Net voor de verkiezingen overschouwt oud-CD&V-boegbeeld Yves Leterme het politieke landschap. Hij is scherp, niet in het minst maar zeker ook niet alleen voor zijn eigen partij. ‘Ik heb niet de indruk dat een staatshervorming voor Bart De Wever nog echt een prioriteit is. Dat was in mijn tijd totaal anders.’
‘Een uittredende premier die zijn eigen coalitie voor de verkiezingen al begraaft? Dat is niet heel erg slim.’ Yves Leterme noemt het desgevraagd een van de opvallendste momenten van deze campagne. ‘Ik begrijp dat Alexander De Croo (Open VLD) duidelijk wil maken dat niet alles wat Vivaldi besliste helemaal zijn persoonlijke standpunt was. Maar nu lijkt hij te zeggen: ik heb vier jaar iets verdedigd waar ik vandaag niet meer achter sta.
‘Die redenering over “een ander tijdsgewricht dat een andere regering nodig heeft” blijft bij de meeste kiezers natuurlijk ook niet hangen. Nee, zelfs de premier van deze coalitie zegt dat het niet goed genoeg is geweest. De dweil is helemaal uitgeperst, om zijn beeldspraak te gebruiken. Maar hoe kan je dan nog mensen overtuigen? Een kat in het nauw maakt vreemde sprongen.’
Yves Leterme is zelf oud-premier voor CD&V. Hij smeedde als voorzitter het kartel met N-VA, waarmee hij in 2007 eclatant de verkiezingen won. Deze campagne sprak hij voor enkele kandidaten van zijn partij nog wel een boodschap in, zoals voor Annelies Verlinden. Voorts is hij helemaal niet meer betrokken bij de leiding van zijn partij. Vandaag werkt hij internationaal als zelfstandig bestuurder en consultant. Maar hij volgde de campagne uiteraard heel goed.
Nog iets dat u is opgevallen, meneer Leterme?
Yves Leterme: De PS lijkt wel in heel zwaar weer te kunnen komen. Vooral in Brussel zou het wel eens moeilijk kunnen worden om stand te houden. Ik dacht dat die partij steviger stond, ook omdat ze met de spreiding van haar kopstukken en ministers het hele Franstalige grondgebied goed bediende.
De PS lijkt minder weerbaar te zijn dan gedacht. Dat heeft mij verrast, hoewel het ook weer niet helemaal verwonderlijk is. Ik breng het grootste deel van mijn tijd in Frankrijk door, waar ik al de implosie van de Parti Socialiste van nabij kon volgen.
Geen minikabinet
Om meteen maar een klein voorafje te nemen op zondag: wat gebeurt er straks na de verkiezingen, denkt u?
Leterme: Ik vermoed dat men zal proberen een regering te vormen met een gewone meerderheid. Een regering met een tweederdemeerderheid in het parlement zal niet lukken. De constitutionele agenda moet daardoor ergens worden geparkeerd, en vanaf het einde van de zomer neemt de discussie over de begroting de bovenhand.
Het hangt van de verkiezingsuitslag – en vooral die van de N-VA – af of dat een centrumrechtse regering met de N-VA wordt of een uitgebreide Vivaldi met Les Engagés maar zonder de groenen. Met de N-VA in de regering zullen er eerst iets straffere verklaringen moeten worden afgelegd over het communautaire voor het uiteindelijk wordt opgeborgen.
Is dat dan het minikabinet waarop Bart De Wever zegt te hopen?
Leterme: Nee, hoor. Dat is gewoon de volgende regering.
Misschien een regering dus met N-VA en zonder staatshervorming?
Leterme: Het viel mij ook deze campagne weer op dat De Wever de communautaire ambities van zijn partij wel heel relatief maakt. In 2014 heeft hij die ook al eens ingeslikt, en dat is natuurlijk het grote verschil met mijn tijd.
Toen ik na de verkiezingen van 2007 over een staatshervorming onderhandelde, kwam De Wever mij altijd zeggen dat hij die voorstellen nooit door het congres van zijn partij zou krijgen. Ik kon niet thuiskomen met iets minder dan vette vissen, dat was de term die toen altijd werd gebruikt. Vandaag is dat totaal anders. Ik heb niet de indruk dat die staatshervorming voor Bart De Wever nog echt een prioriteit is.
Ik begrijp dat ook. Door de opkomst van extreme partijen is het alleen maar moeilijker geworden om zoiets te realiseren. Het is niet geloofwaardig om nu een staatshervorming te beloven.
Vlaams Belang
Kan Bart De Wever ook nog premier worden van zo’n constellatie?
Leterme: Dat hangt af van de uitslag. Als de N-VA een stuk boven de twintig procent uitkomt, denk ik dat hij nog altijd heel veel goedgekeurd krijgt door zijn partij. Ik heb hetzelfde meegemaakt: er waren jaren dat ik voorstellen gestemd kon krijgen in mijn partij, enkel door het loutere geloof in de leider. De Wever staat in een afkalvende N-VA nog altijd heel sterk.
