‘Zijn de verkiezingprogramma’s (hopelijk) een vodje papier?’

Advocaat en lawfluencer Hugo Lamon heeft geen goed oog in de verkiezingsprogramma’s van de Vlaamse partijen.  Op vraag van de orde van Vlaamse Balies ging een groep experts na in hoeverre de plannen van de partijen wel democratisch zijn.

Over een goede week worden we met z’n allen aan het stemlokaal verwacht, en het lijkt erop dat de verkiezingscampagne nu pas op volle toeren draait. Het sterk versnipperd politiek landschap zorgt ervoor dat rechtstreekse debatten tussen alle politieke partijen onbegonnen werk is en de media zoeken naar creatieve manieren om de ideeënstrijd behapbaar te maken.

Intussen zijn ook de sociale media, met de hun kenmerkende vluchtige emoties, niet meer weg te slaan uit de campagne.  Toch hebben de partijen ook een heus verkiezingsprogamma, al is dat bij de ene al wat meer uitgewerkt dan bij de andere.

Omdat er toch een vermoeden is dat wat  daar staat ook het uitgangspunt zou kunnen zijn voor latere regeringsonderhandelingen, loont het de moeite die teksten door te nemen.

Het Planbureau mag dan al berekenen wat al die voorstellen zullen kosten, het was wachten op iemand die eens kijkt naar de juridische haalbaarheid van al die soms wilde plannen. De orde van Vlaamse Balies vroeg aan een onafhankelijke commissie om de partijprogramma’s te toetsen aan de “rechtstatelijkheid”, een wat duur woord is om te onderzoeken of die plannen wel democratisch zijn.

Er is dus nagegaan of de plannen te verzoenen zijn met de “democratische rechtsstaat”. Het is niet slecht om eerst even  stil te staan bij wat dat wil zeggen. Het zijn geen paradijslijke wensdromen, maar wel dat een wet moet kunnen worden geraadpleegd (wie een wet moet toepassen moet die kunnen kennen), maar die wet moet ook voorspelbaar en duidelijk zijn.

Die wet moet verder ook in overeenstemming zijn met wat ons land zich op internationaal niveau toe heeft verbonden. De Staat mag zich niet bezondigen aan willekeur en moet zelf ook die regels naleven (dat lijkt toch logisch, niet?) Bovendien moet iedereen het recht hebben om de toepassing van de wet te laten controleren door een onafhankelijke rechter, waarbij de overheid ook zelf die uitspraak van de rechter moet respecteren.

Het  is aan die eenvoudige criteria dat de partijprogramma’s werden afgetoetst. De resultaten wijzen erop dat de politieke partijen die principes niet vers in het geheugen hadden toen ze hun wensen en voorstellen aan het papier toevertrouwden.

In het rapport wordt een onderscheid gemaakt tussen voorstellen die in strijd zijn met de rechtstaat (code rood), deze die er een gevaar voor vormen maar die als ze worden bijgestuurd aanvaardbaar kunnen zijn (code oranje) en voorstellen die de werking van de democratie versterken (code groen).

Sommige partijprogramma’s zijn beknopt. Andere (zoals dat van de N-VA) zijn dan weer zeer uitgebreid, zodat ze vaker worden beoordeeld. Ook los van dat voorbehoud, is het verontrustend hoe gemakkelijk de principes van de rechtstaat terzijde worden geschoven. Van het Vlaams Belang zijn 55% van de voorstellen die door de experts werden gecontroleerd, in strijd met de rechtstaat, terwijl en nog eens 41% verontrustend zijn (samen dus: 96% in de gevarenzone). Het programma van Open VLD bevat 52% aan getoetste voorstellen die mogelijk ingaan tegen de rechtstaat, maar er worden ook 43,5% voorstellen gedaan die de democratie versterken. Bij N-VA zijn 59% van de door de experts gecontroleerde voorstellen (en dat zijn er veel) een bedreiging voor de rechtstaat, en nog eens 23 % geldt als verontrustend.

De andere partijen hebben overwegend voorstellen die “code groen” krijgen in het rapport en dus bijdragen tot de versterking van de rechtstaat: 64,3% (PvdA), 65,8% (CD&V), 82,8 % (Vooruit) en 94,4% (Groen).

Moet daaruit worden afgeleid dat de rechtsstaat iets is van links? Het valt maar bang te hopen van niet. De rechtstaat is niet links, is niet rechts, is zelfs niet van het centrum. Het is een kwestie van beschavingsniveau.

Dit alles laat zien dat democratie vooral een werkwoord is, en geen verworvenheid. Dat blijkt uit de situatie in Polen, Hongarije en Italië. De partijprogramma’s van de meeste partijen bij ons lijken in die richting op te schuiven, zonder dat hierover veel discussie wordt gevoerd.

De Orde van Vlaamse Balies vatte het pittig samen met een slogan: “Zorg voor de rechtstaat en de rechtstaat zal zorgen voor jou”.  Het zou zelfs niet misstaan in een TikTok-fimpje, maar het verdient een grondiger debat.

Het is een illusie te denken dat in dit land hervormingen kunnen worden doorgevoerd inzake arbeidsmarkt, asiel en migratie, veiligheid en justitie zonder rekening te houden met de internationale verplichtingen van ons land.  Wie dat voorstelt houdt de kiezer een gevaarlijk rad voor de ogen.

Het valt dus te hopen dat die partijprogramma’s niets meer zijn dan een vodje papier en dat na de verkiezingen de redelijkheid herwint, en politici vaststellen dat hervormen kan (en op vele punten ook aangewezen is), maar dat dit moet gebeuren via de spelregels die zijn afgesproken. Zo werkt dat  in een democratie.

Dat vier van de zeven partijen zo’n groot aantal maatregelen voorstellen die ingaan tegen de rechtstaat of daar een ernstige bedreiging voor vormen, zou alarmerend moeten zijn. Er is nog  een week om het ook daar eens over te hebben.

Hugo Lamon is advocaat en lawfluencer. Hij blogt regelmatig op Jubel.be.