‘Praktijktesten? Er is geen alternatief’

Vlinks roept op om een sereen en verbindend maatschappelijk debat te voeren over racisme met empathie als uitgangspunt.

Op 11 juli, in het mooie Sint-Blasius Zwalm, organiseerde Freddy de Pauw – tot 2002 buitenlandredacteur bij De Standaard en daarna een van de bezielers van het buitenlandmagazine Uitpers – in samenwerking met het Masereelfonds een 11 juli-buurtfeest. Dit in het teken van verdraagzaamheid , naar aanleiding van de aanhoudende racistische en homofobe pesterijen tegen Kader, de partner van Freddy. De buurtbewoners wisten ervan, maar verkozen te zwijgen en niet te reageren.

Het was een gezellige bedoening, daar in de Vlaamse Ardennen. De uitingen van solidariteit voelden aan als een warm deken. Naast muziek en drank werden de aanwezigen ook getrakteerd op enkele toespraken. Voor de maidenspeech tekende Karim Zahidi van het Masereelfonds. Ook ik had de eer om namens Vlinks een boodschap uit te brengen. De geschreven weergave vindt u hier.

***

‘In Kosovo zijn velen op 11 juli in rouw, hier wordt er gevierd. We kiezen als mens niet waar we geboren worden, of wat nieuwe Vlamingen betreft, waar het boek van het leven ons naartoe brengt.

Feit is dat we er hier met z’n allen, hier geboren of zogenaamde nieuwe Vlamingen, samen maar beter het beste van maken. Er het beste van maken in onze Vlaamse samenleving houdt ook in dat we effectief samen-leven, in respect voor elkaars eigenheid.

Het is vaak een moeilijke oefening om je echt in te leven in de situatie van anderen. De Amerikaanse politieke filosoof John Rawls bracht in zijn meest invloedrijke werk ‘a theory of justice’ uit 1971 een handvat voor sociale rechtvaardigheid naar voor onder de vorm van een gedachtenexperiment, dat hij ’the veil of ignorance’ noemde, in het Nederlands ‘de sluier der onwetendheid’.

Hoe zou je de samenleving inrichten wanneer je niet weet welke positie je zou innemen in deze samenleving, wat je geslacht, huidskleur, gender, familiale of socio-economische situatie zou zijn. Vanuit deze fictieve positie van initiële gelijkheid, aldus Rawls, maken mensen meer ethische keuzes. Ook en met name beleidskeuzes zouden vanuit deze insteek leiden tot een meer rechtvaardige samenleving.

Ook op micro-niveau zou deze oefening in empathie als een leidraad kunnen gelden. In de hindoeïstische traditie geeft de Sanskriet spreuk ’tat tvam asi’ – dit ben jij – kernachtig de wederkerigheidsgedachte weer. Wil je ruilen met de andere? Met de vluchteling, bijvoorbeeld, of met iemand die in een achterstandsbuurt woont. De andere toont zich als kwetsbare medemens en doet een appel op onze verantwoordelijkheid.

Het zijn oefeningen die we vaak niet durven te maken omdat ze te confronterend zijn en ons handelen te diepgaand bevragen. Maar net deze oefening in empathie vormt, net als ‘de sluier der onwetendheid, die er een variant op is, het vertrekpunt voor een rechtvaardige, solidaire, warme samenleving. Een samenleving ook zonder structureel of incidenteel racisme. Ik ga hier nu niet uitweiden over het belang of de opportuniteit van bindende quota, praktijktesten of andere maatregelen. Want deze discussie is binnen afzienbare tijd een gepasseerd stadium. There is no alternative.

Ik kom terug op mijn pleidooi voor empathie als uitgangspunt. Deze humanistische benadering is een veel vruchtbaarder spoor dan de nieuwe rassenstrijd die sommige doorgedraaide zelotische activisten vandaag willen voeren, waarbij ze mensen indelen op basis van hun huidskleur en hen op deze manier essentialiseren, alsof huidskleur een mens volledig zou definiëren. Wat zou het, ieder van ons is de optelsom van onnoemelijk veel facetten en lagen. Huidskleur kan nooit een reden zijn om mensen te discrimineren of uit te sluiten, ook niet uit het debat. Om het met de woorden van Primo Levi te zeggen: “Ik kan niet begrijpen dat men een mens beoordeelt niet naar wat hij is, maar naar de groep waar hij toevallig toe behoort.”

Doorheen dit abjecte ‘geracialiseerde’ mensbeeld weerklinken ontmenselijkende echo’s uit duistere tijden. Laat ons dit onzalige pad niet volgen, maar – en dat is volgens mij het enige vruchtbare spoor – een sereen en verbindend maatschappelijk debat voeren, waarbij we elkaar in de eerste plaats als mens bekijken. Want ik ben jij.”

Gert Verwilt is kernlid van Vlinks