In 2004 was u de eerste formateur in Vlaanderen die na de verkiezingen Vlaams Belang (toen nog Vlaams Blok) ontving voor een gesprek. Wat gebeurt er met die partij na de verkiezingen?
Leterme: Het is een kwestie van respect voor de kiezer om met die partij te gaan praten. Ze kan voorstellen doen, en vervolgens is het ook een democratisch recht van de andere partijen om te beslissen of ze daarover willen onderhandelen. Ik denk dat het antwoord op die vraag heel snel ‘nee’ zal zijn.
Tijdens dat gesprek in 2004 kwam het Vlaams Belang ook eigenlijk met niet zo heel veel voorstellen, en degene die ze deden waren onaanvaardbaar. Dat zal nu niet heel anders zijn.
Ik kijk weer vanuit Frankrijk, waar het Rassemblement National van Marine Le Pen al veel meer aanvaard is dan het Vlaams Belang hier. Die partij heeft daarvoor de afgelopen tien jaar ook grote inspanningen gedaan. Le Pen heeft haar vader opgeofferd, er zijn nog meer mensen uit de partij gezet en er is zelfs een afsplitsing van de meest extremen geweest.
Dat is allemaal nog niet gebeurd bij het Vlaams Belang. Zowel inhoudelijk als inzake politiek personeel zijn er nog altijd genoeg argumenten om niet met die partij te willen samenwerken.
CD&V
Sammy Mahdi kon er deze campagne met CD&V niet echt bovenuit springen. De partij woog niet op de inhoudelijke debatten. Het interviewtje in De Zevende Dag waar hij niet bleek te weten wat Pinksteren betekent, was misschien wel het meest in het oog springend. Bent u het daarmee eens?
Leterme: Ja, hoewel ik dat fragment als het Marseillaise-moment van Sammy catalogiseer (Leterme zette in 2007 per vergissing de Marseillaise in toen hem gevraagd werd om het Belgisch volkslied te zingen, nvdr). Zo’n foutje wordt door de media fel uitvergroot, en daar worden meteen allerlei grote analyses over de ontkerkelijking aan verbonden.
Dat is natuurlijk overdreven, maar ik deel uw observaties. Een volkspartij moet kunnen wegen op inhoudelijke debatten, en dat is in deze campagne geen enkele keer het geval geweest voor CD&V. Ook tijdens deze regeerperiode van Vivaldi niet, trouwens. Maar ik ben nooit een supporter geweest van die regering en de deelname van CD&V eraan. We oogsten wat we gezaaid hebben.
Hoe bedoelt u?
Leterme: Een partij wordt weer sterk buiten een regering. Dat is wat wij vanaf 2003 hebben gedaan: van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat hard werken om nieuwe kiezers en kandidaten te overtuigen. Wij deden dat op een moment dat CD&V nog veel meer stemmen haalde dan in 2019, en toch was het alle hens aan dek.
Ik heb de afgelopen jaren geen zichtbare inspanningen gezien om nieuwe kiezersgroepen aan te spreken of nieuwe ideeën uit te proberen. Er zijn geen risico’s genomen, er is vooral beheerd en bestuurd.
Pas op, met mensen als bijvoorbeeld Vincent Van Peteghem en Annelies Verlinden hebben we uitstekende nieuwe bestuurders, maar dat is onvoldoende om nieuwe kiezers te overtuigen die nog niet voor de CD&V stemmen. Dat is nochtans nodig om echt vooruit te gaan. Vraag mensen op straat waarvoor de CD&V staat en ik vrees dat ze niet ver zullen raken.
Nieuwe centrumbeweging
Wat had Mahdi anders moeten doen als voorzitter?
Leterme: In een versnipperd, postmodern partijlandschap als het onze heeft een christendemocratische partij die helemaal op zichzelf staat naar mijn mening geen echte groeikansen. Ik ben daar sinds 2003 eigenlijk al van overtuigd. De christendemocratie kan wél de spil zijn van een bredere centrumbeweging die weer nieuwe mensen werft en bijeenbrengt. Dat is ze nu niet. Een partij mag geen doel op zich zijn.
De voorbije jaren werd er al wel vaker met heimwee terug gedacht aan het kartel met N-VA.
Leterme: Een hergroepering van beleidspartijen is nodig, hoe dat er dan ook verder mag uitzien. Ik hoop dat men iets kan uittekenen om de positieve krachten in het centrum terug samen te brengen. Ik vrees alleen dat de kiezers onze politieke leiders daartoe zullen moeten dwingen, want zelf hebben zij al hun kansen ondertussen stilaan verkeken. Dat hangt ook samen met ons politieke systeem, bijvoorbeeld met de financiering van de partijen. Er zijn maar heel weinig prikkels voor partijen om risico’s te nemen. Zelfs degene die afgestraft worden door de kiezer, schieten in een defensieve kramp. Dat is hetzelfde als met een regeringsdeelname: het is de makkelijkste weg om na verkiezingen in een regering te stappen. Ik hoop dat mijn partij straks voor de moeilijke weg zal kiezen.
Verkiezingen 2024
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier