‘Waarom hangt vooruitgang in het asbestdossier telkens af van de uitputtende strijd van ademloze slachtoffers?’

‘Hoewel we ons bedrogen voelen, met vele vragen zitten, soms wel eens de moed verliezen en moeten vechten tegen cynisme, blijven we toch doorgaan’, schrijft Marijke Van Buggenhout na een bewogen week. ‘Het leek wel theater’, schrijft ze over het wegstemmen van het wetsvoorstel over asbestslachtoffers.

Valérie Van Peel sprak in De Zevende Dag nog met enige hoop, maar tegelijkertijd toch de nodige realiteitszin over de nakende stemming van haar voorstel om de onaantastbaarheid van de asbestindustrie (Eternit/Etex, SVK, …) op te heffen.

Om even te contextualiseren: Tussen 2007 en 2023 erkende het Asbestfonds zo’n 4614 asbestslachtoffers, waarvan er 3354 mesothelioom (longvlieskanker) hadden. Mijn vader is één van de gezichten achter die cijfers. Die kanker wordt door niets anders veroorzaakt dan een asbestblootstelling. De gemiddelde overlevingstermijn van mesothelioompatiënten is 12 tot 21 maanden. Na 5 jaar leeft nog ongeveer 12% van de patiënten. De diagnose krijgen is een doodsvonnis.

De schuld van asbestbedrijven, Eternit op kop, is verpletterend. Al vanaf de jaren 20 van de vorige eeuw was er een voortschrijdende kennis over de gevaren van asbest. Een baanbrekende Duitse studie legde een direct oorzakelijk verband vast tussen asbest en Mesothelioom in 1943 (Wedler, 1943). Eternit was aanwezig op een internationaal congres over mesothelioom in 1964 in Caen (Selikoff, 1964). De wetenschappelijke publicaties stapelden zich op, in het buitenland, én in Nederlandstalige tijdschriften.

Dat Eternit toen al wist wat de gevaren van Asbest waren, staat dus buiten kijf. Toch bleef het bedrijf sterk lobbyen “om wetgevende initiatieven ter bescherming van de volksgezondheid te saboteren”, dit werd recent gedocumenteerd in de uitspraak over de zaak Jonckheere vs. Eternit (Vonnis, 27 november 2023, Nederlandstalige Rechtbank van Eerste Aanleg Brussel). Het gitzwarte gevolg van deze bedrijfscriminaliteit: de werknemers en de omgeving ademde tot 1997 en daarna dodelijke asbestvezels in.

Maar bedrijven als Eternit worden vandaag amper voor de rechter gedaagd, en al zeker niet in België. Dit is; heel zacht uitgedrukt “opmerkelijk”, want Vlaanderen staat bovenaan als regio met de meeste asbestdoden per jaar.

Waarom is een bedrijf als Eternit (nu Etex) onschendbaar? Wel, vlak voor de wet van het Asbestfonds werd gestemd in 2006, belandde er een immuniteitsclausule in. De wetgevende macht, onder impuls van Guy Verhofstadt die het voorstel over het AFA lastminute naar zich toetrok, hield zo het hand boven het hoofd van het asbestkartel. Erik Meersschaert, een asbestslachtoffer omschreef dat proces treffend in een opiniestuk in De Standaard:

Afgelopen dinsdag was het zover: de stemming. Daar zaten we dan in de tribune van De Kamer met de verenging voor asbestslachtoffers ABEVA, mijn zieke vader, en Eric Jonckheere. Eric verloor respectievelijk zijn vader, moeder en twee broers aan longvlieskanker en kreeg in 2021 zelf ook de diagnose.

15 minuten na de start van de commissie stuurde ik al in de “Family”-whatsappgroep: “Dat gaat hier tegengestemd worden…”.

En zo gebeurde het. Het leek wel theater. Last-minute amendementen werden ingediend, feiten werden verdraaid. Open VLD, met als vertegenwoordiger Tania De Jonge, beweerde zelfs zonder schroom in het belang van de slachtoffers te spreken toen ze zei: “Het opheffen van de immuniteit, daar zijn wij tegen, als je raakt aan de immuniteit van de bedrijven dan komt het AFA op de helling te staan en dan zijn de slachtoffers nog veel verder van huis.”

Dat argument, ook herhaald door Maggie De Block en Gwendolyn Rutten (beide Open VLD) en overgenomen door onder andere Anja Vanrobays van Vooruit, is een fout argument, een drogreden, sterker nog, volgens ons is het een leugen. Het wetsartikel dat de financiering regelt lag dinsdag niet op tafel. De financiering van het fonds komt niet op de helling te staan wanneer je de immuniteit afschaft, wel integendeel.

Wanneer slachtoffers asbestbedrijven voor de rechter kunnen dagen en zo de schuld van die bedrijven kan worden aangetoond, kan de vergoeding van die slachtoffers net worden verhaald op die vervuiler. Dat ontlast het fonds financieel. Dus, neen, beste volksvertegenwoordigers, jullie spraken niet in onze naam.

Is het niet erg genoeg dat de voormalige werkgever van mijn vader nog nooit strafrechtelijk vervolgd werd voor haar criminele handelingen? Dat het asbestafval ging dumpen in de buurt? Dat het op sinistere wijze aan de plaatselijke bevolking gratis asbesthoudende afvalproducten uitdeelde om opritten me te verharden, tuintjes mee aan te leggen? Dat kinderen op de open storten van haar fabrieksterrein mochten spelen, toen men al wist dat het dodelijk was?

Is het niet erg genoeg dat een bedrijf rekende op het voordeel van “de tijd”, want het wist dat mesothelioom pas 20 tot 45 jaar na een blootstelling toeslaat? Dat het daarop de “verjaring” probeerde in te roepen tijdens de weinige rechtszaken? Is het niet erg genoeg dat Eternit zelfs lobbyde om maar geen stickers met “gevaar” op de producten te moeten plakken? Is het niet erg genoeg dat ik na ons interview bij De Tafel van Gert tientallen berichtjes kreeg van ademloze slachtoffers? De jongste een dertiger, mama van een kleutertje?

Wie toont, zoals mevrouw Valerie Van Peel en mevrouw Catherine Fonck eindelijk eens wat politieke moed? Waarom moeten schandalige akkoorden tussen de overheid en de asbest-industrie die jaren geleden werden afgesloten anno 2024 blijven bestaan? Waarom was er nooit een parlementaire onderzoekscommissie naar de wandaden van bedrijven als Eternit en diens banden met de wetgevende macht? Waarom kwam er nog geen diepgaande Pano-reportage? Waarom hangt enige vooruitgang in het dossier telkens af van de uitputtende juridische strijd van ademloze slachtoffers?

Waarom? Waarom? Waarom?

Hoewel we ons bedrogen voelen, met vele vragen zitten, soms wel eens de moed verliezen en moeten vechten tegen cynisme blijven we toch doorgaan. Mijn vader is strijdvaardig, net zoals Eric, en vele slachtoffers. Ook mijn zus en ik zijn strijdvaardig, ookal zijn we bang dat we vroeg of laat zelf de ziekte zullen krijgen.

Bon. Nous continuerons. We will keep going…

Volksvertegenwoordigers, waar zijn jullie?