Regering wil gevangenen naar Kosovo sturen: ‘Het probleem van België wordt een probleem voor de Kosovaren’

De regering-De Wever wil dat gevangenen zonder verblijfsrecht hun straf in andere landen uitzitten. Vooral Kosovo loopt in de kijker. ‘Er zijn nochtans veel meldingen van misbruik en corruptie binnen het Kosovaarse gevangenissysteem’, zegt Sokol Zeneli van Re-Act Lab.

De aanhoudende overbevolking in de Belgische gevangenissen leidt tot creatieve voorstellen van de regering-De Wever. In het regeerakkoord staat dat de regering zal proberen ‘overeenkomsten te sluiten met andere Europese rechtsstaten om daar gevangenissen te bouwen of te huren’.

Minister van Justitie Annelies Verlinden (CD&V) kijkt onder meer naar Kosovo. Dat Zuidoost-Europese land zou gevangenen kunnen overnemen die zich illegaal in België bevinden. Bijna een derde van de ruim 13.000 gedetineerden heeft geen verblijfsrecht in ons land.

Het voorstel komt rechtstreeks uit het verkiezingsprogramma van de N-VA. Die haalde op haar beurt de mosterd bij Denemarken, dat in 2021 een soortgelijk akkoord sloot.

Maar het plan stuit op kritiek. Niet alleen van organisaties als de Orde van Vlaamse Balies, maar ook van groepen in Kosovo zelf. ‘Als iemand die zich inzet voor mensenrechten en menselijke waardigheid, kan ik hier niet achter staan’, zegt Sokol Zeneli, programmadirecteur bij de denktank Regional Action Lab (Re-Act Lab).

Wat is het probleem?

Sokol Zeneli: De Kosovaarse gevangenissen kampen, net als die in België, met overbevolking. Kosovo telt ruim 1,5 miljoen inwoners en is dus een klein land. Onze infrastructuur en capaciteit zijn beperkt. We hebben nu al moeite om de gevangenen uit Denemarken op te vangen.

Krijgt België het strengste migratiebeleid ooit? ‘Dit is een verstrenging, maar het is wel doordacht’

De oplossing voor België wordt met andere woorden een probleem voor een ander land. Ik stel me ook vragen bij het respect voor het non-discriminatiebeginsel. Hoe verklaar je dat enkel niet-EU-burgers mogen worden overgeplaatst, en anderen niet?

Wat weten we al over de deal tussen Denemarken en Kosovo?

Zeneli: Voor zo’n 20 miljoen euro per jaar zal Denemarken 300 gevangenen opvangen die niet afkomstig zijn uit de Europese Unie. De gevangenis in de gemeente Gjilan moet daarvoor aan nieuwe standaarden voldoen, wat uiteraard met Deens geld gefinancierd wordt. Zodra de gevangenen hun straf hebben uitgezeten, worden ze teruggebracht naar Denemarken. Dat zal hen vervolgens uitwijzen naar hun land van herkomst. Dat is behoorlijk omslachtig. Maar er blijven veel vragen.

Zoals?

Zeneli: Civiele organisaties in Kosovo zullen geen toezicht mogen houden. Er is dus een gebrek aan transparantie. Dat is des te zorgwekkender omdat er veel meldingen zijn van misbruik en corruptie binnen het Kosovaarse gevangenissysteem. De cipiers zullen Kosovaren zijn en vallen dus onder de Kosovaarse wetgeving. Die constructie op zich creëert al een juridische leemte over wie verantwoordelijk is bij eventuele mensenrechtenschendingen.

Vanaf 2010 huurde België ook cellen in Nederland. Zo nieuw is het dus niet?

Zeneli: Toch zijn er belangrijke verschillen. Nederland is een EU-lidstaat en is aangesloten bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Kosovo is noch lid van de EU, noch van de Raad van Europa. Je kunt dus geen klacht indienen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.

Migratieonderzoeker Omar Cham: ‘Veel potentiële migranten geloven dat God hen zal beschermen’

Daarnaast is er ook het taalprobleem. De gevangenen die naar Kosovo worden gestuurd, zullen vermoedelijk geen Albanees of Servisch spreken. De bewakers begrijpen mogelijk geen Engels, Nederlands of Frans. Bovendien is er veel onduidelijkheid over de juridische bijstand voor die mensen. Er ontstaat een juridisch vacuüm. En dan hebben we het nog niet over familiebezoek — zeker als familieleden een visum nodig hebben om Kosovo binnen te raken. Al die factoren maken mensen die nu al gemarginaliseerd zijn nóg kwetsbaarder.

Waarom stemt Kosovo met dit soort deals in?

Zeneli: Politiek wordt het als gunstig gezien: er komt veel geld binnen. Publiek is er nauwelijks aandacht voor. Bijna niemand is van de Deense deal op de hoogte. Kosovo zou daarnaast ook hopen op politiek kapitaal. Vergeet niet dat het land uiteindelijk wil toetreden tot de Europese Unie. Overigens toont het akkoord tussen Italië en Albanië dat externalisering van beleid daarbij kan helpen.

Hoezo?

Zeneli: Nadat Albanië er in 2023 mee had ingestemd irreguliere migranten uit Italië over te nemen, stelde Italië zich plots veel positiever op tegenover de toetreding van Albanië tot de EU. Dat speelt hier misschien ook.

Voor beide gevallen geldt dezelfde vaststelling: EU-landen schuiven hun verantwoordelijkheid af en dumpen mensen in een land dat niets met hen te maken heeft. Vooral gemarginaliseerde groepen worden daardoor getroffen. Dat zou een gevaarlijk precedent kunnen scheppen, waarbij andere landen ertoe worden aangezet hun verantwoordelijkheden af te schuiven op minder ontwikkelde staten, zonder acht te slaan op hun internationale verplichtingen.