Volgens premier De Croo is de Belgische handel in Russische diamanten fors afgenomen. Dat klopt niet helemaal, vertellen insiders aan Knack. Antwerpse diamantairs hebben een sluipweg gevonden.
Rusland is de belangrijkste exporteur van diamanten ter wereld. Naar schatting een derde van de ruwe diamanten in Antwerpen komt uit het land van Vladimir Poetin. Dat gebeurt voornamelijk via Alrosa. Dat bedrijf is voor ongeveer twee derde in handen van de Russische staat en de Siberische autonome republiek Jakoetië. Ceo Sergei Ivanov is een van de vertrouwelingen van president Poetin. Een recent rapport van de financiële auditor PricewaterhouseCoopers schatte de omzet van Alrosa in 2021 op 4,5 miljard dollar, goed voor 1,2 miljard dollar nettowinst.
Volgens gegevens van het Russische ministerie van Financiën exporteerde Rusland in 2021 meer dan 48,6 miljoen karaat ruwe diamant naar het buitenland. Dat is het grootste volume sinds het begin van de waarnemingsperiode in 2007. De belangrijkste exportbestemmingen zijn volgens het Russische ministerie de Verenigde Arabische Emiraten en België.
Alrosa is ook een prominent lid van de Responsible Jewellery Council (RJC). Dat is een internationale vereniging die opkomt voor onder andere meer respect voor mensenrechten, gelijkheid en duurzaamheid in de diamant- en juwelensector. Alrosa verliet na het begin van de oorlog in Oekraïne vrijwillig het bestuur van de RJC, maar het bleef wel lid. Omdat de RJC Alrosa niet zelf had buitengezet, verlieten verschillende belangrijke leden en luxemerken uit protest de RJC, waaronder Cartier, Richemont, Kering, Van Cleef & Arpels, Montblanc en Piaget. Opvallend detail: RJC werd tot dan geleid door de Belgische Iris Van der Veken. Ook zij nam ontslag. Op vragen daarover van Knack wilde ze liever niet antwoorden, wegens ‘te gevoelig’.
Een groot deel van de Russische diamanten wordt dus verhandeld via Antwerpen. Hier worden de steentjes gewogen en gekeurd, en hun waarde geschat. Dat gebeurt door het Diamant Office (DO), een van de acht afdelingen van diamantkoepel Antwerp World Diamond Centre (AWDC), waar experts alle diamanten controleren die in Antwerpen passeren.
De handel in Russische diamant ligt sinds de oorlog in Oekraïne politiek en diplomatiek uiterst gevoelig. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky heeft al vaak aangedrongen op een wereldwijde boycot van diamanten uit Rusland. Volgens hem gebruiken de Russen de opbrengst om een deel van de oorlog in zijn land te financieren. Zelensky staat daarin niet alleen. Verschillende Europese regeringsleiders hebben er bij premier Alexander De Croo (Open VLD) herhaaldelijk op aangedrongen om de diamanthandel te stoppen, maar in de sanctiepakketten van de EU tegen Rusland werd de Russische diamant telkens ontzien. Ook een recente poging van Polen, de Baltische staten en Ierland om Russische diamant te boycotten draaide op niets uit. Steeds weer stuit men op hardnekkige tegenkanting. In het tiende Europese sanctiepakket, dat vorige week werd vastgelegd, is een ban op Russische diamant nog steeds niet opgenomen.
Toch anticipeert de Antwerpse diamantsector blijkbaar op een eventuele boycot. Knack sprak enkele insiders van de sector die – op voorwaarde dat ze anoniem kunnen blijven – wilden uitleggen hoe de diamanthandel met Rusland onverminderd doorgaat, en men daarbij ook het internationale betaalsysteem Swift kan blijven gebruiken.
Zij noemen de toestand niet alleen ‘delicaat’ gezien de oorlog in Oekraïne. ‘Ikzelf en een aantal collega’s vinden die handel ook ethisch onverantwoord’, zegt een van de insiders. ‘Daarom brengen wij dit verhaal.’
Hoe wordt het systeem omzeild?
David*: Wanneer bij het Diamond Office een partij Russische diamanten binnenkomt voor expertise, staat op de factuur van het betrokken bedrijf vaak ‘herkomst onbekend’. Dat is onzin, want elke expert ziet zo dat die stenen uit Rusland komen.
Hoe herken je Russische diamanten?
David: Door ervaring. Voor wie als expert jarenlang zendingen diamant controleert uit onder meer Rusland, zijn ze heel herkenbaar. Je ziet het aan de kleur. Diamanten uit Congo zijn iets bruiner. Canadese hebben een zwartere schil enzovoort. Een Russische diamant is heel helder, en witter dan andere. Voor de oorlog met Oekraïne kwam ruw geschat 30 à 40 procent van alle diamanten in Antwerpen uit Rusland, en nu zou dat plots nog maar 1 à 2 procent zijn? Dat kán gewoon niet.
Wat gebeurt er dan met die diamanten?
