Wij gingen deze zomer op vakantie naar Bordeaux. En U? Hopelijk hebt u er evenveel van genoten als wij, want het is ook voor die reizen dat we vandaag de rekening in coronacijfers krijgen gepresenteerd. ‘We moeten reizigers niet culpabiliseren: ze hebben gedaan wat mocht.’
Met spijt in het hart richt ik mij tot u’, zo begon de Nederlandse koning Willem-Alexander een videoboodschap die hij vorige week verspreidde. ‘Het doet pijn uw vertrouwen in ons beschaamd te hebben.’ De week ervoor was hij met het gezin op vakantie vertrokken naar Griekenland, maar na een dag stonden ze alweer aan de voordeur van hun paleis. Nederlanders die zich thuis aan steeds strengere coronamaatregelen moesten houden, vonden het niet kunnen dat de vorst op reis ging.
Willem-Alexander en Maxima deden nochtans niets wat verboden was. Deze zomer kon iedereen die dat wilde op vakantie, en veel mensen hebben dat ook gedaan. 2020 is zonder twijfel een annus horribilis voor de toeristische sector, maar niet zo rampzalig als aan het begin van de lockdown in het voorjaar werd gevreesd. In de lente raadden de virologen iedereen in ieder geval af om een vakantie te boeken. ‘Ga deze zomer niet op reis’, zei viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) in maart in grote letters op de voorpagina van Het Laatste Nieuws. Met tegenzin begonnen veel Belgen zich daarop voor te bereiden, tot in juni de grenzen alsnog opengingen.
2021 zal meer op 2020 lijken dan we hoopten. We moeten ons kunnen ontspannen, zonder dat we daarvoor op vakantie hoeven te gaan.
‘Aluminium insecten’
‘U zult van mij nog meer interviews en tweets terugvinden waarin ik oproep om niet op reis te gaan’, zegt Van Ranst daar vandaag over. ‘Maar dat was onbespreekbaar voor de Europese reissector, die daarin werd gesteund door de Europese landen waarvoor toerisme een belangrijk deel van de economie is. De grenzen moesten en zouden opengaan, en de vliegtuigen moesten en zouden vliegen. In deze tijd zijn het nochtans die aluminium insecten die een virus over de hele wereld verspreiden. Op zo’n vliegtuig is de kans misschien klein dat mensen besmet raken, maar ze brachten deze zomer wel veel toeristen naar vakantieplaatsen waar op dat moment meer corona was dan in België.’
Gegevens over de oorsprong van nieuwe besmettingen worden in België niet echt verzameld, maar alle experts die we voor dit verhaal spraken zijn ervan overtuigd dat reizigers hebben bijgedragen tot de nieuwe golf. Geert Molenberghs, biostatisticus aan de KU Leuven en de UHasselt, vergelijkt daarvoor de verspreiding van het virus in de zomer met september. In juli zag je lokale uitbraken in Antwerpen en Brussel, die zich stap voor stap uitbreidden. Begin september zag je óveral in het land nieuwe besmettingen. ‘De stijgingen die we sindsdien hebben gezien, zijn zeker deels geforceerd door terugkerende reizigers.’
Maar we mogen reizigers niet culpabiliseren, vindt Molenberghs. ‘Ze hebben gedaan wat mocht, en hebben meestal de regels gevolgd. Iedereen denkt ook voor zichzelf: het zou toch al echt moeten lukken als ik besmet raak. Maar er hoeven maar enkele mensen besmet terug te keren om het virus te importeren. Met enige overdrijving: coronaproof reizen toelaten is zoals coronaproof de discotheken heropenen. In het Oostenrijkse skidorp Ischgl zijn mensen uit 43 landen besmet geraakt.’
Slecht voorbereid
België was bovendien slecht voorbereid op de zomervakantie, alsof niemand had verwacht dat de grenzen echt zouden worden geopend. Pas begin juli kwam de Risk Management Group bij elkaar om advies te geven over reizen, en het reisformulier dat mensen die langer dan 48 uur in het buitenland verbleven moesten invullen, werd pas begin augustus ingevoerd. In die maand vulden 1,4 miljoen reizigers een formulier in, maar van een systematische controle op de gegevens was geen sprake. Voor mensen die terugkwamen uit een rode zone was een quarantaine nochtans verplicht. Als enige land in Europa verbood België zijn burgers zelfs om af te reizen naar rode zones. Op de laatste Nationale Veiligheidsraad van premier Sophie Wilmès (MR) werd dat verbod echter afgezwakt omdat er geen wettelijke basis is om zulke reizen te verbieden. Zodra de grenzen open zijn, heeft een land heel weinig mogelijkheden om het reizen verder in te perken.
Tijdens een varkenspest wordt er ook een schutkring afgezet.
‘Daarom is een geïntegreerde aanpak op Europees niveau zo belangrijk’, zegt Linos Vandekerckhove. De viroloog van het UZ Gent riep deze zomer al op om niet op reis te gaan. ‘Europa ziet de vrijheid van verkeer voor haar burgers als een fundamenteel recht. Daarom is het ook een politiek beladen statement om de grenzen te sluiten. Maar het zijn bijzondere tijden die om een uitzondering vragen. Europa moet dringend nadenken over een betere aanpak, want we kunnen nu al zeggen dat 2021 meer op 2020 zal lijken dan veel mensen hoopten. We moeten ons kunnen ontspannen, zonder dat we daarvoor allemaal op vakantie hoeven te gaan.’
Ook de Wereldgezondheidsorganisatie kreeg aan het begin van de pandemie kritiek omdat ze eerst niet wilde adviseren de grenzen te sluiten. Politiek ligt zo’n beslissing veel gevoeliger dan voor wetenschappers. ‘Wij zijn daar toen heel boos over geweest’, herinnert Marc Van Ranst zich. ‘Op het moment dat we wisten dat het virus zich in China verspreidde, kwamen op Zaventem elke dag vliegtuigen uit die gebieden aan met reizigers die zonder veel controle ons land betraden. Maar terwijl we in de krokusvakantie niet wisten dat er zo veel besmettingen waren in Noord-Italië, wisten we in de zomervakantie goed genoeg waar het virus allemaal zat. De virologen konden alleen maar goede raad geven.’
Geert Molenberghs zou het liefst zien dat de grenzen – op een intelligente manier – weer dicht gaan, ook al is dat niet vanzelfsprekend voor een centraal gelegen land als België. Maar er zijn ook voorbeelden waarbij de grenzen bínnen landen zelfs gesloten werden. ‘Toen er een uitbraak was in Melbourne in Australië zijn ook de grenzen van de staat Victoria op slot gegaan’, zegt Molenberghs. ‘Het is een kwestie van politieke keuzes. Tijdens een varkenspest wordt er ook een schutkring afgezet. Wij zijn natuurlijk geen varkens, maar het virus verspreidt zich op een vergelijkbare manier.’
Toch nog snel een reisje boeken in de herfstvakantie voordat er misschien weer een echte lockdown aankomt, vindt ook Vandekerckhove een onzalig idee. ‘België is momenteel even gevaarlijk als de skiregio’s in het voorjaar’, zegt hij. ‘Wij kunnen nu echt niet naar het buitenland.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
