Wat is er aan de hand in de Democratische Republiek Congo?

In de Democratische Republiek Congo laait het geweld weer erg hoog op. De Verenigde Naties vinden tal van massagraven en gevangenissen worden door milities bestormd. Het ziet er naar uit dat de geplande verkiezingen weeral zullen worden uitgesteld. President Kabila blijft ondertussen aan de macht, ondanks het feit dat zijn termijn reeds vorig jaar afliep.

De Democratische Republiek Congo wordt de laatste weken weer enorm hard getroffen door uitzaaiend geweld. Enkel in de provincie Kasaï, waar de Verenigde Naties (VN) onlangs tientallen massagraven vond, zijn er meer dan een miljoen mensen op de vlucht. Bovendien kampt Congo met aanhoudende aanvallen op gevangenissen.

Georganiseerde chaos?

Midden mei konden 90 gedetineerden ontsnappen in de provincie Kongo Central. Enkele dagen later gebeurde een gelijkaardig feit in Kinshasa, waar maar liefst 4200 (!) gevangenen ontsnapten na een aanval op de nochtans zwaar bewaakte Makala gevangenis. In de stad Beni, ten noordoosten van Congo, kozen dit weekend 900 gedetineerden het hazenpad nadat de gevangenis werd bestormd.

Volgens Nadia Nsayi kan deze geweldspiraal geen toeval zijn. Nsayi is beleidsmedewerker Centraal-Afrika voor Broederlijk Delen en Pax Christi, en heeft met een enkele gevangenen gesproken die in Kinshasa de gevangenis konden ontvluchten. ‘Ze zeiden dat ze quasi geforceerd werden om te vertrekken, sommigen hebben dat zelfs geweigerd. Het feit dat dit zo frequent gebeurt, duidt op een georganiseerde chaos.’

Daar moet uiteraard iemand baat bij hebben. Wat de daders van de aanval in Beni betreft, wijzen de beschuldigende vingers niet in dezelfde richting. De regering van president Joseph Kabila legt de schuld bij Allied Democratic Forces (ADF), een militie die in het bergachtige gebied tussen de Congolese en de Oegandese grens opereert. Anderzijds kijken ook velen in de richting van Kabila, die zou weigeren om de macht aan een opvolger over te dragen en het geweld als dekmantel gebruikt om de afgesproken verkiezingsdatum wederom uit te stellen.

Kabila’s dekmantel

Normaal liep Kabila’s termijn reeds af op 19 december 2016. De Congolese kiescommissie wilde echter geen nieuwe verkiezingen organiseren omdat de situatie in Congo te onveilig was. Daarop ontstond er groot protest en onder druk van de oppositie en de bisschoppenconferentie werd een akkoord bereikt over nieuwe verkiezingen. Volgens het akkoord zouden die in december van 2017 moeten plaatsvinden.

Het lijkt echter wishful thinking dat de stembusgang effectief dit jaar zal doorgaan. In een interview met het Duitse weekblad Der Spiegel zei Kabila vorige week dat hij nooit een concrete datum heeft beloofd en dat chaotische verkiezingen immers tot meer chaos leiden. Bovendien oppert Kabila dat het electoraat dusdanig is gestegen waardoor de registratie van alle kiezers niet tijdig in orde geraakt.

Nsayi ziet de kans op nieuwe verkiezingen somber in. ‘Het is zeer onwaarschijnlijk dat de verkiezingen in december zullen plaatsvinden. Kabila gaat geen nieuwe verkiezingen uitschrijven waarvoor hij zelf geen kandidaat is. Het geweld van nu is het perfecte alibi om zijn eigen politieke positie te versterken. Het zou hem goed uitkomen om de noodtoestand uit te roepen, die hem niet alleen een solide basis zou geven om de verkiezingen uit te stellen, maar ook om de grondwet te wijzigen met het oog op een derde ambtstermijn. ‘

Ook Kris Berwouts, die vroeger actief was bij het African Research Center, heeft het gevoel dat de ADF als een soort van dekmantel dient. Niet alleen voor Kabila, maar ook voor het leger, dat verantwoordelijk is voor een aantal slachtpartijen. Het is een manier om chaos die ze deels zelf hebben georganiseerd onder een andere noemer te brengen. Er heerst een politieke onwil om nieuwe verkiezingen te organiseren.’

Ook Berwouts is er van overtuigd dat de verkiezingen in Congo dit jaar niet meer zullen plaatsvinden. ‘De kiescommissie zal het geweld inroepen om de verkiezingen uit te stellen. Maar om te zeggen dat er chaos in functie van het uitstellen van verkiezingen? Dat is het kip of het ei-verhaal. Ik denk dat de lokale conflicten in Congo aan de basis liggen van veel geweld en geloof niet dat Kabila dat in functie van de verkiezingen zelf uitlokt. Maar het komt hem wel goed uit.’

Kabila op ramkoers met het Westen

Ook de internationale gemeenschap ziet dat het geweld in Congo dreigt te ontsporen. Onlangs keurde de Europese Unie (EU) nog sancties goed tegen de entourage Kabila. Twee weken geleden werden nieuwe Europese sancties tegen hooggeplaatste functionaris uitgeschreven, waaronder de minister van Buitenlandse Zaken en de minister van Communicatie. Zij mogen het Europees grondgebied niet meer betreden en hun tegoeden werden bevroren.

Voor België is er nog wel een belangrijke rol weggelegd in Congo, zij het wel op een indirecte manier. ‘Vorig jaar heeft het een aantal heel duidelijke standpunten ingenomen nadat Kabila weigerde om nieuwe verkiezingen uit te schrijven’, zegt Nsayi. ‘België heeft achter de schermen sterk in de EU gelobbyd voor eensgezindheid wat betreft de sancties tegen de entourage van Kabila. Het moet, gezien haar koloniale verleden in Congo, wel opletten dat het niet alleen voorop in de strijd gaat. Het gaat vooral om een diplomatieke, doch belangrijke rol.’ Ook Brewouts bevestigt die rol. ‘België kan met haar ervaring en terreinkennis een belangrijke rol spelen tussen Congo enerzijds en de buitenwereld anderzijds.’

Bovendien vindt 7 en 8 juli de G-20 in Hamburg plaats, waar een raamwerk voor een nauwe samenwerking met Afrika wordt besproken. Volgens een rapport van de Minister van Financiën van de G-20 moeten de betrokken Afrikaanse landen moeten wel aan een aantal voorwaarden voldoen om aanspraak te kunnen maken op investeringen, namelijk goed bestuur, politieke hervorming en democratische verkiezingen.

‘Op geen een van die parameters kan Kabila momenteel een geslaagd rapport voorleggen’, zegt Nsayi. ‘Het ondernemersklimaat in Congo is erg slecht en het hele verkiezingsgebeuren zit in het slop. Bovendien staat de politieke oppositie enorm zwak en kritische stemmen worden de mond gesnoerd. Dat maakt van Kabila geen betrouwbare partner meer voor het Westen.’

Ook Berwouts gelooft niet dat Congo aan deze voorwaarden kan voldoen. ‘Momenteel is de Congolese staat totaal niet in staat om op lokale problemen in het land grondig te anticiperen, laat staan te reageren. Kabila is met zulke zaken totaal niet bezig is. Er heerst een soort van paranoia dat Joseph Kabila net als zijn vader, Laurent-Desiré Kabila, zal worden vermoord. De meest radicale mensen rondom Kabila nemen het heft in handen met een erg militant discours tegen een gemeenschappelijke Westerse vijand. Het ziet er naar uit dat dit niet meteen zal veranderen.’