Met een programmacongres in Mechelen wil het Vlaams Belang de troepen warm maken voor de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober. Maar ondanks zijn winst op 9 juni zit het Vlaams Belang niet lekker in zijn vel. ‘De kans is groter geworden dat het cordon sanitaire ook lokaal standhoudt.’
Hoe zou het nog zijn met het Vlaams Belang? In de aanloop naar de verkiezingen kreeg de partij in veel discussies een hoofdrol, en vaak ging het dan over het mogelijke einde van het cordon sanitaire. Maar sinds 9 juni lijkt het Belang weggedeemsterd.
Dat was niet onterecht, want peilingen voorspelden jarenlang dat het Vlaams Belang de grootste partij zou worden. Het Belang ging ook vooruit op 9 juni, en behaalde voor het Vlaams Parlement net geen 23 procent. Maar door het onverwachte resultaat van de N-VA, die de grootste bleef en in de Kamer zelfs stemmen won, werd de overwinning van het Vlaams Belang een overwinningsnederlaag. De extreemrechtse partij speelt geen enkele rol van betekenis in de federale of Vlaamse regeringsvorming en is gedoemd tot een bijrol.
Op verkiezingsavond start de campagne van de volgende verkiezingen. Met de gemeenteraadsverkiezingen van 13 oktober komen die er al snel aan. En de partij van Tom Van Grieken wil de resultaten van de Vlaamse en federale stembusgang verzilveren in de herfst, als ware het een revanche op de perceptie van 9 juni. ‘Wij zijn tevreden met de vooruitgang en focussen nu volledig op de lokale verkiezingen’, klinkt het braaf bij de partij.
Preformateur Bart De Wever (N-VA) krijgt twee weken om Vooruit te verleiden
Speech van D’haeseleer
De Vlaams Belangers hebben redenen om te dromen. In 142 Vlaamse gemeenten, bijna de helft dus, kwam het Vlaams Belang uit de bus als grootste partij. Anno 2024 heeft dat niet alleen symbolisch, maar ook strategisch belang.
Sinds de Vlaamse regering-Jambon de spelregels van de lokale politiek aanpaste – inclusief de afschaffing van de opkomstplicht – is het des te belangrijker om de grootste fractie te worden. Wie de meeste stemmen vergaart krijgt het initiatiefrecht. ‘Dat vervalt pas na twee weken, of wanneer de persoon met de meeste naamstemmen er zelf afstand van doet’, zegt politoloog Sofie Hennau (UHasselt). ‘De partij mag andere partijen uitnodigen en zal functioneren als een soort informateur of formateur. Zij kunnen zich dus in de kijker werken in hun eigen gemeente.’
‘Vlaams informateur Bart De Wever (N-VA) heeft deze keer zelfs geen beleefdheidsrondje met het Vlaams Belang op touw gezet.’
En dus wil het Vlaams Belang zijn troepen opnieuw moed inspreken. De partij organiseert als eerste een groot lokaal verkiezingscongres. Zaterdag is het verzamelen geblazen in de Mechelse Nekkerhal. Daar zullen enkele speerpunten worden afgesproken. Wellicht zal het – weinig verrassend – over criminaliteit en migratie gaan. Op het programma staan onder meer toespraken van Tom Van Grieken en Guy D’haeseleer, kandidaat-burgemeester voor Forza Ninove.
De keuze voor D’haeseleer is niet toevallig. In 2018 waren er een bonte coalitie en enkele creatieve ingrepen nodig om hem van de sjerp in Ninove te houden. In oktober gaat Forza Ninove voor een absolute meerderheid. De kans bestaat dat het cordon eindigt in de Denderstreek. Al zijn er lichte tekenen voor ongerustheid bij D’haeseleer en co. Bij de verkiezingen voor het Vlaams Parlement behaalde het Vlaamse Belang weliswaar 39,2 procent, maar toch ging de partij achteruit tegenover 2019.
Wat liep er mis voor Vlaams Belang? ‘Bart De Wever wist dat ik dat wekkertje ging gebruiken’
Trammelant in Middelkerke
Het Belang doet in geen enkele regeringsvorming mee, maar wil de formatie wel aangrijpen om andere partijen te discrediteren. Vooral de N-VA moet het ontgelden. Van Grieken en co. herhalen hun argument dat een stem voor de N-VA een stem voor de socialisten is. Bart De Wever (N-VA) gaat veel liever in zee met Conner Rousseau (Vooruit) dan met Tom Van Grieken – en dat vindt die laatste oneerlijk. ‘Ze doen zelfs geen moeite meer om hun minachting voor de kiezer te verbergen’, luidt een betaalde Facebookadvertentie van Tom Van Grieken. ‘Stem ze weg in oktober.’
Tussen haakjes: de partij liet afgelopen week ook een andere betaalde advertentie circuleren om mensen warm te maken voor de bijeenkomst in de Nekkerhal. Dat kan erop wijzen dat ze de zaal moeilijk vol krijgt.
De N-VA krijgt ook de volle laag omdat lokale afdelingen het marsorder krijgen om nergens in zee te gaan met het Vlaams Belang. Een van de redenen is dat de regeringsonderhandelingen zouden ontploffen zodra de N-VA het cordon sanitaire zou doorbreken. Zeker voor de Franstalige partijen is dat een halszaak.
‘De afschaffing van de opkomstplicht zou vooral het Vlaams Belang pijn kunnen doen.’
Het steekspel werd afgelopen week zichtbaar in Middelkerke. De lijst van Jean-Marie Dedecker, burgemeester en onafhankelijk Kamerlid voor de N-VA, besluit op eigen houtje naar de kiezer te stappen. Er komt dus geen samenwerking met de N-VA. Naar verluidt is een van de redenen dat Dedecker het cordon zou willen doorbreken. Volgens Dedecker zelf is dat een drogreden van de N-VA.
Van Grieken nam de trammelant in de kustgemeente meteen dankbaar aan. ‘De N-VA beweert tegen het cordon te zijn, maar past het nog het hardst toe van iedereen’, tweette hij. ‘Ze komen met een aparte lijst op in Middelkerke omdat hun eigen nationaal lijsttrekker Jean-Marie Dedecker … tegen het cordon is. Goed dat dit nu duidelijk aan het licht komt.’ Ter info: in 151 gemeenten haalden de N-VA en het Vlaams Belang samen een meerderheid in juni.
‘Het Vlaams Belang scoorde minder dan gehoopt, maar Tom Van Grieken is salonfähiger dan ooit’
Halalcoalitie
Toch kan de dynamiek in het voordeel spelen van de N-VA, denkt politoloog Laura Jacobs (UAntwerpen). ‘Tijdens de campagne voor 9 juni was het een groot probleem voor het Vlaams Belang dat Bart De Wever de deur dicht deed voor regeringsdeelname. De Wever heeft ook gezegd dat er op lokaal niveau geen coalities komen. Dat kan het Vlaams Belang pijn doen.’
Door de onverwacht goede resultaten van de N-VA op 9 juni denkt Jacobs dat de kans groter is geworden dat het cordon ook lokaal standhoudt. ‘Stel dat het Vlaams Belang de grootste was geworden, of dat de partij samen met de N-VA een meerderheid had kunnen vormen. Dan zou ze veel meer in the picture zijn gebleven, nu is ze minder zichtbaar. Vlaams informateur De Wever heeft deze keer zelfs geen beleefdheidsrondje met het Belang op touw gezet, wat hij bij de regeringsonderhandelingen in 2019 nog wel deed.’
In Antwerpen, waar het Belang niet meer zo sterk staat als in zijn bloeiperiode, reikt de partij burgemeester De Wever de hand. Nu de PVDA, Groen en Vooruit wel eens een meerderheid in de Antwerpse gemeenteraad kunnen behalen, biedt lokaal kopstuk Filip Dewinter zich aan als dam tegen links. Maar met termen als ‘omvolking’, ‘islamosocialisme’ en ‘halalcoalitie’ zet Dewinter zichzelf niet echt in de markt als een begeerlijke bruid voor de N-VA.
Lokaal schandaal
Maar er is meer dan de N-VA alleen. Van Grieken koketteert al jaren met mogelijk dissidente stemmen bij de lokale afdelingen van de CD&V en de Open VLD. Concrete aanwijzingen zijn er niet, maar het Belang mikt ook op hun hulp om aan een meerderheid te raken. Burgemeesters die aan de macht willen blijven, zouden uit opportunisme naar het Vlaams Belang kunnen kijken. Normaliter worden zulke bewegingen teruggefloten door de partijhoofdkwartieren. Maar nu bijvoorbeeld de nationale Open VLD in de lappenmand ligt, hoopt Van Grieken dat ‘Brussel’ de controle verloren heeft over zijn lokale pionnen.
Op Guy D’haeseleer na, heeft het Vlaams Belang geen enkele geloofwaardige kandidaat-burgemeester in huis.
En dan is er nog de afschaffing van de opkomstplicht. ‘Onderzoek wijst uit dat kiezers die minder politiek geïnteresseerd zijn de eerste afhakers zijn als de opkomstplicht verdwijnt’, zegt Hennau. Dat zou vooral het Vlaams Belang zuur opbreken, dat heel wat kiezers aantrekt in die groep. Groen zou er van kunnen profiteren. ‘Maar al bij al gaat het om beperkte effecten. Bovendien speelt de context een grote rol. Als een gemeente bijvoorbeeld geplaagd wordt door een schandaal, zal dat wellicht meer kiezers op de been brengen.’
Een andere grote uitdaging voor het Belang: voldoende sterke lokale kopstukken naar voren kunnen schuiven. Zoals bij de Vlaamse en federale campagne is gebleken, steunt de partij op de figuur van Van Grieken. Mede door het cordon is het Vlaams Belang nooit lokaal verankerd geraakt zoals bestuurspartijen als de CD&V of de Open VLD. Opvallend: op Guy D’haeseleer na, heeft de partij geen enkele geloofwaardige kandidaat-burgemeester in huis.
‘Uit onderzoek weten we dat mensen eerder voor de thema’s en minder vanwege persoonlijkheden voor het Belang stemmen’, zegt Jacobs. ‘Het gebrek aan charismatische figuren hoeft dus niet per se een probleem te zijn, maar in combinatie met lokale verkiezingen, waar andere dynamieken spelen dan op nationaal niveau, is het toch zorgwekkender voor de partij. Zo zijn er gemeenten waar het Vlaams Belang geen afdeling heeft.’ De revanche voor 9 juni wordt nog een hele kluif.
Na de campagne: waar is het nepnieuws van de PVDA?
Gemeenteraadsverkiezingen 2024
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier