Waals journalist Alain Gerlache: ‘Bouchez moet wel beseffen: De Wever is De Croo niet’

Na twee maanden is de formatie terug bij af. En ook al bezweren de betrokken partijvoorzitters dat een toekomstige Arizona-coalitie onder leiding van De Wever het doel blijft, toch is het nog maar de vraag of een federale regering van N-VA, Vooruit, CD&V, MR en Les Engagés na de vertrouwensbreuk van vorige week nog echt levensvatbaar is. De perfect tweetalige politieke commentator en columnist Alain Gerlache overziet voor Knack het politieke slagveld van de voorbije week.

Onbetrouwbaar, onberekenbaar, onredelijk halsstarrig en uitsluitend gedreven door profileringsdrang: Vlaamse politieke commentatoren oordeelden niet mals over MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez, nadat hij met zijn verzet tegen een kleine meerwaardebelasting op aandelen de formatiepoging van N-VA-voorzitter Bart De Wever aan diggelen sloeg. Monsieur 30 pour cent, zoals hij sinds zijn spectaculaire verkiezingsoverwinning in Wallonië wordt genoemd, wil naar eigen zeggen niet plooien voor ‘links Vlaanderen’.

Georges-Louis Bouchez kreeg in Vlaanderen de zwartepiet toegeschoven voor de mislukte regeringsonderhandelingen. Terecht?

Alain Gerlache: Ik vind dat de Vlaamse pers, zeker in het begin van de politieke crisis, een beetje te hard was voor Georges-Louis Bouchez. Nadien zijn sommige kranten wel wat gaan nuanceren. Waarom te hard? Omdat het eigenlijk ging om een inhoudelijk conflict tussen Bouchez en Conner Rousseau (Vooruit). Dat een liberaal andere meningen heeft dan een socialist is niet meer dan normaal. We kennen de stijl van Bouchez. Maar dit was niet alleen een kwestie van persoonlijkheid, maar zeker ook van politieke inhoud.

Vergeet ook niet dat de harde confrontatiestrategie van Bouchez op 9 juni door de kiezer is beloond. Hij is vandaag de onbetwiste nummer één in Franstalig België en in zijn partij. Bij het begin van zijn voorzitterschap waren er nog tegenstemmen, vandaag ís Bouchez de MR. Zelfs iemand zoals Sophie Wilmès is, ondanks haar monsterscore bij de Europese verkiezingen, naar de achtergrond verdwenen. In een interview van een paar jaren geleden zei Bouchez dat hij elke dag zijn bed uitkomt met als enige doel: de totale overwinning. Dat is hem op 9 juni tot op grote hoogte gelukt. Wie dacht dat Bouchez zich daarna als een gematigder en conventioneler politicus zou gaan gedragen, komt vandaag bedrogen uit.

Saboteert Georges-Louis Bouchez de formatie? ‘Bart De Wever en Conner Rousseau zijn ook geen koorknapen’

In de weken na de verkiezingen hield Bouchez zich wel gedeisd. Wij willen formateur De Wever geen strobreed in de weg leggen, klonk het steeds weer bij de MR. In die mate dat sommigen gingen geloven dat de nieuwe Georges-Louis Bouchez echt was gearriveerd.

Gerlache: (lacht) Niet dus. Door zijn verkiezingsoverwinning voelt Bouchez zich juist gesterkt in de overtuiging dat zijn aanpak werkt. Waarom zou hij een winnende tactiek veranderen? Wat vorige week is gebeurd, is ook geen ramp. Alle betrokken partijvoorzitters zeggen: we moeten verder met de Arizona-formule, er is geen alternatief.

Aan de andere kant is de crisis van vorige week ook wel meer dan gewoon een accident de parcours. De onderhandelingen zijn stukgelopen op fiscale hervormingen en het budgettaire kader. Maar over een communautaire hervorming was nog niet eens gesproken. En waarom zou dat makkelijker worden? Bouchez is allesbehalve een regionalist.

Is de hoop op een snelle federale regeringsvorming nu vervlogen?

Gerlache: Dat denk ik wel. Na de verkiezingen is de collectieve illusie ontstaan dat het ditmaal snel zou gaan. Zelfs de koning heeft dat gevoel gevoed in zijn 21 julitoespraak. Hij zei toen dat de verkiezingsuitslag de kans bood om voor ons land een nieuw, samenhangend project uit te tekenen. Het is toch best ongebruikelijk dat de koning, zelfs indirect, commentaar geeft op een verkiezingsuitslag? Maar die toespraak weerspiegelde het op dat moment heersende sentiment.

De argumenten voor een Arizona-coalitie zijn ook genoegzaam bekend. Zo spiegelt die formule de Vlaamse en Franstalige meerderheden, en daar kunnen de regionale regeringen veel baat bij hebben. Maar dat betekent niet dat de vorming van een federale regering een fluitje van een cent is. De crisis van vorige week is eigenlijk een terugkeer naar de realiteit. In Le Soir zei Les Engagés-voorzitter Maxime Prévot, die als bemiddelaar een week heeft gekregen om de brokken te lijmen, dat het heel moeilijk wordt om vóór de verkiezingen van 13 oktober nog een federale regering te vormen.

Maar wat bezielde Bouchez, gezien het stevige pakket rechtse maatregelen en hervormingen dat op tafel lag, om zó hoog in te zetten dat De Wever er de brui aan gaf? Met dus het gevaar dat dit pakket nu definitief in de prullenbak ligt? Is hij, zoals Louis Tobback in De Morgen zei, zot van glorie?

Gerlache: Ook Louis Tobback probeert dit hele conflict te reduceren tot een persoonlijkheidskwestie. Die persoonlijkheid is wat ze is, maar Bouchez heeft ook een duidelijke ideologie en een strategie, en verdedigt op grond daarvan een best samenhangende rechts-liberale politieke koers. De framing van de andere partijen was dat Bouchez de onderhandelingen heeft laten omvallen vanwege een meerwaardebelasting op aandelen, die nauwelijks 100 miljoen euro zou opbrengen. Daarom ging Bouchez na zijn onderhoud met de koning in de media in de tegenaanval. Hij noemde nog een aantal dingen die voor hem niet door de beugel kunnen, zoals een geplande btw-verhoging op brood, vlees en melk. Niet toevallig benadrukte Bouchez dat voorstel in zijn tegenaanval, want hij wil tot elke prijs laten zien dat hij niet alleen rijke mensen, maar ook de gewone man verdedigt. Ook om de kritiek van de linkse oppositie in Wallonië voor te zijn.

Carl Devos over de formatie: ‘Dat de boel zó ontploft, belooft weinig goeds’

Wil Bouchez wel een fiscale hervorming? Met zijn eenzijdige voorstelling van zaken in de media – de geplande tax cut van 3 miljard euro in ruil voor onder meer die hogere btw-tarieven en de meerwaardebelasting liet hij onbesproken – heeft hij het hele fiscale plan van ex-formateur De Wever afgekraakt.

Gerlache: Dat toont dat een eventuele belastinghervorming een heel moeilijke evenwichtsoefening wordt. Alle partijen moeten aan hun trekken komen, maar ze moeten ook water bij de wijn doen. Maar compromissen sluiten terwijl de campagne voor de gemeenteraadsverkiezingen echt op gang komt? Dat wordt héél lastig.

Vier van de Arizona-partijvoorzitters zijn kandidaat-burgemeester. Twee van hen, Bart De Wever – behalve als hij premier wordt – en Maxime Prévot, willen burgemeester blijven. Verder wil Conner Rousseau burgemeester worden in Sint-Niklaas, en dat ligt dan weer niet zo voor de hand, en hetzelfde geldt voor Georges-Louis Bouchez in Bergen, een stad die sinds 1953 door socialistische burgemeesters wordt bestuurd. Een belangrijke stad voor de PS ook, want Elio Di Rupo zwaaide er bijna twintig jaar lang de plak. Als Bouchez erin zou slagen burgemeester van Bergen te worden, is dat dus ook symbolisch een grote overwinning.

Er staat voor Bouchez veel op het spel op 13 oktober?

Gerlache: Zeker. De gemeenteraadsverkiezingen zijn toch een beetje de tweede ronde van de verkiezingen van 9 juni. En in Wallonië staat de PS lokaal nog heel sterk, met ontzettend veel burgemeesters en schepenen. Als Bouchez niet alleen in Bergen maar ook in andere steden zijn intrede in plaatselijke meerderheden kan forceren, dan wordt hij pas écht de sterke man van Wallonië. En zolang er geen federale regering is, heeft de linkse oppositie weinig munitie om op Bouchez af te vuren. Sowieso ligt de PS na haar verkiezingsnederlaag op intensive care, en zijn de lokale verkiezingen en de heel erg plaatselijke campagnes op dit moment het enig echte aandachtspunt van de partij.

Maar voor De Wever, die als formateur zijn nek heeft uitgestoken om een akkoord te smeden en een aantal toegevingen heeft gedaan om Vooruit aan boord te houden, was een federale regering vóór de gemeenteraadsverkiezingen allicht de betere optie.

Gerlache: Dat is het grote verschil tussen de positie van De Wever en Bouchez. Georges-Louis Bouchez moet om de gemeenteraadsverkiezingen te winnen gewoon Georges Louis Bouchez blijven. Bart De Wever heeft als conservatieve Vlaams-nationalist een risico genomen door een formatieopdracht voor een Belgische regering met ook een partij als Vooruit te aanvaarden. Het zou hem goed uitkomen als die zogenaamde hervormingsregering er snel stond. Bouchez maakt het niet veel uit of ze er nu of over twee maanden komt.

Wat heeft Vooruit te zoeken in de regering-De Wever?

De Wever noemde het mislukken van de formatiegesprekken, met de hem kenmerkende pathos, de grootste politieke ontgoocheling uit zijn carrière.

Gerlache: De Wever en Bouchez, ze hebben elk hun eigen, typische stijl. (lacht) En ze zijn daarin allebei heel voorspelbaar. Los daarvan kan ik de woede en teleurstelling van De Wever best begrijpen. Maar kijk, de voorbije jaren heeft Bouchez doorlopend geprobeerd om door De Wever als een volwaardige gesprekspartner te worden gezien. Maar De Wever bleef steeds maar PS-voorzitter Paul Magnette noemen als zijn bevoorrechte partner bezuiden de taalgrens.

Bouchez was echt op zoek naar erkenning en waardering, en is daarbij toch wat vernederd door De Wever, die elk contact weigerde, zelfs via de telefoon. Dat heeft sporen nagelaten. Vandaag hangen de PS en Magnette in de touwen, en smeekt Bouchez niet meer om erkenning. Wel integendeel, hij vindt dat hij daar nu vanzelfsprekend recht op heeft. Op een bepaalde manier zijn De Wever en Bouchez nu ook elkaars concurrenten geworden in de strijd om het politieke leiderschap van een conservatieve, rechts-liberale stroming. Maar Bouchez is uiteraard een belgicist. En dus oppert hij de mogelijkheid van een Belgische liberale beweging onder zijn leiding, waarin de Open VLD zou kunnen opgaan, en die zo ook met de N-VA zou kunnen wedijveren.

Hoe zou u dat belgicisme van Bouchez omschrijven?

Gerlache: Het gaat om een typisch Franstalig belgicisme, vertegenwoordigd door mensen zoals Bouchez, die de oorsprong en de geschiedenis van de Vlaamse Beweging niet goed kennen of begrijpen. Het slag traditionele Franstalige belgicisten voor wie het Vlaams-nationalisme eigenlijk een afwijking is, die moet worden genezen. Zeker ook bij de jongere generatie Franstaligen met weinig historisch besef tref je die strekking aan. Ze willen weliswaar een België mét de Vlamingen, maar op voorwaarde dat die Vlamingen dezelfde visie op het land hebben als de Franstaligen. Het feit dat Bouchez nog altijd geen Nederlands spreekt, laat ook zien dat hij de taalgevoeligheid in Vlaanderen niet snapt. Al wordt hij natuurlijk geholpen door het feit dat de Vlaamse pers en zelfs Voka hem al jaren in het Frans aan het woord laten, en dat dit kennelijk nooit een probleem vormt. Dus waarom zou hij moeite doen?

Vlaamse onderhandelaars verdenken Bouchez ervan dat hij Vooruit uit de Arizona-onderhandelingen wil gooien en Open VLD erbij wil halen. Met als doel zelf premier te kunnen worden.

Gerlache: Een Nederlandsonkundige premier lijkt mij totaal onaanvaardbaar voor Vlaanderen. De N-VA zou daar ook nooit mee akkoord gaan en zal ook alleen toetreden tot een federale regering met De Wever als premier. Ik denk niet dat de recente gebeurtenissen daar verandering in hebben gebracht.

Maar het feit dat De Wever zich door Bouchez geschoffeerd en verraden voelt, belooft toch weinig goeds voor een mogelijke doorstart van Arizona?