David: Landen die diamanten ontginnen of verwerken, hebben een zogenaamd Kimberley-kantoor. Dat verleent een certificaat van herkomst. Bij Kimberley-Moskou geeft men een lading diamanten dus het certificaat ‘Russisch’. Tenminste, tot voor de oorlog. Sindsdien is dat het certificaat ‘onbekend’ geworden. Dat is natuurlijk onzin, want de experts zien meteen dat het niet klopt en melden dat in hun expertiseverslag. Dat verslag gaat naar het Belgische Kimberley-kantoor, een onderdeel van de dienst vergunningen van de FOD Economie. Die vragen hun collega’s in Rusland of het besluit van de Belgische experts klopt dat de diamanten uit Rusland komen. Wat denk je dat ze in Moskou antwoorden in de huidige omstandigheden? ‘Nee, het zijn geen Russische diamanten.’ En de Belgische overheid aanvaardt dat zonder problemen.
Waarom doet Rusland dat? Er is toch geen officiële boycot van Russische diamanten?
David: Omdat diamanten met als certificaat ‘Origin Russia’ sinds de oorlog moeilijker te verhandelen zijn. Er zijn heel wat bedrijven die ze niet meer willen kopen. Ik ben echt niet de enige expert in Antwerpen die dat weet en die dit alles onethisch vindt.
Wat is Kimberley precies?
David: Het Kimberley Process is een internationaal mechanisme en protocol over de herkomst van diamanten. Het kwam er in 2003 in de nasleep van de discussies binnen de Verenigde Naties over zogenaamde bloeddiamanten (waarmee burgeroorlogen worden gefinancierd, nvdr). Een Kimberley-certificaat bepaalt officieel de herkomst van een diamant. De FOD Economie accepteert dus klakkeloos wat Kimberley-Moskou zegt, en negeert wat de Belgische experts vaststellen.
Kunt u een concreet voorbeeld geven?
David: Er komt bijvoorbeeld een zending binnen van 20.000 karaat ruwe diamanten, bedoeld voor de export. Op de factuur moet de herkomst vermeld staan. Sinds het uitbreken van de oorlog delen heel wat diamantairs, maar dus niet allemaal, zo’n zending op in twee zakjes. Op het ene staat ‘herkomst Russisch’ en op het andere ‘herkomst onbekend’. Daarop geeft Kimberley-België, na contact met Kimberley-Moskou, voor de hele zending dan het certificaat ‘origin mixed’, en zo kan de export gewoon plaatsvinden.
Hoe gebeurt de betaling van die goederen?
David: De grootste Russische banken zijn sinds de oorlog uit Swift, dat het internationale betalingsverkeer tussen banken faciliteert, gegooid. Dat betekent dat geen enkel westers bedrijf zijn geldverkeer via die geviseerde Russische banken nog kan laten faciliteren door Swift. Grote Russische bedrijven, zoals Alrosa, werken net met die banken. Door het ‘origin mixed’- label is nergens nog duidelijk dat het om Russische diamanten gaat, én kan alles toch veilig, via andere banken die niet werden uitgesloten, via Swift blijven verlopen. Dat is lachen met het controlesysteem, én met de sancties van de EU en de VS.
Wordt zo ook de boycot omzeild die enkele grote juwelenmerken hebben afgesproken?
David: Ja. Wat Rusland vandaag zegt over de herkomst van diamanten is gewoon niet meer geloofwaardig. Zowat alle grote juwelenmerken – onder meer Bulgari, Cartier, Pandora, Chopard en Tiffany’s – zijn overeengekomen om géén Russische diamanten meer te gebruiken. Diamantairs die aan die wereldmerken willen verkopen, moeten bewijzen dat hun stenen niet uit Rusland komen. Maar met die truc van ‘origin mixed’ omzeilt men dat. De diamanten worden dan als ‘mixed’ verscheept, bijvoorbeeld naar India, waar ze worden geslepen. Nadien komen ze terug naar België als geslepen diamant met als certificaat ‘origin India’. Zo kan een Antwerpse diamantair ze dus blijven verkopen aan de grote luxemerken.
Komt ‘onbekende herkomst’ vaak voor?
David: Veel meer sinds Rusland Oekraïne is binnengevallen. Dat is toch bijzonder vreemd, want elke diamant komt altijd uit een goed te traceren mijn. Van elke diamant kan men dat nagaan met die Kimberley-certificaten, want er is slechts een beperkt aantal landen met diamantmijnen. De Beers, een van de allergrootste diamantbedrijven van de wereld, ontgint diamant in landen als Botswana, Canada, Namibië en Zuid-Afrika. Wel, De Beers kan perfect bewijzen welke diamant uit welk land komt als het ladingen verhandelt die samengesteld zijn met stenen uit die diverse landen. …
Ondanks aandringen ontving Knack geen reactie van de FOD Economie. * David is een pseudoniem
Wat doet Swift?
Wereldwijd werken ruim 11.000 banken met Swift. Swift doet zelf geen internationale betalingen, maar garandeert als het ware dat ze correct kunnen verlopen. Zeven grote Russische en ook drie Belarussische banken zijn, samen met al hun filialen, uitgesloten van Swift.
Een woordvoerder van Swift zegt dat Swift de sancties van de EU, het Verenigd Koninkrijk, Canada en de VS strikt naleeft. Maar hij beklemtoont ook dat Swift ‘nooit de inhoud van berichten die via Swift passeren monitort of controleert’. Met andere woorden: Swift weet niet op welke goederen of diensten de berichten slaan die banken uitwisselen. Het betaalverkeer voor Russische diamanten kan gewoon doorgaan als dat verloopt via Russische banken die niet op de sanctielijst staan. De verantwoordelijkheid van Swift als ‘neutrale instelling’ blijft dus beperkt tot het weigeren van berichten van de geviseerde banken en hun filialen.
