Er zijn een paar gelijkenissen, maar er zijn vooral grote verschillen tussen Qatargate en de gelekte WhatsApps van het kabinet van premier Alexander De Croo. Beide zijn onderzoeken die de actualiteit van vorige week hebben beheerst. Qatargate en de WhatsApp-leaks zijn ook twee dossiers die Knack heeft uitgebracht. Maar voor de rest hebben de twee verhalen weinig met elkaar gemeen.
Met Qatargate bracht Knack-redacteur Kristof Clerix, samen met twee collega’s van Le Soir, aan het licht dat een criminele organisatie binnen het Europees Parlement ervan verdacht wordt smeergeld te hebben ontvangen in ruil voor gunsten voor de Golfstaat Qatar. Het parket heeft sterke aanwijzingen dat de Italiaanse sociaaldemocraat Pier Antonio Panzeri de spilfiguur is van de cel. Knack-redacteur Ewald Pironet kon dan weer de hand leggen op een WhatsApp-conversatie waaruit blijkt dat het kabinet van Alexander De Croo (Open VLD) groen licht heeft gegeven aan de begrotingstabellen, met een groter tekort dan aanvankelijk gepland. Dat was pijnlijk voor de premier, omdat hij in het parlement beweerd had dat hij die cijfers níét had goedgekeurd. Als de premier de vergissing had toegegeven, was er amper schade geweest. Maar zijn partij ging prompt in crisismodus en maakte alles nog erger. De premier diste een verhaal op over een fout van staatssecretaris voor Begroting Eva De Bleeker (Open VLD), die uiteindelijk moest opstappen.
Als er al creativiteit is, dan wordt die vooral gebruikt om de eigen belangen veilig te stellen.
Toch is er ondanks de verschillen in die zeer uiteenlopende kwesties nog één gemeenschappelijk element. In beide onderzoeken bleek hoe geknoei, kuiperijen en arrogantie tot gênante wantoestanden kunnen leiden. In beide gevallen was er sprake van een malaise die het vertrouwen in onze instellingen ondermijnt. Het woord ‘instellingen’ mag dan abstract of plechtstatig klinken, die instellingen zijn wel cruciaal. Onder meer bij de voormalige Amerikaanse president Donald Trump bleek hoe belangrijk de fundamenten van onze parlementaire democratie zijn als we een would-bedictator toch een béétje willen afremmen. Als we morsig omspringen met de waarheid in regering en parlement, dan wordt ons sociaal contract van binnenuit aangevreten. Qatargate en de kladderadatsch van De Croo zijn respectievelijk een groot en een klein virus in ons politieke besturingssysteem.
In het kerstinterview dat u deze week in Knack kunt lezen, zegt de Duitse filosoof Peter Sloterdijk dat het onmogelijk voor hem is om van de oude dag te genieten: ‘Ik kan er niet zeker van zijn dat er niets verschrikkelijks zal gebeuren’, mogelijk zelfs nog tijdens zijn leven. Het is een sentiment dat velen delen. Uit onderzoek blijkt dat we de toekomst nog donkerder inzien dan een aantal jaren geleden. Vroeger konden we nog denken: met de wereld gaat het slecht, maar met mij gaat het goed. Nu blijkt dat velen ook dat laatste niet meer geloven. Sloterdijk wijt de malaise onder meer aan ‘verwilderte Selbstbehauptung’ – een dolgedraaid streven naar zelfbehoud, tot elke prijs. Denk aan een politicus die liever een collega onder de bus gooit dan toe te geven dat hij nonchalant is omgesprongen met de dramatische overheidsschuld. De vrees dat eerlijkheid hem stemmen zou kosten, mondt finaal uit in de defenestratie van een collega.
In het inspirerende boek Wat we gemeen hebben schrijft filosoof Thijs Lijster over de overgang van een wild, gevaarlijk en jong kapitalisme naar het ‘necrokapitalisme’, een begrip van een andere filosoof, de Italiaan Franco Berardi. In die morbide cultus worden mensenlevens geofferd op het altaar van de financiële markten. Of dat vroeger ook al niet gebeurde, daar valt over te twisten, maar ons systeem ‘lijkt soms op zijn laatste benen te lopen’ en blijft ‘evengoed doorlopen’. Lijster vergelijkt het met een zombie: ‘Het kan zich slechts nog compulsief voortbewegen, terwijl het zich tegoed doet aan mensenlevens en onze hersens.’
Ook het Europees Parlement en de Vivaldicoalitie hebben trekjes van een zombie: iedereen doet stilletjes (zie het Europees Parlement, maar evengoed de Vlaamse regering) of met iets meer misbaar (de regering-De Croo) gewoon voort, met weinig visie en weinig daadkracht. Als er al creativiteit is, dan wordt die vooral gebruikt om de eigen belangen veilig te stellen. Lijster schrijft dat de ‘lege huls’ van het neoliberalisme plaats biedt voor iets nieuws. Dat kan in straatgeweld eindigen, of in tirannie, maar gelukkig betekent het ook dat er kansen zijn voor de toekomst. In het laatste Knack-nummer van het jaar hopen we u een aantal vluchtlijnen naar een betere wereld te bieden. Wij wensen u een uitstekend eindejaar.
