Na vijf tumultueuze jaren als Vlaams minister staat Zuhal Demir (N-VA) pal achter haar beleid. ‘Een regering met het Vlaams Belang? Mijn moeder zou zich omdraaien in haar graf.’
Vier weken lang kunnen Knack-lezers vragen stellen aan de belangrijkste politici van het land.
‘Lieve mensen, ge moet nooit geloven wat politiekers zeggen.’ Tijdens het bijna twee uur durende gesprek met vier Knack-lezers is het niet de enige keer dat Zuhal Demir zich afzet van de rest van de politiek. En hoewel de N-VA-politica al 14 jaar in de Wetstraat rondloopt − waarvan een jaar als federaal staatssecretaris en vijf jaar als Vlaams minister − komt ze daarmee weg. Aan het tafeltje op de Knack-redactie voelt Demir zich als een vis in het water.
Als minister van Justitie en Handhaving, Omgeving, Energie en Toerisme verkeerde Demir vijf jaar lang in staat van genade. Als politica met het hart op de tong schuwde ze de confrontatie zelden. Daar kunnen de CD&V, de Boerenbond en chemiereus 3M van meespreken. De Genkse trok de hele regeerperiode de aandacht van heel Vlaanderen, maar het is nog onzeker in welke mate de N-VA kan profiteren van een Zuhal-effect in haar kieskring Limburg. Net als in de rest van Vlaanderen staat haar partij in de provincie van ’t bronsgroen eikenhout tegenover een van zelfvertrouwen blakend Vlaams Belang, een partij waarmee ze niets te maken wil hebben.
Stikstofbom
Wellicht zal Zuhal Demir nog het meest geassocieerd worden met stikstof. Na bloed, zweet en tranen keurde het Vlaams Parlement begin dit jaar het stikstofdecreet goed. Daarmee was het verhaal niet ten einde. In februari, nadat een Europese beweging van boze boeren ook had geleid tot tractorblokkades in Brussel, kwam er een landbouwakkoord met toegevingen voor de sector.
We beginnen met een terugblik op de heftigheid van de afgelopen jaren, waarin doodsbedreigingen aan het adres van Demir geen uitzondering waren. Een pop aan een galg met als opschrift ‘Demir aan de strop’ was een dieptepunt. ‘Natuurlijk heeft dat impact op je’, zegt ze. ‘Toen ik de stikstofbom zag barsten, wist ik dat ik opgepeuzeld ging worden. Ik denk niet dat een CD&V-minister dit had meegemaakt. In de regering stond ik er moederziel alleen voor.’
Dirk Vanderhallen, gewezen opleider van leraars aardrijkskunde, is ongerust. ‘Waarom hebt u een akkoord gesloten met de betogende landbouwers? Zo wordt de nulbemesting in natuurgebieden geschrapt, en dat baart mij zorgen.’
Demir: ‘De landbouworganisaties wilden het stikstofdecreet van tafel. Dat heb ik van meet af aan geweigerd. Dan ging het plots over hoe schandalig het was dat landbouwgrond werd ingenomen door natuur. Met cijfers hebben we aangetoond dat dit niet klopt: het gaat slechts om 1,8 procent van de landbouwgrond. Bepaalde kopstukken begonnen te polariseren, en natuur tegen landbouw op te zetten. Op een gegeven moment wilden de coalitiepartners CD&V en Open VLD niet meer mee. Ik ben toen samen met minister-president Jan Jambon (N-VA) rechtstreeks met de Boerenbond gaan onderhandelen. Dat was hallucinant. En niet gezond voor een democratie.’
Ecofundamentalist
Toch kwam er een akkoord. ‘Daarin kwamen we overeen dat er een rondetafel zou komen met alle partners – óók de milieu- en natuurjongens – over hoe we omgaan met agrarisch gebied. En ja, we hebben de nulbemesting in natuurgebied uit de discussie gehaald. Het mestactieplan wordt nu zonder nulbemesting bestudeerd in een milieueffectenrapport. Dat betekent: onderzoek door wetenschappers, want ik heb me vaak geënerveerd aan politici die doen alsof ze wetenschappers zijn. Binnen dit en een maand verwacht ik de eerste resultaten.’
Als ze het stikstofdecreet willen heronderhandelen, dan zoeken ze maar een andere ezel.
Het belang van dat onderzoek valt niet te onderschatten, zegt Demir. In het bijzonder voor de waterkwaliteit, waarop mest een kwalijk effect heeft. ‘Ik werd bestempeld als ecofundamentalist. Ik eis nochtans niet veel, alleen een schone omgeving. Of is proper drinkwater soms te veel gevraagd? Onze waterkwaliteit is niet goed, dat wordt nog een héél groot dossier voor de volgende Vlaamse regering. Weet u, het probleem in Vlaanderen is dat het landbouwbeleid zich niet richt op landbouw, maar tégen natuur- en milieubeleid.’
U spreekt over polarisatie, maar daar hebt u zelf aan bijgedragen.
Demir: In welke zin?
