Wat zijn de gevolgen van de verkiezingsbeloftes voor uw koopkracht?

De koopkracht is een van de voornaamste thema’s in de strijd om uw stem. Hoe is het gesteld met de koopkracht? Wat zeggen de partijen erover? Wat beloven ze? En wat betekent dat concreet voor uw portemonnee?

Koopkracht geeft aan hoeveel u met uw inkomen kunt kopen. En dat ligt heel gevoelig, zeker vandaag. Want heel wat mensen vinden dat hun koopkracht erop achteruit is gegaan. Uit de enquête ‘De Stemming’ van de VRT en De Standaard bleek dat 68 procent van de Vlamingen ervan overtuigd is dat de gemiddelde koopkracht is gedaald. Die overtuiging heeft veel, zo niet alles te maken met de hoge inflatie die we gekend hebben: in 2022 stegen de prijzen zelfs met meer dan 10 procent.

Maar uit cijfers van de Nationale Bank blijkt dat de koopkracht van de gezinnen tussen 2019 en 2022 steeg met 4,4 procent, en in 2023 nog eens met 3,4 procent. Boven op de inflatie, de stijgende levensduurte. Zowel tijdens de coronaperiode als tijdens de energiecrisis nam de koopkracht dus over het algemeen toe. Dat de koopkracht tussen 2019 en 2024 met 7,8 procent toenam, is een cijfer dat geldt voor alle huishoudens samen in ons land. Dat de voorbije jaren meer mensen aan het werk gingen en dus een hoger inkomen ontvingen, speelt zeker rol in die stijging.

Er is meer. Niet alleen steeg de koopkracht van álle gezinnen samen, ook de koopkracht van de meeste individuele huishoudens is er de voorbije vijf jaar op vooruitgegaan. Dat is te danken aan de rijkelijke overheidssteun met corona- en energiecheques, en de verhoging van de minimumlonen en -pensioenen en andere uitkeringen. Die kwamen boven op de automatische loonindexering, die ervoor zorgt dat onze uitkeringen en lonen mee stijgen met het duurdere leven.

Twijfelt u aan uw stemtest? Knack lanceert de Stemtest-check

Working poor

Sommige huishoudens hebben de voorbije vijf jaar zeker aan koopkracht ingeboet. Dan denkt men vaak aan mensen onder de armoedegrens, maar dat klopt niet. De regering-De Croo liet de uitkeringen, zoals werkloosheidsvergoedingen of leeflonen, sneller stijgen dan de index. Daarnaast konden de armsten tijdens de energiecrisis ook een sociaal energietarief genieten, waardoor ze veel minder moesten betalen voor gas en elektriciteit. Ook de armoede daalde trouwens: in 2019 was het besteedbare inkomen van 14,8 procent van de Belgische gezinnen te laag om menswaardig van te kunnen leven, nu is dat 12,3 procent.

Wie zag dan wel zijn koopkracht afnemen? Vooral de mensen die net boven de armoedegrens zitten, de zogenaamde lagere middenklasse of de working poor. Zij zijn financieel kwetsbaar omdat ze geen financiële buffer hebben, maar ook niet in armoede leven. Daardoor kwamen zij bijvoorbeeld niet in aanmerking voor het sociale energietarief en liepen ze zo al snel 7500 euro per jaar mis.

Dat wordt bevestigd door het recente onderzoek van Gentse economen onder leiding van Gert Peersman. Zij bekeken de evolutie van de koopkracht tijdens de regeerperiode van de regering-De Croo, van oktober 2020 tot februari 2024. Daaruit blijkt dat de koopkracht van mensen met bijvoorbeeld een leefloon er in die periode met meer dan 10 procent op vooruitging. De koopkracht van hen die werken voor een laag inkomen en die alleen de indexaanpassing ontvingen, nam dan weer af. Werknemers in bijvoorbeeld de horecasector boetten 1,2 procent in.

Dat de koopkracht van de lagere middenklassen erop achteruitging, kwam vooral doordat de regering-De Croo maatregelen nam die tegelijkertijd te gericht waren, zoals het sociaal energietarief, én te wijd verspreid, zoals de energiecheques die aan iedereen werden uitgedeeld, ook aan diegenen die dat extraatje absoluut niet nodig hadden. Als de regering de steunmaatregelen verstandiger had gespreid, dan had ze én de koopkracht van de lagere middenklasse kunnen stutten én minder overheidsgeld uitgegeven.

Dat alles leert ons twee zaken. Ten eerste: het regeringsbeleid kan het verschil maken, kijk maar naar de steunmaatregelen voor de armen in onze samenleving en de daling van de armoede. Ten tweede: het regeringsbeleid om de koopkracht met allerlei maatregelen te beschermen of zelfs te verbeteren, kan gevolgen hebben voor de overheidsfinanciën. Die zijn onder de regering-De Croo steeds dieper in het rood weggezonken. Er werd een cadeaupolitiek gevoerd die de belastingbetaler veel geld kost.

Piekeren

Hoe zal de koopkracht de komende jaren evolueren? Het Planbureau maakte begin dit jaar een prognose voor de volgende vijf jaar en ziet het reëel beschikbare inkomen jaarlijks met 1,4 procent toenemen. De gemiddelde koopkracht zou bij ongewijzigd beleid, dus zonder dat de politiek maatregelen neemt, tussen 2024 en 2029 dus met 7 procent toenemen, opnieuw boven op de inflatie. Dat is bijna evenveel als de voorbije vijf jaar. Het gaat hier weer over een gemiddeld cijfer, dus het zal zeker verschillen van huishouden tot huishouden.

Dat het Planbureau de koopkracht de volgende jaren nog ziet stijgen, neemt niet weg dat veel mensen erover piekeren. Uit de enquête die Knack begin dit jaar afnam, bleek dat bij de Nederlandstalige landgenoten immigratie met 17 procent veruit het voornaamste verkiezingsthema is, gevolgd door koopkracht met 11 procent. Bij de Franstaligen is dat net omgekeerd: daar is koopkracht met 20 procent het belangrijkste dossier, gevolgd door immigratie met 8 procent.  

Vanzelfsprekend spelen de politieke partijen daarop in. Allemaal willen ze – in meer of mindere mate – de koopkracht verhogen. Maar niet voor iedereen evenveel, en ook lang niet altijd voor iedereen, zoals blijkt uit de concrete maatregelen die de partijen voorstellen. We bekijken ze een voor een.

https://www.datawrapper.de/_/VuEya/

PVDA-PTB

Wat stellen ze voor?

‘Aan het einde van hun loon houden steeds meer mensen nog een stuk maand over’, zo staat wat sarcastisch in het kiesprogramma van de communisten. Voor het ‘beschermen van de portemonnee’ wil de PVDA-PTB dat de btw op voeding en basisproducten wordt geschrapt. Daarnaast moet het minimumloon omhoog, en moet de loonnormwet, die bepaalt hoe hoog de lonen mogen stijgen om concurrentieel te blijven met onze buurlanden, worden ‘herzien’, waarmee ze allicht ‘afgeschaft’ bedoelen. Voorts pleit de partij voor het blokkeren van energie- en voedselprijzen: ‘We stellen een plafond vast voor de prijs van essentiële voedingsmiddelen zoals bloem, pasta, rijst, griesmeel en aardappelen.’

Hoe dat betaald zal worden? Het antwoord van de PVDA-PTB luidt dan altijd: via de miljonairstaks, de rijken moeten meer belastingen betalen. Al is die miljonairstaks wat afgevlakt in vergelijking met vroegere versies. Ooit wilde de partij de vermogens vanaf 1 miljoen euro boven op de eigen woning belasten tegen een maximaal tarief van 3 procent. Onder voorzitter Raoul Hedebouw wil ze de vermogens pas vanaf 5 miljoen euro belasten aan 2 procent, vanaf 10 miljoen wordt dat 3 procent. De PVDA-PTB beweert nog altijd dat dit jaarlijks 8 miljard euro oplevert, volgens berekeningen van het Planbureau is de opbrengst 4 miljard.

Wat betekent het voor uw koopkracht?

Volgens het Planbureau zal de koopkracht tussen 2024 en 2029 bij ongewijzigd beleid toenemen met 7 procent, met de voorstellen van de PVDA-PTB wordt dat 5,8 procent. De gemiddelde koopkracht zou er met de communisten dus minder op vooruitgaan. Welke groepen in de samenleving hoeveel aan koopkracht zouden winnen of verliezen, kon het Planbureau op basis van de door PVDA-PTB verstrekte gegevens niet berekenen. Bij alle andere partijen kon ze dat wel.

Vooruit

Wat stellen ze voor?

‘Uw portemonnee, uw koopkracht versterken, is voor ons essentieel. Zeker in moeilijke tijden’, verklaarde Vooruit-voorzitter Melissa Depraetere in haar 1 mei-toespraak. ‘De macht van de grote banken, verzekeraars, energieleveranciers en telecombedrijven om geld uit uw zakken te kloppen, is gewoon veel te groot in ons land. En wie is daar de dupe van? Gewone mensen.’

En dus wil Vooruit maatregelen treffen die de macht breken van die grote spelers. Ze wil regels opleggen aan sectoren waarin bedrijven ‘zichzelf gigantische winstmarges’ toekennen. De Vlaamse socialisten denken aan banken, verzekeringen, energie- en telecomleveranciers en de immobiliën- en bouwsector, maar ook vrije beroepen zoals notarissen en gerechtsdeurwaarders. Daar moet jaarlijks 3,4 miljard euro gehaald worden, en die wil Vooruit dan ‘weer naar de Vlaamse gezinnen laten terugvloeien’. Gemiddeld zou een huishouden zo 1200 euro kunnen besparen. Daarnaast wil Vooruit onder andere het minimumloon verhogen, de loonnormwet versoepelen, de belastingen op werk verlagen en die op grote vermogens verhogen.

Wat betekent het voor uw koopkracht?

Gevolg is dat de algemene koopkracht bij de voorstellen van Vooruit 7 procent is, net zoals bij ongewijzigd beleid. De allerarmsten en de allerrijksten zouden een beetje extra beschikbaar inkomen krijgen, maar vooral de (hogere) middenklasse mag op meer rekenen. Het beschikbare inkomen van leefloners, werklozen en gepensioneerden zou bijna niet stijgen. Het overheidstekort zou met deze maatregelen in 2029 nog altijd 5,5 procent van het bbp bedragen, terwijl we van Europa naar 3 procent moeten gaan.

Groen

Wat stellen ze voor?

Net als de PVDA-PTB en Vooruit pleit ook Groen voor een verhoging van de minimumlonen en moeten de lasten verschuiven van arbeid naar vermogen en vervuiling. Maar het opvallendste is de ‘welvaartsgarantie’ die de ecologisten op tafel legden, een ‘hedendaagse, haalbare variant van het basisinkomen’.

Iedereen, werkend of niet, die onder de armoedegrens leeft, krijgt van Groen zo’n premie. Hij vult het inkomen aan tot aan de armoedegrens, zodat het armoederisico wordt herleid tot nul procent. ‘Armoede is een onrecht. Wij willen armoede aanpakken zonder iemand achter te laten en we menen dat letterlijk: met de welvaartsgarantie kunnen we ervoor zorgen dat geen énkele Belg nog armoede kent’, aldus Groen-covoorzitster Nadia Naji.

Deze voorstellen kosten zo’n 9 miljard euro. Dat geld wil Groen vooral halen met een belasting op grote vermogens, terwijl ook de meerwaarden op aandelen en huurinkomsten belast zouden worden.

Wat betekent het voor uw koopkracht?

Het Planbureau berekende dat met de maatregelen van Groen de algemene koopkracht tegen 2029 met 6,6 procent zou toenemen. Het beschikbare inkomen van de allerarmsten zou fors toenemen, dus dat geldt vooral voor werklozen, leefloners en mensen die uit de boot vallen.

CD&V

Wat stellen ze voor?

De christendemocraten willen de grote fiscale hervorming doorvoeren die haar minister Vincent Van Peteghem niet kon realiseren. Het achterliggende idee is dat werken netto meer moet opleveren. Daartoe zou de belastingvrije som, het deel van uw inkomen waarop u geen belastingen moet betalen, opgetrokken worden tot het niveau van het leefloon, zo’n 13.500 euro. En de belastingtarieven van 25, 40 en 50 procent dalen elk met vijf procentpunten.

Dat zorgt allemaal voor minder belastinginkomsten, die op zo’n 13 miljard euro worden geschat. CD&V wil dat geld vinden door de werkloosheidsuitkering in de tijd te beperken, wat 1,6 miljard euro zou opbrengen. Langdurig zieken moeten sneller opnieuw gaan werken. Het bankgeheim wordt afgeschaft, fraude sneller opgemerkt. Voorzitter Sammy Mahdi zegt dat met ­zulke maatregelen de voorgestelde fiscale hervorming gefinancierd kan worden, maar het ­Planbureau twijfelt daaraan en ziet het ­begrotingstekort oplopen met ­bijna 1 procentpunt.

Wat betekent het voor uw koopkracht?

De gemiddelde koopkracht zou tegen 2029 met 2,5 procentpunten extra stijgen tot 9,5 procent. Het beschikbare inkomen van de allerarmsten en zeker de werklozen zou erop achteruitgaan. De rest, en vooral de (hogere) middenklasse, zou erbij winnen. Opmerkelijk is dat het overheidstekort door de CD&V-maatregelen zou oplopen tot 6,4 procent, meer dan het dubbele van de 3 procent die we van Europa moeten halen.

Open VLD

Wat stellen ze voor?

‘De index is belangrijk gebreken (sic) om de koopkracht van onze werknemers te beschermen’, zo staat in het verkiezingsprogramma van Open VLD-voorzitter Tom Ongena. Die ‘gebreken’ zal wel ‘gebleken’ moeten zijn, maar in ieder geval vinden de Vlaamse liberalen dat ‘we nood hebben aan een systeem dat de koopkracht beschermt maar tegelijkertijd onze concurrentiekracht niet uitholt. Daarom zullen we de nettolonen indexeren in plaats van de brutolonen.’ Dat moet zorgen voor een groter beschikbaar inkomen.

De indexering van de nettolonen maakt deel uit van het Groeiplan, dat eigenlijk een saneringsplan is: Open VLD wil 24 miljard besparen. Maar de partij wil tegelijkertijd ook de kloof tussen werken en niet-werken minstens 500 euro netto groter maken. Ze wil de belastingschijf van 45 procent afschaffen, de Vlaamse jobbonus verbreden en aan singles een korting geven op de onroerende voorheffing.

Wat betekent het voor uw koopkracht?

Dit alles zou volgens het Planbureau betekenen dat de gemiddelde koopkracht tegen 2029 met 7,4 procent zou stijgen, een heel klein beetje meer dan het scenario bij ongewijzigd beleid. De 30 procent armsten onder de bevolking zouden erop achteruitgaan, de rest wat vooruit. Vooral mensen met een werkloosheidsuitkering en ook zij met een leefloon zouden hun beschikbare inkomen zien dalen.

N-VA

Wat stellen ze voor?

‘Na het feest van de loze beloftes op 1 mei, is het tijd voor realisme’, zo verklaarde N-VA-voorzitter Bart De Wever en hij kwam met een besparingsplan van bijna 21 miljard euro. Daarmee wil zijn partij de overheidsfinanciën gezond maken en aanknopen bij de Europese begrotingsregels. Maar de N-VA heeft ook oog voor uw koopkracht, of wat had u gedacht?

N-VA wil uw koopkracht verhogen, onder meer via een grote fiscale hervorming, ‘waarbij het minimale verschil van 500 euro per maand tussen werken en niet werken slechts een startpunt is’. Het nettoloon moet worden geïndexeerd, de belastingschijven aangepast, de erfenisbelasting afgeschaft, de pensioenen verhoogd en noem maar op.

Wat betekent het voor uw koopkracht?

De gemiddelde koopkracht zou bij de N-VA tegen 2029 gemiddeld met 5,6 procent stijgen. De armsten zouden hun koopkracht niet zien toenemen. Vooral de werklozen en ook wel de leefloners zullen worden getroffen. Het begrotingstekort zou in 2029 3,6 procent bedragen. Daarmee is de N-VA de enige partij die in de buurt komt van de 3 procent die Europa oplegt.

Vlaams Belang

Wat stellen ze voor?

‘Om de koopkracht van onze mensen in stand te houden, pleiten we voor een eerlijke fiscaliteit, waarbij werken weer loont’, aldus Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken. Zijn partij wil de belastingen met 14,6 miljard euro verlagen. Dat moet gebeuren door onder andere de belastingvrije som, het gedeelte waar u geen belastingen op betaalt, op te trekken tot het niveau van het leefloon, en de fiscale tarieven te verlagen. De partij pleit daarbij ‘voor een volledige regionale fiscale en parafiscale autonomie, waardoor Vlaanderen en Wallonië de vruchten van hun eigen fiscaal en sociaaleconomisch beleid plukken, zonder ondoeltreffende miljardentransfers’.

Ondertussen moeten de minimumpensioenen omhoog en ‘wie zelf graag voor zijn kinderen zorgt, moet een deeltijds opvoedersinkomen krijgen in combinatie met deeltijds werk’, aldus Vlaams Belang. ‘Dit inkomen is gelijk aan een halftijds leefloon en wordt toegekend tot het kind de leerplichtige leeftijd bereikt.’

Wat betekent het voor uw koopkracht?

Dit alles zorgt voor een gemiddelde koopkrachtstijging van maar liefst bijna 12 procent tegen 2029. Iedereen, van de allerarmsten tot de allerrijksten, zou er op vooruitgaan, maar vooral de hogere middenklasse zou haar koopkracht zien toenemen. Alleen mensen met een werkloosheidsuitkering zouden hun koopkracht zien dalen.

Te mooi om waar te zijn? Volgens het Planbureau zou het Vlaams Belang met haar maatregelen een gat in de begroting slaan. Het begrotingstekort zou oplopen tot 7,5 procent en de overheidsschuld zou stijgen tot 112 procent van het bbp. Bij Vlaams Belang zien we het scherpst dat het uitwerken van maatregelen die de koopkracht moeten verhogen één zaak is, maar het financieren van die maatregelen een andere.