat weten we ook al langer. Blijkt dat het vullen van de schatkist toch aantrekkelijker is, dan het effectief opsporen van misdrijven en onze ‘veiligheid’ (waar onze politici zo graag op hameren).

Terug naar de kern, echter: wordt ons gezicht nu gescand door deze camera’s?

Wegen & Verkeer: ‘Wij houden ons niet bezig met gezichtsherkenning’

Ik bel even naar Veva Daniels, de woordvoerder van Agentschap Wegen & Verkeer (AWV): ‘We hangen nu meer en meer ANPR-camera’s die inderdaad ‘flitsen’ op basis van de voorste nummerplaat van het voertuig. Dat heeft als reden dat vrachtwagens vaak opleggers gebruiken met een andere nummerplaat, en dat we de bestuurder van de vrachtwagen willen verbaliseren. Motorrijders vallen dan wel weer uit de boot, dat is een keuze die we moeten maken.’ Motorrijders – en dat houdt men toch liever wat stil – hebben dus bijzonder weinig te vrezen van de nieuwe trajectcontroles, zoals die bijvoorbeeld op de E40 en E34 werden geïmplementeerd. Wil men wat extra privacy, dan is de motor dus opeens het meest privacyvriendelijk voertuig geworden (de helmplicht werkt hier ook erg goed). Als fervente bezieler van zo’n stalen ros kan ik dat natuurlijk alleen maar toejuichen. Al is elke ANPR-installatie afhankelijk van weg tot weg: ‘Het is inderdaad zo dat elke situatie apart wordt geëvalueerd, op een gewestweg zal bijvoorbeeld gekeken worden naar de weginrichting, en op basis daarvan wordt beslist of men de ANPR-camera instelt op de achterzijde, dan wel de voorzijde.’

Er schort toch iets aan dat vrachtwagen-argument. Neem nu dat een vrachtwagenchauffeur rondtoert met met een oplegger van de Colruyt. Die laatste moet – wanneer er een boete zou komen – toch perfect in staat zijn om de vrachtwagenchauffeur te identificeren en de boete door te spelen? Dat is in se toch niet anders dan bij leasing- of huurwagens?

Dé grote bezorgdheid die hier natuurlijk de kop opsteekt is gezichtsherkenningstechnologie, iets wat voorlopig niet mogelijk is onder de Belgische wetgeving. Dat moest onze Politie onlangs nog zelf aan den lijve ondervinden, toen ze een test met gezichtsherkenningstechnologie op Brussels Airport in allerijl moest afblazen, omdat het interne controleorgaan (de COC) vaststelde dat er géén wettelijke basis bestond voor deze testen. Schaamrood op de wangen kon men echter niet vaststellen bij de Politiediensten, die bleven overtuigd van de noodzaak van gezichtsherkenningstechnologie. Wonderlijk Belgisch.

Worden deze camera’s klaargestoomd voor deze intensieve technologie? Worden we straks (of nu al?) gescand op ons gezicht?

Nu ANPR-camera’s massaal worden gedraaid naar de voorzijde van het voertuig, rijzen er grote privacyvragen. Worden deze camera’s klaargestoomd voor deze intensieve technologie? Worden we straks (of nu al?) gescand op ons gezicht? De Politie vraagt immers al jaren in haar bestek naar leveranciers, om rekening te houden met gezichtsherkenningstechnologie.

Wat Wegen & Verkeer betreft, is Daniels duidelijk: ‘Wij houden ons daar niet mee bezig.’ Ook op de vraag of een boete op basis van de voor-nummerplaat geldig is (de enige officiële nummerplaat bij een voertuig is in België immers de achterplaat), kon men geen definitief antwoord geven.

In nood ken je je vrienden. We bellen dus even met de Politie in Gent. Woordvoerder Matto Langeraert reageert op de vraag of een boete geldig is, wanneer de voorste nummerplaat wordt gebruikt: ‘Het Koninklijk Besluit van 12 oktober 2010 stelt dat er geen onderscheid meer wordt gemaakt tussen de voor- en achternummerplaat. De nummerplaat moet duidelijk leesbaar zijn, anders kan een boete volgen. Als je bijvoorbeeld in een diepe modderpoel bent gereden, is het zaak om je nummerplaten weer proper en leesbaar te krijgen.’

Pieter Goetghebuer, advocaat en specialist verkeersrecht bij Intolaw, bevestigt: ‘Flitsen mag zowel langs voor als langs achter. Vroeger mocht men inderdaad enkel de officiële nummerplaat flitsen conform het Koninklijk besluit van 11 oktober 1997. Dat K.B. werd echter opgeheven door het Koninklijk Besluit van 12 oktober 2010, waar artikel 2.4 stelt dat de enige vereiste die nog geldt, de duidelijke leesbaarheid van de nummerplaat is. Naar ik mij kan herinneren, is het flitsen vooraan, nooit een reden geweest om het PV nietig te verklaren.’