In 2023 noemde u CD&V-voorzitter Sammy Mahdi op een bepaald moment ‘Sabotage Sammy’.
Demir: Dat was toen Mahdi zei dat het stikstofprobleem neerkwam op het redden van ‘drie bomen met een speciale vleermuis in’. We gingen keihard richting een vergunningenstop, binnen de regering waren we volle bak aan het onderhandelen. En dan zegt hij zoiets? Sorry, toen trok ik aan de noodrem. Na die confrontatie is de storm ook gaan liggen.
Dirk Vanderhallen wil weten of het stikstofdecreet heronderhandeld wordt na de verkiezingen. ‘Ik ben misschien stom, maar niet zó stom’, zegt Demir. ‘De boeren weten wat er moet gebeuren tegen 2030 qua ammoniakuitstoot. Zo’n 3 miljard euro belastinggeld is vrijgemaakt ter ondersteuning. Alle politici vóór mij hebben dit dossier laten liggen. Ik had twee mogelijkheden: niets doen, waardoor de hele samenleving gesjareld zou zijn, of door de zure appel heen bijten. Ik koos het laatste. Als ze het decreet willen heronderhandelen, dan zoeken ze maar een andere ezel.’
Ruimte voor water
Studente journalistiek Feraye Özyürek, ook afkomstig uit Genk, stelt haar vraag: ‘U zegt dat u als milieuminister veel heeft gedaan voor het milieu. Maar wat is uw plan om de milieubescherming te blijven bevorderen?’
Demir: ‘We moeten verdere stappen zetten, want we zijn er nog niet. Ik had het al over waterkwaliteit, maar we gaan ook voldoende ruimte aan het water moeten geven. Bijna driekwart van de natte natuur is vernietigd, we moeten dat herstellen zodat water in de grond kan sijpelen in dit verharde Vlaanderen. Mijn voorgangers hebben gedacht aan ruimte voor landbouw, ruimte voor industrie, ruimte voor wonen… Maar aan ruimte voor water heeft niemand gedacht. Ik ben de eerste minister die een Blue Deal heeft gemaakt, nu goed voor een half miljard euro. Daar mag het niet stoppen. In het verleden zijn 200.000 woningen in overstromingsgebied gebouwd, en ook nu nog vergunnen burgemeesters bouwprojecten op plekken waar we weten dat het zal overstromen. Wat mij betreft moeten we die vergunningsbevoegdheid kunnen afnemen, maar daar heb ik nog geen meerderheid voor.’
Het Vlaams Belang droomt van een blank Europa, voor hen heb ik al te veel kleur.
Het klimaat komt ter sprake. Demir profileert zich als voorvechter van de natuur, maar clashte op Europees niveau meer dan eens met de Europese Commissie − in het bijzonder met ex-Commissaris Frans Timmermans − over de Green Deal en de doelstellingen wat betreft de daling van broeikasgasemissies.
In een recent artikel in het maandblad SamPol beschrijft Mathias Bienstman, medewerker van federaal minister van Klimaat Zakia Khattabi (Ecolo), hoe Demir het klimaatbeleid ‘saboteerde’ en zo zichzelf in de voet schoot. ‘In de pers pakte ze er gretig mee uit dat de Vlaamse Regering tegen het Europese klimaatbeleid zou stemmen’, schrijft Bienstman. ‘Wat ze er niet bij vertelde, is dat België daardoor veel minder op de uitkomst van de onderhandelingen kon wegen.’
Daar is Demir het niet mee eens. ‘Ik heb altijd gezegd dat we minder CO2 moeten uitstoten. Maar het moest haalbaar en betaalbaar zijn. Terwijl Khattabi heulde met Europa en 47 procent minder wilde uitstoten tegen 2030, vond ik een inspanning van 40 procent al meer dan genoeg. En sorry hoor, maar als ik de groenen had laten doen, hadden we nu nieuwe gascentrales en dus extra CO2-uitstoot in België.’
Ruzie met Lydia Peeters
David Van Steenwinkel, werkzaam in de beveiligingssector, pikt in. Hij heeft een vraag over energie meegebracht. ‘De federale regering heeft op het gebied van energieopwekking de bal misgeslagen. Is het niet interessanter om die bevoegdheid volledig over te hevelen naar de deelstaten?’
Een ideale voorzet voor de Vlaams-nationaliste. ‘Op Vlaams niveau ben ik nu bevoegd voor zonne- en windenergie, maar ik kan niet investeren in onderzoek naar nieuwe nucleaire energie. We hebben die nochtans nodig in onze energiemix, want de zon schijnt niet altijd, en ook de wind gaat soms liggen. Groen en Ecolo willen naar 100 procent hernieuwbare energie, maar ik wil naar 100 procent fossielvrije energie.’ Hoort daar ook een nieuwe kerncentrale bij? ‘Op het gewestplan is daar ruimte voor, dat zeg ik al lang’, zegt Demir.
Toen ik de stikstofbom zag barsten, wist ik dat ik opgepeuzeld ging worden. Ik denk niet dat een CD&V-minister dit had meegemaakt.
