Wordt de Vlaamse formatie moeilijker dan de federale? ‘CD&V moet ophouden met spinnen’

Anderhalve maand na het begin van de Vlaamse regeringsonderhandelingen tussen de N-VA, Vooruit en de CD&V beginnen de relaties te verzuren. De partij van Sammy Mahdi (CD&V) voelt zich ideologisch zwaar bedreigd door ‘etatisten’ als Conner Rousseau (Vooruit). ‘Het gaat echt niet goed.’

‘Wij staan voor vertrouwen in plaats van voor een grote overheid die de burger wantrouwt.’ Zo legt een CD&V-onderhandelaar de vinger op de wonde bij de Vlaamse regeringsonderhandelingen. Naarmate die vorderen, zijn er steeds duidelijker twee ideologische kampen te onderscheiden. In zekere zin speelt de links-rechtsas een rol, maar bovenal de visie op de rol van de overheid.

‘Ja, ik ben een etatist’, beaamde Vooruit-voorzitter Conner Rousseau begin juli in Knack. Hoewel de formatie toen al een tijdje bezig was, schuwde de socialist de confrontatie met de CD&V niet. ‘Het paternalistische idee van de CD&V is om over ieder kopje een beetje geld te strooien in de hoop dat alles opgelost raakt.’ Om te besluiten met: ‘Het CD&V-model faalt.’

Nu, weken later, lijken de relaties wat verzuurd. Verschillende indiscreties uit meerdere werkgroepen leggen een alliantie bloot tussen de N-VA, de partij van formateur Matthias Diependaele, en Vooruit.

De Instagram van Rousseau

Op het vlak van onderwijs zien beide partijen kansen om maaltijden op school – hét breekpunt van Vooruit – in te voeren voor wie het nodig heeft. Daarbij wordt gedacht aan het inzetten van de schooltoeslag – en zelfs de sociale toeslag – van het Groeipakket, het vroegere kindergeld.

Ouders die geen interesse tonen om Nederlands te leren, zouden via die geldsommen ook gestraft kunnen worden. Scholen waarvan de leerlingen ondermaats presteren, zouden ‘onder curatele’ geplaatst kunnen worden. Zulke ingrepen van overheidswege ziet de CD&V niet graag gebeuren.

Los van de inhoud van de onderhandelingen kwam Conner Rousseau afgelopen week met een ezelsstamp op sociale media. In een vraag-en-antwoordsessie met zijn aanhang op Instagram vertrouwde de socialist hen toe dat hij niet gelooft in het vrije onderwijs. ‘Dat staat alles in de weg en kost onnodig veel geld. Zeer inefficiënt. Ik ben voor onderwijs door de overheid, niet door de kerk of de moskee.’

Een affront voor de CD&V, de partij die zeer dicht staat bij de belangrijkste speler in dat vrije onderwijs: het Katholiek Onderwijs Vlaanderen. Bovendien stelt Rousseau en passant artikel 24 van de Grondwet (‘Het onderwijs is vrij’), een mijlpaal in de Belgische geschiedenis, ter discussie – ook al beklemtoonde Rousseau het voorstel niet op tafel te zullen leggen.

Verplichte fusies

Bovendien is er ook onrust bij de ziekenfondsen en zorginstellingen, die van oudsher verbonden zijn met de CD&V. Een voorstel dat circuleert in de Vlaamse onderhandelingen: de overheid zou voortaan meer te zeggen krijgen over de uitbetaling van het kindergeld en de zorgbudgetten, vandaag een taak voor de ziekenfondsen. ‘Maar als we alles via de staat organiseren,’ zegt een CD&V’er, ‘dan wordt het onbetaalbaar. Bovendien zou het de kwaliteit niet ten goede komen.’

En dan hebben we het nog niet gehad over de afschaffing van de provincies, die gekoppeld wordt aan de gemeentefusies – twee zeer gevoelige punten voor de christendemocraten.

De CD&V zit in een lastige positie. De partij behaalde haar slechtste verkiezingsresultaat ooit, maar scoorde beter dan sommigen hadden verwacht. Op de avond van 9 juni wees voorzitter Mahdi vooral op die goede vibe, maar uiteindelijk tellen de zetels. En met samen 49 zetels overvleugelen de N-VA en Vooruit de 16 zetels van de CD&V. Rousseau en Bart De Wever (N-VA) willen Vlaanderen hertekenen en zien de CD&V als een obstakel dat het status quo garandeert. Anderzijds is de CD&V incontournable, men kan hen niet inruilen voor de Open VLD of Groen. Dat versterkt Mahdi’s positie.

‘Het gaat echt niet goed’, zegt een onderhandelaar.

Gespin

Wordt de Vlaamse formatie dan alsnog moeilijker dan de federale? De drie existentiële beleidsdomeinen voor de CD&V bevinden zich nu eenmaal op het Vlaamse niveau. Onderwijs, Welzijn en Landbouw zitten in het DNA van de Vlaamse christendemocratie. De ministerportefeuille Landbouw zal ze mogen behouden, maar Vooruit (Caroline Gennez) en de N-VA (Zuhal Demir) dingen respectievelijk naar de posten Onderwijs en Welzijn.

Stilaan begint de vraag te rijzen: wat kan de CD&V uit de brand slepen in de nieuwe Vlaamse regering? Is ze er enkel bij om ‘erger te voorkomen’? Of kan ze met voldoende zelfvertrouwen haar schouders zetten onder een regering-Diependaele?

De andere partijen vinden dat ‘het gespin’ van de CD&V over hun etatisme moet ophouden. Ze vermoeden dat de CD&V haar bevriende middenveldorganisaties instrumentaliseert om in de onderhandelingen meer uit de brand te slepen. De CD&V ontkent dat en zegt ‘niet getrouwd te zijn’ met die organisaties.

Vakantie

Wat het budget betreft, is de Vlaamse formatie in ieder geval makkelijker dan de federale. Terwijl federaal formateur Bart De Wever de komende jaren 28 miljard euro moet zien te vinden, is de inspanning op het Vlaamse niveau draaglijker. De discussies gaan vooral over wannéér de begroting in evenwicht moet zijn. De N-VA mikt op 2027, de andere partijen stellen zich coulanter op. Bovendien zitten er federaal vijf partijen aan tafel, tegenover drie op het Vlaamse niveau. Vlaanderen heeft ook geen last van de communautaire dimensie.

Hoe dan ook, de Vlaamse en de federale formatiegesprekken staan niet volledig los van elkaar. Meerdere onderhandelaars, ook de sherpa’s, bestrijken beide niveaus. Het is niet ondenkbaar dat deals op het ene niveau gekoppeld worden aan akkoorden op het andere. Zulke formules kunnen stroeve onderhandelingen smeren.

De harde noten volgen pas na het weekje vakantie dat alle onderhandelaars zichzelf hebben gegund. De belangrijkste knelpunten – en dat zijn er heel wat – zijn niet beslecht in werkgroepen, maar werden doorgeschoven naar de centrale onderhandelaars, de voorzitters dus.

Dat is dus voor na 11 augustus. Niet te vergeten: de politici hebben net een verkiezingscampagne achter de rug en gingen daarna – zeker op het federale niveau redelijk onverwacht – snel aan het onderhandelen. Bovendien zitten ze met hun hoofd stilaan bij de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober. Voor veel politici aan tafel staat een burgemeesterssjerp op het spel. Hoe dichter de gemeenteraadsverkiezingen komen, hoe verlammender die stembusgang zal werken op de Vlaamse (en federale) onderhandelaars.