‘Wat Conner Rousseau (Vooruit) kan leren van Frans Timmermans (PvdA)’

Politicoloog en auteur Kemal Rijken vergelijkt de positie van de socialistische partijen in Nederland en Vlaanderen na de verkiezingen van 9 juni. Hij denkt dat ze allebei lessen kunnen trekken uit de politieke situatie in Denemarken.

Minutenlang geklap en gejuich waren op 9 juni te horen in het hoofdkwartier van Vooruit. De partij had de verkiezingen op links gewonnen en boegbeeld Melissa Depraetere sprak een volmondig merci uit aan alle militanten. “Voor het eerst in twintig haar gaan we er vandaag op vooruit en zijn we bij de winnaars van deze verkiezingen,” aldus Depraetere, die werd geflankeerd door haar politieke vriend Conner Rousseau. Volgens haar ‘heeft Vlaanderen getoond’ dat er meer behoefte is aan een socialere samenleving.

De strategische noodgreep die Vooruit na de racistische uitlatingen van Roussau van vorig jaar maakte – door hem te vervangen voor Depraetere en hem lijstduwer te maken – heeft goed uitgepakt. Samen bleken de twee in 1992 geboren millennials stemmenkanonnen te zijn die de partij er met de Vlaamse overwinning op links mee vandoor lieten gaan. Nu alles weer goed gaat, keert Rousseau waarschijnlijk terug als partijvoorzitter. Ook is Vooruit een juicy bride in de formatie voor een Vlaamse raketcoalitie en speelt de partij ‘hard to get’ in de formatie voor een federale afspiegelingsregering.

Verder postelectoraal onderzoek zal de kiezersstromen in kaart brengen, maar uit eerste analyses komt naar voren dat Vooruit het meeste terrein wint welvarende gemeenten, vaak op plaatsen waar Open VLD verliezen moest slikken. Op 9 juni trok de partij ook hoogopgeleide en fortuinrijke kiezers die amper te maken hebben met de sociale problemen waar ze zich voor hardmaakt. Burgers aan de onderkant en in de middengroepen die deze problemen wel ervaren, kozen bijvoorbeeld liever voor Vlaams Belang, de issue owner op het gebied van migratie – een thema waar velen zich zorgen om maken.

Hoewel Vooruit wel een sectie over migratie in het verkiezingsprogramma heeft, droeg de partij die in haar verkiezingscampagne amper goed uit. De focus lag vooral koopkracht, onderwijs en de sociale zekerheid. Dat zijn de onderwerpen waarmee de partij nu hard wil onderhandelen in de formatie voor een Vlaamse ‘raket-ijsregering’ en – wie weet – een federale afspiegelingsregering.  

Gelijkenissen

Als Nederlander die de Belgische politiek volgt, valt het mij op dat het verkiezingsresultaat van Vooruit lijkt op dat van haar Nederlandse zusterpartij PvdA van vorig jaar bij de Tweede Kamerverkiezingen. Zij wonnen eveneens op links, maar dan zonder het eigen verhaal op migratie goed uit te dragen. Het grote verschil met Vooruit is dat lijsttrekker Frans Timmermans er zat namens een combinatie met GroenLinks (de zusterpartij van Groen) om zo de grootste en dus de nieuwe premier te kunnen worden – tot voor kort was het bij ons de ongeschreven regel dat de leider van de grootste partij ook de leider van Nederland werd.

Net als Vooruit in Vlaanderen wonnen de sociaaldemocraten in Nederland door links-liberale kiezers (van D66, zusterpartij van Open VLD) te trekken. Ook bleken ze in welvarende gemeenten winst te boeken en voerde Timmermans een sociale campagne, waarbij de eigen plannen over migratie nauwelijks aan bod kwamen. Net als in Vlaanderen was migratie voor veel kiezers echter een hoofdthema. En zie daar: niet PvdA-GroenLinks maar anti-immigratiepartij PVV werd de grootste. Timmermans ervoer een overwinningsnederlaag.

Achteraf concludeerde ik in NRC dat de linkse combinatie meer kans had gehad om de verkiezingen te winnen als de eigen migratieplannen beter waren uitgedragen. Wat hielden die plannen in? De PvdA en GroenLinks wilden uitgeprocedeerde asielzoekers efficiënter terugsturen en migranten aan de randen van Europa snel duidelijkheid geven over toelating. Ook moest de asielketen beter worden, de arbeidsmigratie geregeld worden en overlast gevende asielzoekers aangepakt worden. Het leek allemaal erg op de migratieplannen die Vooruit heeft.

Verschillen tussen Vooruit en de PvdA zijn er zeker. Waar de sociaaldemocraten in Vlaanderen nodig zijn voor een meerderheid en op federaal niveau mee mogen praten over een afspiegelingsregering, stonden de sociaaldemocraten in Nederland na de verkiezingen met lege handen. De PVV ging hier een formatie aan met drie rechts-georiënteerde partijen en is erin geslaagd om nog voor ons parlementaire zomerreces een nieuwe regering op de been te brengen. De sociaaldemocraten en hun groene vrienden zijn daarom voorlopig tot de oppositiebankjes veroordeeld.

Zure druiven

Momenteel verkeert Vooruit nog in een overwinningsroes. De druiven zullen echter zuur zijn als haar rechtse coalitiepartners straks domineren in de regering(en) waar ze aan deelneemt. Tegelijkertijd zal het de vraag zijn in hoeverre Vooruit het eigen migratieverhaal daar nog kan uitdragen of uitbouwen, waardoor de kiezers waarvoor ze zegt op te komen waarschijnlijk ook niet haar kant op zullen komen, en bij partijen als Vlaams Belang blijven. Verder is er nog de concurrentie op links met de PVDA-PTB, dat nu al volop campagne voerde in armere stadswijken die meer mensen met migratiewortels tellen.

Als Vooruit in de toekomst grootste van Vlaanderen wil worden – ik ga ervan uit dat Rousseau en Depraetere die ambitie hebben – dan zullen ze het migratiehoofdstuk in hun partijprogramma toch best wat moeten herbekijken. Het ziet ernaar uit dat migratie nog wel even een belangrijk politiek thema zal blijven. In die zin kan het wonderbureau van Vooruit een voorbeeld nemen aan de sociaaldemocraten in Denemarken. In tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd hebben zij de standpunten van de rechts-radicale Deense Volkspartij niet overgenomen.

Onder leiding van Mette Frederiksen ontwikkelde de Deense zusterpartij van Vooruit een eigen plan met de titel ‘Rechtvaardig en realistisch’. Een greep daaruit: om te voorkomen dat migranten verdrinken in de Middellandse Zee moeten er Deense aanmeldpunten in derde landen komen. Wie daar wordt toegelaten, mag naar Denemarken komen. Het gaat om een paar duizend vluchtelingen per jaar. Ook wil de partij niet selecteren op afkomst of religie en meer investeren in de economische ontwikkeling van Afrika. In beide gevallen vindt de Volkspartij het tegenovergestelde.

Het Deense sociaaldemocratische plan op migratie werd een jaar voor de verkiezingen van 2019 gepresenteerd, waarna een publiek debat losbarstte waar Frederiksen niet voor wegliep. Door overtuigend het eigen verhaal te houden werd de partij aantrekkelijker voor Denen met zorgen over migratie. Echter, dankzij de ‘opt-outs’ die toenmalig premier Poul Schlüter in 1993 in Brussel regelde, is het voor Denemarken makkelijker een eigen asielbeleid te voeren.

Lessen leren

Net als de PvdA in Nederland raad ik Vooruit aan te leren van de lessen die de laatste verkiezingen van met zich meebrengen. In tegenstelling tot Timmermans hebben Rousseau en Depraetere betere kaarten voor de formaties. Maar om in de toekomst overeind te blijven in een rechtse coalitie, zullen ze een eigen, sociaal en realistisch verhaal nodig hebben op migratie, het grote thema van onze tijd dat veel gewone burgers in Vlaanderen en elders in Europa – terecht of niet – grote kopzorgen baart.

Kemal Rijken is een Nederlands schrijver, politicoloog, historicus en België-kenner. Hij is onder meer de auteur van de boeken ‘Monarchie’, ‘Eigen Volk’ en ‘Van der Laan.’