Dirk Vanderhallen vraagt waar het geld vandaan moet komen. Demir: ‘Het kost inderdaad geld, maar als het licht uitgaat, voelen we dat óók in onze portefeuille. We kunnen denken aan een samenwerking met een private partner, zoals Nederland dat van plan is. Bovendien krijgen we de komende jaren zo’n 7 miljard euro vanuit het Europese emissiehandelssysteem . Dat geld zouden we in kernenergie kunnen steken.’
Over geld gesproken: Demir klopt zich op de borst dat ze als energieminister de subsidies voor zonnepanelen en windturbines afbouwde. ‘Net daarom heb ik ruzie gemaakt met collega-minister Lydia Peeters (Open VLD) over de premies voor elektrische wagens. Dat is waanzin. Ik zie die centen liever naar een sterk openbaar vervoer gaan. (op dreef) Op Vlaams niveau moeten we naar een andere manier van denken. In plaats van een regeerakkoord van 300 pagina’s, moeten we een prioriteitenlijst maken: wat vraagt de samenleving en wat is nodig? En over die keuzes moeten we transparant communiceren. Bijvoorbeeld: onderwijs, jeugdhulp, woonzorgcentra, gehandicapten, kernenergie: daar steken we geld in. En al de rest, beste mensen, daaraan geven we geen subsidies meer.’
Blank Europa
De laatste vraag is voor studente communicatiewetenschappen Yasmine el Wazani. ‘Een heel ander onderwerp’, zegt ze. ‘Ik zou graag uw visie willen weten over het hoofddoekenverbod in het onderwijs. Belemmert dat de inclusie en diversiteit niet? Zeker met het lerarentekort kunnen we iedereen gebruiken voor de klas.’
Studeren met een hoofddoek: ‘Sommige opleidingen zijn bij voorbaat uitgesloten’
Demir: ‘Eerst en vooral spreek ik niet graag over een hoofddoekenverbod. Het is een verbod op levensbeschouwelijke uitingen, dus ook voor een keppel of een T-shirt van de N-VA. Ambtenaren die in contact komen met de burger, de zogenaamde frontoffice, moeten neutraal zijn. In de backoffice is er dus geen verbod op levensbeschouwelijke uitingen. Wat betreft het onderwijs vind ik het lerarentekort een drogargument. Ik ken islamscholen die kampen met een tekort, het schrappen van de neutraliteit zal dus niet helpen.’
Demir benadrukt de vrijheid van onderwijs, maar vervelt tijdens haar antwoord van minister tot moeder. ‘Mijn kindje gaat naar het eerste leerjaar. Ik zou niet willen dat ze les krijgt van een juffrouw met een hoofddoek. Kinderen moeten proeven van de vrijheid. Ik heb er geen probleem mee dat volwassen vrouwen er vrijwillig voor kiezen om een hoofddoek te dragen. Maar in bepaalde steden zie ik steeds meer kleine meisjes van 7 of 8 jaar met een hoofddoek. Dat is gewoon niet oké, ik vind het zelfs een vorm van kindermishandeling.’
De temperatuur stijgt. Want je kunt een leerkracht misschien opleggen om haar hoofddoek af te doen, klinkt het aan tafel, dat wil nog niet zeggen dat die leerkracht minder moslim wordt. Demir: ‘Wij zeggen niet dat je jouw religie moet afgeven. Het enige wat we vragen is dat je de hoofddoek afdoet vanaf je de klas binnengaat. Veel moslima’s doen dat al. Je zou eens de vraag moeten stellen aan alle Vlamingen: is de sluier een teken van moderniteit, ja of nee?
‘Maar het lesgeven wordt toch niet belemmerd doordat iemand met een hoofddoek vooraan de klas staat?’ vraagt El Wazani. Demir: ‘Ik vind van wel. Maar bon, we gaan daar niet in overeenkomen, denk ik. Da’s niet erg, hè. (lacht)’
In plaats van een regeerakkoord van 300 pagina’s, moeten we een prioriteitenlijst maken: wat vraagt de samenleving en wat is nodig?
Knack legt Demir voor dat ze, wat betreft dit standpunt, nauw bij het Vlaams Belang aanleunt. De N-VA-politica fronst de wenkbrauwen. ‘Helemaal niet. Vlaams Belang vindt dat de hoofddoek nergens thuishoort, ook niet in de privé. Die partij droomt van een blank Europa, voor hen heb ik al te veel kleur. Als het van het Vlaams Belang afhangt, zouden ze zelfs mij terugsturen. Ze willen zelfs vrouwenrechten beknotten. Vrouwen die voor hun dertigste een kindje krijgen, geven ze een extra premie. Dat zou mijn partij nooit zeggen. Ook onze visies op holebirechten zijn totaal verschillend. Wij geloven in een inclusieve samenleving.’
Dus als de N-VA en het Vlaams Belang samen een Vlaamse regering maken, dan haakt u af?
Demir: Ik heb géén affiniteit met die partij en ik heb ook geen plannen om er een regering mee te maken. Mijn moeder zou zich omdraaien in haar graf.’
