Moeten privébedrijven meer taken van de politie overnemen? De beveiligingssector vindt van wel, de politie stribbelt tegen.
Net als in de zeven voorgaande jaren prijkt ‘bewakingsagent (m/v)’ ook in 2023 op de lijst van knelpuntberoepen van de Vlaamse arbeidsbemiddelingsdienst VDAB. Voor de coronacrisis was er al krapte en sindsdien werd de nood alleen maar groter. Eind vorig jaar stonden er nog ruim 600 vacatures open. Volgens de laatst beschikbare cijfers deelde de regering in 2021 zo’n 26.000 wettelijk verplichte identificatiekaarten uit voor de personeelsleden van bewakingsfirma’s. In heel het land waren 162 bewakingsondernemingen actief, een stijging van 12 procent tegenover het jaar voordien.
De moeizame zoektocht naar personeel gaat hand in hand met het groeiende belang van de beveiligingssector in onze samenleving. Niet alleen particuliere bedrijven zoals grote kledingwinkels doen almaar vaker een beroep op bewakingsfirma’s, ook de overheid klopt geregeld bij hen aan.
Op het terrorismeproces over de aanslagen van 22 maart 2016 in Brussel, bijvoorbeeld, wordt de beveiliging mee verzorgd door privéfirma G4S. Bewakingsfirma’s worden ook vaak ingeschakeld in de opvangcentra van asieldienst Fedasil, zoals bij de opening of sluiting van een centrum, of wanneer de plaatselijke burgemeester het eist. Prijskaartje voor Fedasil in 2022: 4,15 miljoen euro. Ook de Vlaamse regering zet al enkele jaren privébewakers in op parkeerterreinen langs snelwegen om te voorkomen dat transmigranten daar in vrachtwagens kruipen. Dat kost haar zo’n 2 miljoen euro per jaar.
Op de website van adviesbureau Tender Experts, dat sinds 2016 de openbare aanbestedingen van overheden bijhoudt, valt af te lezen hoeveel (semi-)publieke instellingen op zoek zijn naar privébewaking. Dat gaat van de VRT tot het Nationaal Crisiscentrum, onderdeel van de FOD Binnenlandse Zaken.
Wet-Jambon
De belangrijkste evolutie van de afgelopen jaren zie je bij de politie. Sinds de doortocht van Jan Jambon (N-VA) als federaal minister van Binnenlandse Zaken (2014-2018) heeft de privébewakingssector een belangrijkere rol in het veiligheidsbeleid gekregen. De zogenaamde wet-Jambon schudde in 2017 de Belgische veiligheidssector door elkaar. ‘Vóór de regering- Michel werd de private beveiligingssector hoogstens getolereerd’, zegt criminoloog Marc Cools (UGent), die meewerkte aan de blauwdruk van de wet-Jambon. ‘Sindsdien wordt de privésector gezien als een volwaardige partner.’
Het basisprincipe blijft dat de overheid en met name de politie het monopolie op geweld heeft. ‘De filosofie is niet dat we de politie afbouwen ten gunste van de privésector’, zegt Nicholas Paelinck, voorzitter van de Vaste Commissie van de Lokale Politie en korpschef van de politiezone Westkust. ‘Wel zou de politie meer moeten worden ingezet waar het geweldsmonopolie van toepassing is, en minder waar dat niet het geval is.’
In de woorden van Cools: ‘Men zegt vaak “meer blauw op straat’. Ik draai het om: “blauw meer op straat”. Waarom zou je agenten laten werken in het onthaal van een kantoor wanneer ze op het terrein politietaken zouden kunnen uitvoeren?’
Terug naar de politie. Een eerste belangrijk wapenfeit kwam er in Antwerpen. Een jaar na de inwerkingtreding van de wet-Jambon deed de lokale politie een beroep op Securitas, onder meer voor de monitoring van het cameranetwerk. Het raamcontract loopt nog zeker twee jaar en kost minstens 2 miljoen euro. Ook in West-Vlaanderen kreeg Securitas een voet tussen de deur. In de politiezone VLAS, de regio rond Kortrijk, staan de privébewakers in voor het fysieke en telefonische onthaal en het cameranetwerk. ‘Wanneer ze iets verdachts opmerken op een van onze 200 camera’s, melden ze dat aan de politie’, zegt woordvoerder Thomas Detavernier.
Volgens Detavernier heeft het systeem, dat sinds 2019 in werking is, alleen maar voordelen, want de politieagenten kunnen zich nu op de echte politietaken concentreren. Bovendien vormen de Securitas-bewakers een vaste poule van een achttal mensen, waardoor het politiecommissariaat samenwerkt met vertrouwde gezichten. Securitas is ook actief in de politiezones Lanaken-Maasmechelen, Zennevallei, Ninove en Puyenbroeck.
Ook Defensie doet meer en meer een beroep op privebewakingsdiensten. In maar liefst 10 kazernes, waaronder die van Melsbroek, Elsenborn en Heverlee, wordt de bewaking verzorgd door de grote drie van de beveiligingssector: Securitas, G4S en Seris. Voormalig minister van Defensie Steven Vandeput (N-VA) nam daartoe het initiatief, zijn socialistische opvolger Ludivine Dedonder (PS) zet het beleid voort. Dit jaar alleen al loopt de kostprijs op tot 12,4 miljoen euro.
Beroepsgeheim
Volgens de huidige wetgeving mogen beveiligingsagenten wel informatie doorspelen aan de politie, maar niet andersom. Politieagenten zijn wettelijk gebonden aan het beroepsgeheim, privébewakers niet. Maar de grens tussen beide is soms vaag. Zo zitten de Securitasmedewerkers in Kortrijk in dezelfde ruimte als de politie. In theorie kunnen ze getuige zijn van gesprekken met gevoelige informatie. ‘Ja, ze horen dingen die ze niet mogen horen’, zegt een gewezen medewerker uit de sector. ‘Maar die mensen kunnen toch moeilijk hun oren dichtstoppen?’
Volgens Frank Schuermans van het Controleorgaan op de politionele informatie ijvert de sector voor toegang tot privé-informatie. ‘Ik spreek uit jarenlange ervaring: het is geen geheim dat de private veiligheidssector vragende partij is om allerhande politionele informatie en persoonsgegevens te kunnen ontvangen. Het is problematisch dat steeds meer diensten druk uitoefenen in die zin.’
Professor Cools bevestigt dat in de wet- Jambon aanvankelijk meer mogelijkheden tot informatie-uitwisseling tussen politie en privébewakingsdiensten waren voorzien. ‘Uiteindelijk hebben die het politiek niet gehaald. Meer uitwisseling moet kunnen, zij het binnen welbepaalde juridische grenzen. Ook vandaag al heeft een bewakingsagent een deontologische discretieplicht.’ In de wet-Jambon staat dat privébewakers geen informatie mogen verspreiden die ‘voor de uitoefening van hun activiteiten niet noodzakelijk is’.
Bewakingsagenten zijn doorgaans ook ongewapend. Ondernemingen die toch gewapende opdrachten willen uitvoeren, hebben een speciale toestemming van de minister van Binnenlandse Zaken nodig. ‘Het uitgangspunt is het zogenaamde burgerarrest’, zegt professor Cools. Elke burger mag iemand tot stilstand brengen bij het betrappen op heterdaad van een misdaad of wanbedrijf. ‘Máár met de expliciete verplichting om contact op te nemen met de politie. Komt die niet, dan moet je de persoon laten gaan.’
Doorn in het oog
Uit verschillende gesprekken met (ex-) medewerkers en lobbyisten blijkt dat het doel van de sector onveranderd is gebleven: meer taken van de politie overnemen. Zo vragen meerdere gesprekspartners zich af waarom het gevangenentransport niet door privéfirma’s mag worden uitgevoerd. De bediening van mobiele flitscontroles? Moet kunnen. Iemand verwijst zelfs naar het Verenigd Koninkrijk, waar G4S al sinds 1992 een gevangenis runt.
‘Wij hadden ons ook nuttig kunnen maken bij de overstromingen in de Vesdervallei in de zomer van 2021’, zegt een andere bron. ‘De wet-Jambon laat toe om bewakers in te zetten voor de perimeterbewaking bij rampen of grote branden, bijvoorbeeld tegen ramptoeristen of plunderaars.’
Doorn in het oog van de beveiligingssector is de Directie Beveiliging (DAB), een dienst die in 2017 door Jambon werd opgericht binnen de federale politie. De 1400 agenten staan onder meer in voor gevangenentransport en de bewaking van kritieke infrastructuren en de kerncentrales. ‘Net als Defensie, Justitie en Douane vist nu ook deze overheidsdienst in dezelfde vijvers als wij’, zegt een lobbyist van de privésector.
Anderen wijzen op de conservatieve houding van politiecommissarissen, die zo veel mogelijk taken bij de politie willen houden. Dat ondervond ook Fernand Hollevoet, een gewezen rijkswachtofficier die nu actief is bij het Centre for Policing and Security. Die vzw ‘wil bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken en problemen in de ruime veiligheidssfeer’.
Hollevoet was enkele jaren aan het werk bij G4S, waar hij de relatie tussen de privésector en de politie moest bevorderen. ‘Na de wet-Jambon zijn we vaak de boer op gegaan, vooral naar lokale politiekorpsen. Korpschefs die modern denken, hadden oren naar ons verhaal, maar heel wat politiemensen waren moeilijk te overtuigen. Ze begrepen niet dat een factuur aan de privésector betalen betekende dat ze andere politionele middelen efficiënter konden inzetten.’
Cowboys
Hollevoet beschrijft nog een kantelmoment: het schandaal waarbij G4S, Securitas en Seris in 2020 beschuldigd werden van illegale prijsafspraken bij de toekenning van de beveiliging van onder meer de Amerikaanse ambassade in Brussel. De zaak liet een schokgolf door het wereldje gaan. Zowel in ons land als in de Verenigde Straten lopen er nog procedures. ‘Al het evangelisatiewerk dat mijn collega’s hadden ondernomen, werd in een klap tenietgedaan’, zegt hij.
‘Het grote probleem zit bij de sector zelf’, zegt korpschef Paelinck. ‘De grote spelers zijn oké, maar er zijn veel cowboys bij.’ Een en ander blijkt uit de samenstelling van de Beroepsvereniging van Bewakingsondernemingen (BVBO), de enige werkgeversfederatie die representatief genoemd kan worden. De BVBO vertegenwoordigt dan wel 14.000 bewakingsagenten, maar amper 18 ondernemingen zijn bij de vereniging aangesloten.
Elke officieel erkende bewakingsagent moet slagen voor een medisch én een psychotechnisch onderzoek, dat wordt afgenomen door een psycholoog of psychiater. Daarin moet de kandidaat voldoen aan het ideaalprofiel van een bewakingsagent. Enkele kenmerken: respect voor de medemens, niet gewelddadig zijn en de ‘afwezigheid van een racistische ingesteldheid’.
Het imago van de privébewaker speelde de sector in het verleden soms parten. ‘Vroeger werd de bewakingssector vooral bevolkt door mensen die er niet in slaagden om bij de politie aan de slag te gaan’, zegt Cools. Daar zaten ook zware jongens bij uit het criminele milieu. ‘Na de wet-Tobback in 1990 (vernoemd naar de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Louis Tobback, nvdr) kwam er meer professionalisering. Ons onderzoek toont aan dat de burger privébewakers doorgaans als professioneel en hulpvaardig percipieert.’ Bij de politie ligt dat anders. ‘De korpschef heeft er een positiever beeld over dan de politieman of -vrouw in de straat. Zij bekijken hen nog vaak vanuit een concurrentiepositie.’
Ceo Filip Smeets van de BVBO kijkt vooral uit naar richtlijnen van minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) om de wet-Jambon ‘optimaal te benutten’. ‘De mogelijkheden worden op het terrein nog te weinig toegepast’, zegt Smeets. ‘Het gaat onder meer om het in realtime bekijken van camerabeelden op de openbare weg onder leiding van politiefunctionarissen, de bewaking van industriezones en perimeterbewaking bij noodsituaties.’
Tot slot waarschuwt Smeets ook voor wat hij de ‘erosie van de wet’ noemt. ‘Tijdens de coronapandemie bijvoorbeeld werden bij het toezicht op het publiek taken uitbesteed aan “stewards” of andere personen zonder enige professionele ervaring of personeel. Wij dringen aan op duidelijke richtlijnen naar lagere overheden, overheidsdiensten en politiediensten.’
