Schrijven dokters te makkelijk fentanyl en andere opioïden voor?

De extreem verslavende pijnstiller fentanyl is aan een opmars bezig in Europa. Volgens het RIZIV steeg het gebruik in ons land met maar liefst 81 procent. Ligt het soms te losse voorschrijfgedrag van artsen mee aan de basis van die stijging?

‘Dokters moeten goed nadenken over pijnbestrijding en over de risico’s die daaraan verbonden zijn, vindt Joris Van Acker, arts bij Free Clinic, een vzw voor de opvang en behandeling van (voornamelijk heroïne-)verslaafden. ‘Het is niet zo dat iedereen die na een operatie fentanyl gekregen heeft rechtstreeks van het ziekenhuis naar een dealer stapt. Die pijnstillers hebben wel degelijk nut. Voor de overgrote meerderheid van de mensen vormen ze ook geen probleem. Tabak en alcohol zijn verslavender dan heroïne. Dat vergeten we weleens.’

Toch kan het voorschrijfgedrag van collega’s verbeteren, zegt dokter Van Acker. ‘Er was een periode dat sommige dokters daar nogal losjes mee omgingen. Ze schreven te snel en te lang opioïden voor in te hoge dosissen. Dan dreigt je patiënt te evolueren van een pijnprobleem naar een verslavingsprobleem. Dat kan nooit de bedoeling zijn.’

Hendrik Peuskens is het helemaal eens met zijn Antwerpse collega. Jonge artsen zijn er volgens hem ook gevoeliger voor. Ze worden er dan ook tijdens hun opleiding meer dan vroeger attent op gemaakt.

België heeft een wetsvoorstel klaar dat dokters verplicht om patiënten alleen de hoeveelheid zware geneesmiddelen mee te geven die ze op korte termijn nodig hebben. De wet bestaat al in verschillende Europese landen. Maar Hendrik Peuskens twijfelt of dat nuttig is. ‘Het is de verantwoordelijkheid van elke voorschrijver om een voorschrift met hoogrisicomedicatie correct af te werken. Nu krijgt een patiënt nog te vaak een te grote doos pijnstillers mee naar huis met de boodschap: neem zo’n pil als het nodig is.’

Zulke dokters laten het managen van die geneesmiddelen eigenlijk over aan de patiënt. ‘Dat is verkeerd. Een dokter geeft beter een beperkte hoeveelheid mee, voor enkele dagen of een week. Maak meteen ook een afspraak voor een nieuwe consultatie om te onderzoeken of de medicatie stopgezet of aangepast moet worden. De voorschrijver moet zijn verantwoordelijkheid nemen om het risico op verslaving te beperken. Hij moet ook duidelijk communiceren over het verslavingsrisico van een geneesmiddel.’

Wat doet de overheid?

Onlangs werd een werkgroep opgericht om een nationaal actieplan voor te stellen rond opioïden. Naast de Federale Overheidsdienst Gezondheid zitten ook het RIZIV, het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten en de provinciale geneeskundige commissies in de werkgroep. Die kreeg drie prioritaire thema’s mee: een rationeel medisch gebruik van opioïde pijnstillers bevorderen, het oneigenlijk gebruik van voorgeschreven opioïde pijnstillers verminderen en het gebruik van opioïden in België wetenschappelijk onderzoeken.

Deelnemers willen geen commentaar geven aan Knack omdat het actieplan nog niet rond is. ‘Ze stellen wel al enkele jaren een verontrustende toename vast van het gebruik van opioïden op voorschrift. Opioïden zijn betaalbare geneesmiddelen die gemakkelijk toegankelijk zijn voor iedereen’, staat in een voorbereidend document.

‘Toch wordt in de wetenschappelijke en medische wereld steeds meer de nadruk gelegd op het beperkte wetenschappelijke bewijs van de doeltreffendheid van opioïden voor de behandeling van niet-acute pijn door de talrijke bijwerkingen die ze kunnen veroorzaken. Bovendien vormen deze opioïden een bron van illegale handel en worden ze ook voor recreatieve doeleinden gebruikt.’

Volgens de werkgroep heeft het oneigenlijke gebruik van opioïden ernstige gevolgen voor de patiënt en kan het leiden naar een verslaving.

Bovendien kost een doos met tien pleisters fentanyl van 12 microgram 24,78 euro, de patiënt/gebruiker hoeft er slechts 4,02 euro voor betalen. Of hoe de overheid onbedoeld het fentanylprobleem mee financiert.