Rechtbank vernietigend voor aanpak opvangcrisis: ‘Grondslagen van rechtsstaat in gevaar’

In een nieuw vonnis over de gebrekkige opvang van asielzoekers veegt de Franstalige rechtbank van eerste aanleg in Brussel alle argumenten van de Belgische staat van tafel. De overheid riskeert extra miljoenen euro’s aan dwangsommen.

Het vonnis dateert van eind juni en kwam er na gemeenschappelijk optreden van verschillende middenveldorganisaties, waaronder Vluchtelingenwerk Vlaanderen en de Liga voor Mensenrechten. De ngo’s verwijten de overheid dat ze sinds de zomer van 2021 verzaakt aan haar wettelijke verplichtingen rond de opvang van asielzoekers.

De afgelopen jaren kon immers niet iedereen in het opvangnetwerk opgenomen worden. Sommigen brachten de nacht noodgedwongen door op straat. Vandaag is er nog altijd een wachtlijst van ongeveer 2100 mensen die geen plek hebben binnen het netwerk van de opvangdienst Fedasil.

Het is niet de eerste keer dat de Belgische staat en Fedasil veroordeeld worden. Eerder waren er al minstens 8600 veroordelingen door verschillende arbeidsrechtbanken, grotendeels in individuele zaken, aangespannen door asielzoekers wier recht geschonden werd.

‘Alleen doorliepen die zaken een spoedprocedure’, zegt Thomas Willekens van Vluchtelingenwerk Vlaanderen. ‘In het vonnis van de rechtbank van eerste aanleg wordt de zaak ten gronde aangepakt. De overheid heeft ruim de mogelijkheid gehad om argumenten aan te dragen.’

Die argumenten worden een voor een van tafel geveegd door de rechtbank. Onder meer de verwijzing naar de impact van beperkende coronamaatregelen, de overstromingen in Wallonië in 2021 en de instroom van Oekraïense vluchtelingen na februari 2022 zouden achterhaald zijn als oorzaak van de huidige malaise.

Verzet tegen asielopvang

Ook de blijvend hoge instroom van asielzoekers – het aantal schommelt maandelijks tussen de 2000 en 3000 – is geen geldig argument voor overmacht, stellen de rechters.

De rechtbank erkent dat de overheid werkt aan de uitbreiding van het aantal opvangplaatsen. Zo steeg de capaciteit bij Fedasil naar ruim 34.000 plaatsen. Die zoektocht naar plaatsen gaat herhaaldelijk gepaard met lokaal verzet, zoals begin dit jaar in Kampenhout.

‘Maar de schommeling in het aantal aanvragen is een onvoorzien noch onvermijdbaar obstakel’, stelt het vonnis. ‘De bevoegde autoriteiten weten dat zulke schommelingen voorkomen, en het is aan hen om er rekening mee te houden.’

Volgens Kati Verstrepen van de Liga voor Mensenrechten volgt de rechtbank de redenering van de ngo’s. ‘Tot nu verdedigde staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) zich door te zeggen dat ze doet wat kan, dat ze beseft dat het niet genoeg is, maar dat er buitengewone omstandigheden zijn. Nu zegt de rechtbank: “Nee, het is niet genoeg.” De rechters stellen dat de wettelijke verplichtingen een resultaatsverbintenis inhouden, geen middelenverbintenis. Met andere woorden: je best doen is niet genoeg.’

Dwangsommen

Opvallend: het vonnis verwijst ook expliciet naar de duizenden eerdere veroordelingen. De rechtbank stelt dat het gebrek aan uitvoering van die uitspraken ‘onweerlegbaar’ is. ‘En dat is onaanvaardbaar omdat het een van de fundamentele grondslagen van de rechtsstaat in gevaar brengt.’

Die rechtszaken leidden tot dwangsommen voor de overheid. Op 27 juni bedroeg het theoretische totaal 48,5 miljoen euro. Door de veroordeling door de rechtbank van eerste aanleg komt daar nog 10.000 euro bij voor elke inbreuk op de regels rond het aanvragen van asiel én nog eens 10.000 euro voor iedere dag dat een asielzoeker niet in de opvang terechtkan. In totaal kunnen de bedragen oplopen tot 3 miljoen euro. Tegen de uitspraak is nog beroep mogelijk.

Hoe dan ook zal de regering de dwangsommen niet betalen. Eerder werden er al wel bezittingen van Fedasil in beslag genomen. Bij het kabinet-De Moor kwam een deurwaarder een lijst opstellen. En ook bij de kabinetten van premier Alexander De Croo (Open VLD) en minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) viel er een verzoek tot betaling in de bus.

Door bepaalde regels kan er via inbeslagname slechts in beperkte mate geld worden opgehaald bij de overheid. ‘Het is waanzinnig dat de overheid haar voorrecht misbruikt als een vorm van onaantastbaarheid’, zegt Verstrepen. ‘Voor een gewone burger is dat gedrag ondenkbaar.’

Het kabinet-De Moor reageert in een schriftelijke reactie. ‘Dit vonnis bevestigt wat de staatssecretaris zelf al heel lang zegt: dat iedere asielzoeker die zich laat registreren recht heeft op een opvangplaats. Zij is ook nooit gestopt met het zoeken naar opvangplaatsen, en zij zet zich daar nog steeds voor in, samen met Fedasil.’

Het kabinet verwijst naar het Europese toneel. ‘De staatssecretaris ijvert op langere termijn voor structurele oplossingen. Vandaar dat een doorbraak om met alle lidstaten tot een gemeenschappelijk asiel- en migratiebeleid te komen cruciaal was in juni.’ Om dat Europese pact tot een goed einde te brengen, zijn er wel nog onderhandelingen nodig met het Europees Parlement.