Waarom Vooruit voor de index ging, en niet voor de welvaartsenveloppe

Tot de laatste uren werden de onderhandelingen over het regeerakkoord op het scherp van de snee gevoerd. Zo werd de zogenaamde welvaartsenveloppe nog zo goed als leeggemaakt. Zelfs Vooruit liet het toe: de Vlaamse socialisten hebben alle prioriteit gegeven aan het behoud van de index – ook voor vervangingsinkomens en de uitkeringen voor langdurig werklozen, voor de tijd dat die er nog zijn.

Verslagen van de regeringsonderhandelingen lijken soms op frontberichten en eigenlijk zijn ze dat eigenlijk ook. Bij de vorming van Arizona is er tot het bittere einde gevochten om allerlei maatregelen in het regeerakkoord te schrijven of er juist uit te houden. Bijna altijd gaat het om elementen in een klassieke links-rechtsafweging: wie betaalt de rekening?

Er is tot het einde gepingeld over de meerwaardebelasting. En daarnaast is er tot de laatste uren ook gebikkeld over allerlei sociale uitkeringen en maatregelen.

De draagwijdte van niet al die maatregelen is doorgedrongen tot het grote publiek. Dat blijkt onder meer uit een alarmkreet van Samana (tot 2016 bekend als Ziekenzorg), de deelorganisatie van de Christelijke Mutualiteiten die zich richt op chronische patiënten en zorgbehoevende mensen en hun mantelzorgers.

Eerste minister Bart De Wever (N-VA) had zijn maidenspeech in de Kamer amper afgesloten of Samana liet weten zeer bezorgd te zijn omdat de zogenaamde ‘welvaartsenveloppe’ zo goed als leeg was gemaakt.

‘De welvaartsenveloppe zorgt ervoor dat vervangingsinkomens zoals bij ziekte worden aangepast aan de stijgende welvaart’, legt Samana-directeur Johan Tourné uit. Samana vreest dat de aanpassing van de welvaartsenveloppe zal leiden tot een uitholling van dit budget, met alle sociale gevolgen van dien.

‘Net deze enveloppe beschermt mensen met een chronische ziekte tegen armoede. Een vermindering van dit budget betekent dat ziek zijn daadwerkelijk tot armoede leidt. Voor mensen met een chronische ziekte is de invaliditeitsuitkering hun enige bron van inkomsten. Het is dan ook logisch dat hun uitkering niet mag achterlopen op de stijgende lonen. Of gaan we mensen “responsabiliseren” op het feit dat ze een chronische ziekte hebben?’

Haar in de boter

Bij zulke kritiek wordt in de huidige politieke constellatie vanuit Samana natuurlijk naar de klassieke aanspreekpunten van de Christelijke Mutualiteiten gekeken, dus naar CD&V en Les Engagés. Maar aan Vlaamse kant weet men inmiddels dat van de partijen aan tafel Vooruit het strijdvaardigst is in het verdedigen van het sociale luik.

Hebben die partijen zich dan laten rollen, of hebben ze ultiem toch moeten toegeven? Lag de focus te veel op gezondheidszorg en te weinig op sociale uitkeringen – een klassieke kritiek vanuit vakbondskringen op Frank Vandenbroucke, de oude en nieuwe minister van Volksgezondheid en Sociale Zaken?

In een rist persberichten legde de socialistische vakbond ABVV uit dat de welvaartsenveloppe een cruciaal instrument is om te vermijden dat de vervangingsinkomens achterlopen op de stijgende welvaart en de lonen. Het gaat om niet weinig geld, zeker niet voor mensen die onder of dicht bij de armoedegrens leven: ‘Zonder welvaartsenveloppe bedroeg het gewaarborgd minimumpensioen voor een alleenstaande op 1 mei 2024 amper 1520 euro bruto, in plaats van 1773 euro. Het zou met andere woorden 253 euro lager liggen.’ 

Toch raakt de regering-De Wever wel degelijk aan de welvaartsenveloppe. De welvaartsenveloppe zal dalen van een miljard euro per jaar tot honderd miljoen aan het einde van de legislatuur in 2029. In totaal gaat het om een besparing van 2,9 miljard euro. Les Engagés, de CD&V en Vooruit hebben zich uiteindelijk neergelegd bij die maatregel.

Zeker bij Vooruit wordt beklemtoond dat men het behoud van de index belangrijker vindt, ook en vooral – en daarvoor is hard onderhandeld moeten worden – voor de vervangingsinkomens. De vakbonden en sociale organisaties beklemtonen dat de welvaartsenveloppe dient om allerlei uitkeringen te laten stijgen boven op de index, om zo de stijging van de lonen te volgen.

Bikkelharde eindstrijd

Daar wringt de schoen. De Centrale Raad voor het Bedrijfsleven heeft de regering-De Wever nog tijdens de onderhandelingen laten weten dat er de volgende jaren géén ruimte is om de lonen te laten groeien boven op de index.

In die context zou er, gezien de krachtsverhoudingen binnen Arizona – qua zetels staat (centrum)rechts veel sterker dan links – een no pasarán vallen voor een grote verhoging van de welzijnsenveloppe. Het regeerakkoord vertrekt namelijk vanuit het principe dat werken méér moet lonen dan vandaag. Alle partijen hebben dat onderschreven, ook Les Engagés, CD&V en Vooruit.

Inzetten op mechanismen die in de gegeven context de uitkeringen meer zouden doen stijgen dan de lonen, is dus bij voorbaat een verloren gevecht. Ten gronde vindt Vooruit het behoud van de index voor zowel actieven als niet-actieven belangrijker, want structureler. ‘Ongeacht de samenstelling van de regering zal de index onvermijdelijk stijgen.’

Door het behoud van het indexmechanisme krijgen de mensen dan automatisch een bijpassing. De lijdensweg van de welvaartsenveloppe (vorig jaar maakten vakbonden en werkgevers er al ruzie over), leert dat de stijging daarvan alleszins niet even ‘natuurlijk’ is als die van de index.

Dat neemt niet weg dat het er nog bikkelhard aan toe is gegaan tijdens de ultieme onderhandelingen. Vooral onder impuls van de N-VA en de MR is er nog voor honderden miljoenen aan sociale bijdragen geschrapt.

Een interne nota vanuit Vooruit zet die op een rijtje, inbegrepen de concrete bedragen die elk jaar minder zullen worden uitgegeven: 947 miljoen euro voor de welvaartsenveloppe en verder nog kleinere ingrepen. In totaal gaat het om een schrapping van sociale budgetten voor 1,067 miljard euro tegen 2029.

Anderzijds heeft ook rechts toegevingen moeten doen, en zijn er uit de ontwerp-regeringsverklaring tijdens diezelfde ultieme onderhandelingen nog meer voorstellen vanuit de N-VA en de MR tegengehouden om sociale maatregelen of regels te schrappen of aan te passen.

Voorop dus de niet-indexering van het leefloon en de uitkeringen voor langdurig werklozen gedurende vijf jaar, en dat allemaal samen voor 2,968 miljard euro.

Dat maakt uiteindelijk een wel erg batig sociaal saldo van 1,901 miljard euro aan sociale bedragen die ‘gered’ zijn tijdens de blijkbaar uitputtende eindsprint naar het definitieve regeerakkoord van Arizona.