‘Red de bijen en de boeren: Europa moet werk maken van afbouwscenario voor synthetische pesticiden’

Het burgerinitiatief Red Bijen en Boeren (Save Bees and Farmers) vraagt aandacht voor de afnemende biodiversiteit in Europa. ‘Het huidig model van voedselproductie is daar mee verantwoordelijk voor.’

Meer dan 1 miljoen Europeanen lieten hun stem al horen via het Europese burgerinitiatief ‘Red bijen en boeren’. In België tekenden reeds 70.000 burgers de petitie. Dit Europees burgerinitiatief is een knap staaltje burgerdemocratie. Immers, bij 1 miljoen geldige handtekeningen zijn de Europese Commissie en het Europees Parlement verplicht om de eisen uit het initiatief te behandelen. Onlangs nog werd het Europees burgerinitiatief End the Cage Age, dat pleitte voor een afschaffing van kooien voor boerderijdieren, positief beantwoord door de Europese Commissie. De Commissie kondigde aan tegen eind 2023 een wetgeving te ontwikkelen voor het uitfaseren van het ophokken.

Maar we zijn er nog niet. Om ons doel te verzekeren zijn er nog 100’000 handtekeningen extra nodig omwille van (gemiddeld) 15% ongeldige handtekeningen bij andere Europese petities. Het initiatief is nog te ondertekenen tot het einde van september.

De biodiversiteit in Europa is in vrije val. Bijen en andere bestuivers verdwijnen aan een alarmerend tempo. Wetenschappelijke rapporten bevestigen het keer op keer – ons huidig model van voedselproductie is medeverantwoordelijk. Onder meer door het hoge gebruik van synthetische pesticiden in de landbouw.

Ook als mens zijn we niet immuun voor de gevolgen van pesticiden. Pesticiden komen bijvoorbeeld via drift – de verdere verspreiding van pesticiden door de lucht bij het besproeien van velden – terecht in aanpalende tuinen en zelfs in onze slaapkamers. Een recent onderzoek vond 24 verschillende pesticiden terug in het stof van Europese slaapkamers. In een Belgische slaapkamer werd zelfs het hoogste aantal pesticiden teruggevonden. Dit houdt grote gezondheidsrisico’s in. Blootstelling aan pesticiden wordt onder meer gelinkt aan kanker, de ziekte van Parkinson en voortplantingsproblemen.

Ook de landbouwsector heeft het moeilijk. Ons dominant landbouwmodel – gekenmerkt door intensivering en schaalvergroting – zorgt voor een sterke afname in het aantal landbouwers. Om de 3 minuten is in de voorbije tien jaar in de EU een landbouwer gestopt.

De Europese Unie heeft jarenlang intensieve landbouw gestimuleerd o.a. via haar gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB), handelsovereenkomsten en onderzoeksbeleid. En dus de negatieve gevolgen voor de biodiversiteit, onze gezondheid en de landbouwers in de hand gewerkt. Vandaag vragen Velt en Voedsel Anders in Vlaanderen samen met meer dan 1 miljoen Europese burgers om het roer drastisch om te gooien. Meerdere studies tonen aan dat we de wereldbevolking kunnen voeden zonder pesticiden, mits een drastische terugschroeving van de voedselverspilling en het eten van minder vlees.

Eisen aan de Europese Commissie

Velt en Voedsel Anders ondersteunen samen met 200 andere organisaties de eisen uit het initiatief.

1. Zorg voor een uitfasering van synthetische pesticiden

Allereerst vragen we een uitfasering van synthetische pesticiden binnen de Europese landbouw binnen de 15 jaar. Deze overgangsperiode kan aangegrepen worden om de noodzakelijke transitie naar agro-ecologische praktijken te realiseren. Pesticiden op de ‘Candidates for Substitution-list‘ willen we geschrapt zien binnen de 2 jaar. De pesticiden op deze lijst behoren namelijk tot de meest giftige nog toegelaten pesticiden. Insecticiden en herbiciden worden binnen de 5 jaar verboden. Voor fungiciden stellen we een graduele transitieperiode voorop tussen de 10 en 15 jaar. Zo bieden we schimmelgevoelige sectoren binnen de landbouw (bv. wijnbouw) voldoende tijd voor het ontwikkelen van innovatieve praktijken of resistente variëteiten. Tijdens de 15-jarige transitieperiode roepen we de Europese commissie op het probleem van ‘drift’ aan te pakken.

2. Herstel de biodiversiteit

Als tweede eis sporen we de Europese Commissie aan een ambitieus plan op te maken voor het herstel van de biodiversiteit in landbouwgebieden. Dit sluit mooi aan bij de ambities binnen de EU-biodiversiteitsstrategie. Graag stellen we enkele maatregelen voor maar onderstrepen dat er geen ‘one size fits all’-oplossing bestaat. Maatregelen moeten aangepast worden aan de specifieke noden en diversiteit van de verschillende landschappen.

Enkele concrete maatregelen:

• Plant bijvriendelijke bomen en hagen rond landbouwvelden.

• Promoot het gebruik van vlinderbloemigen om bodem, biodiversiteit en boeren te bevoordelen.

• Bescherm oppervlaktewater tegen schadelijke pesticiden en erosie door een verplichting van bufferstroken van minimaal 5 meter rond de velden op te leggen.

3. Ondersteun de boeren

Boeren zijn het kloppend hart van onze voedselproductie. Graag benadrukken we dat zij in geen geval het slachtoffer mogen worden van deze transitie. Integendeel, boeren moeten als eerste de vruchten plukken van deze omschakeling. Dit zowel op gezondheids- als financieel vlak. Hiervoor is een drastische omwenteling nodig in de bestaande gangbare landbouwpraktijken én bijhorende financieringsmechanismen.

Enkele concrete voorbeelden:

• Zet kleinschalige en agro-ecologische landbouw centraal in het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB). Ondersteun artisanale voedselproductie en regionale markten.

• Koppel in de overgangsperiode de verkoop en het advies van pesticiden aan boeren onmiddellijk los van elkaar. Frankrijk toonde hier begin dit jaar het goede voorbeeld. Verkoop en advies van pesticiden werd er strikt gescheiden. Op deze manier voorkomen we dat de adviesverleners er baat bij hebben zo veel mogelijk te verkopen.

Het is duidelijk dat de huidige manier van voedsel produceren niet langer houdbaar is. Ze draagt bij tot grote maatschappelijke problemen zoals klimaatverandering, degradatie van de bodem, de enorme achteruitgang in biodiversiteit en heeft een negatieve impact op onze gezondheid. Bovendien houden vele boeren in dit landbouwmodel, amper het hoofd boven water. Verandering vraagt moed maar geruggesteund door de stem van meer dan 1 miljoen Europeanen vragen we aan de Europese Commissie deze handschoen op te nemen.

Yacine Ryckebosch zette haar schouders onder deze petitie voor Velt in Vlaanderen en Nederland.

De tekst is mee ondertekend doorStijn Overloop is directeur bij de Vereniging voor Ecologisch Leven en Tuinieren (Velt) en Ingrid Pauwels, coördinator bij Voedsel Anders