Dat klinkt allemaal logisch, en toch. De voorste nummerplaat is een duplicaat, die door de eigenaar moet worden gemaakt. Het komt niet zelden voor dat handelszaken die dergelijke nummerplaten maken, ook afwijkende (bijvoorbeeld cursieve) lettertypes voorzien. De wet vereist immers enkel een ‘duidelijke leesbaarheid’, niet dat deze er exact zoals de officiële achterplaat moet uitzien. We weten dat ANPR-camera’s bijzonder veel moeite hebben (gehad) met gepersonaliseerde nummerplaten. Het vergt dan ook niet veel inbeeldingsvermogen om vast te stellen dat een ANPR-camera in een trajectcontrole niet automatisch zo’n nummerplaat zal kunnen registreren. Goed, dit stuk draait natuurlijk ook niet om het ontwijken van boetes.

We zijn wél uitstekend op weg om alle infrastructuur neer te poten om deze massasurveillance perfect efficiënt te laten verlopen. Een cadeautje voor de wissel van de macht.

Interessant ook om te weten, de woordvoerder van de Politie Gent geeft nog even mee dat er binnenkort een wagen met mobiele ANPR-camera de weg opgaat. Die ANPR-camera zal, al rijdend, wagens controleren op inschrijving, verzekering en natuurlijk mogelijke fraude of diefstal. We worden dus straks ook nog eens ‘in het geheim’ gevolgd door onze vrienden bij de Politie. Brave new world.

Wegen & Verkeer mag dan wel duidelijk stellen dat zij niet bezig is met gezichtsherkenning, onze politie is dat alleszins wél. Al minstens sinds 2016 is zij bezig met alle systemen klaar te zetten, zoals nu eens te meer blijkt. Men wacht enkel nog op politieke steun en een wetswijziging.

Conclusie

België is nog lang geen dictatuur. We hebben nog geen verschrikkelijke detentiekampen, nog geen weerzinwekkende actieve massasurveillance. We zijn wél uitstekend op weg om alle infrastructuur neer te poten om deze massasurveillance perfect efficiënt te laten verlopen. Een cadeautje voor de wissel van de macht.

Onze machthebbers negeren waarschuwing na waarschuwing. Lokale politici willen vooral snel scoren bij hun inwoners, om het subjectieve onveiligheidsgevoel te keren met de komst van nieuwe, peperdure camera’s. Geld dat nuttiger kon besteed worden voor gemeenschapswerking binnen een stad of gemeente, de lokale volley- of voetbalclub. In de plaats daarvan geeft men het liever uit aan bedrijven zoals Proximus en Trafiroad.

Politieke kopstukken en aanhangers van law & order willen de camera’s overal, want stel je voor dat er nog eens een terrorist zou voorbij wandelen. Hoe die camera die terrorist zou moeten vatten, vertelt men er nooit bij. Ondertussen worden wij, onschuldige burgers – tot het tegendeel is bewezen, tenminste -, wel overal en altijd als potentiële misdadiger gezien (letterlijk & figuurlijk).

Het lijkt niet meer te stoppen. De Weg naar China is geplaveid met soms goede, maar vooral naïeve bedoelingen. Terwijl we net een Chinese Muur nodig hebben. Een dringend politiek signaal is onontbeerlijk om de surveillancestaat in ons eigen land tegen te houden. De infrastructuur mag er al hangen (en de nieuwe heeft het dus gemunt op uw gezicht), onze politie maakt zich klaar voor gezichtsherkenning, toch is er nog steeds geen wettelijke basis.

Ik roep dan ook elke politicus en politica, die beschikt over de gave van nuance en voortschrijdend inzicht, op om te werken aan een nieuwe wet: een volledig verbod op gezichtsherkenningstechnologie door overheden, of minimum minimorum een ondubbelzinnig moratorium, tot we de gevolgen van deze technologie tenminste écht begrijpen. Want dat doen we niet: algoritmes zijn vaak fout, de gezichtsherkenning hapert, politie gelooft blindelings in deze technologie, met alle gevolgen van dien.

We hebben de unieke – maar tijdelijke – kans in dit land om alsnog op de rem te gaan staan, alvorens het helemaal te laat is. Om de gevreesde surveillancestaat een duidelijke halt toe te roepen, en een muur te bouwen tegen Chinese wantoestanden.

Grijp ze, politici. Voor ons allen.

Matthias Dobbelaere-Welvaert, directeur en privacyactivist bij the Ministry of Privacy, verhalenverteller bij DOBBELAERE-WELVAERT en docent ‘Copyright and Mediarights’ aan de Erasmus Hogeschool Brussel.