Gerlache: Je kunt je afvragen of Bouchez wel begrepen had dat zijn koppige verzet tot het ontslag van De Wever kon leiden. Heeft hij dat goed ingeschat? Want hij moet natuurlijk wel inzien: Bart De Wever is Alexander De Croo (MR) niet.

De Wever zal het spel veel harder spelen dan De Croo ooit heeft gedurfd, en is er de man niet naar om zich in een hoek te laten duwen.

Off the record klonk het tijdens de crisisopbouw vorige week in het MR-kamp: ‘Don’t play with Bouchez.’ Voor De Wever geldt hetzelfde?

Gerlache: Inderdaad, je kunt daar maar beter aan toevoegen: and don’t mess with De Wever. Je zit hier met twee heel sterke karakters en de twee meest prominente politieke leiders in Vlaanderen en Franstalig België op dit moment. Die twee moeten erin slagen het vertrouwen te herstellen en een politieke band te creëren. Anders dreigt een toekomstige Arizona-regering sowieso een heel onstabiele constructie te worden.

Heeft De Wever als formateur fouten gemaakt? Bijvoorbeeld dor Vooruit, waarmee hij ook in Vlaanderen en Antwerpen wil besturen, te veel tegemoet te komen?

Gerlache: Moeilijk te zeggen, wij zaten niet mee aan tafel, maar het is natuurlijk paradoxaal dat De Wever de Vlaamse linkerzijde acceptabel moest zien te maken voor de Waalse rechterzijde, en dat dit ook is mislukt. Verder is het verhaal van de twee democratieën, met een centrumrechts Vlaanderen en een links Wallonië, dat De Wever jarenlang met succes in de markt wist te zetten, toch vooral een politieke slogan en geen feitelijke analyse gebleken.

Aan de andere kant, zo bleek ook uit indiscreties bij de onderhandelingen, is het niet omdat Vlaanderen en Wallonië politiek-ideologisch meer op elkaar gaan lijken dat de communautaire tegenstellingen verdwijnen.

Gerlache: Dat klopt. België is op 9 juni niet ineens veranderd door de verkiezingsuitslag, en Wallonië evenmin, ook al is er nu een andere regering, zonder de PS. Het echte werk moet nog beginnen. Wallonië is nog altijd afhankelijk van de transfers in de sociale zekerheid, de Waalse schuld is proportioneel nog altijd vijf keer groter dan de Vlaamse, en we weten ook nog altijd niet hoe de nieuwe Waalse meerderheid de Waalse financiën precies op orde wil zetten.

In dat opzicht is De Wever realistischer is dan veel andere politici. Hij is daar door de omstandigheden natuurlijk ook toe gedwongen. Voor hem en zijn partij is het is nu of nooit om federaal iets substantieels binnen te halen, zowel op het vlak van hervormingen en de overheidsfinanciën, als institutioneel. Ook daarom wordt Arizona geen heruitgave van de Zweedse regering, hoe graag mensen als Bouchez dat ook zouden willen. Het communautaire dossier gaat ditmaal niet de koelkast in.

Bemiddelaar Maxime Prévot moet vooral het vertrouwen proberen te herstellen tussen De Wever en Bouchez, maar ook tussen Bouchez en Rousseau botert het van geen kanten.

Gerlache: Rousseau en Bouchez zijn exponenten van het informatietijdperk. Ze zijn niet alleen partijvoorzitters maar ook influencers, met hun partijen als hun fanbase. Zij bepalen de richting, de partij moet volgen, en doet dat ook. Dat idee van le parti, c’est moi bemoeilijkt ook nog eens het sluiten van compromissen.

Blijft Arizona vooralsnog de enig denkbare federale coalitie?

Gerlache: Toch veruit de meest voor de hand liggende. Helemaal zeker weet je het nooit in België, maar ik zie op dit moment geen alternatief. Vooruit inruilen voor de Open VLD betekent dat de meerderheid in de Kamer maar één zetel op overschot zou hebben en dus vijf jaar lang afhankelijk zou zijn van de stem van iemand zo oncontroleerbaar als Jean-Marie Dedecker. Wel is er nog een lange weg te gaan richting Arizona. Naast het slagveld van persoonlijke relaties zullen de lekken van de afgelopen dagen – met details over de 13 miljard bezuinigingen die op tafel lagen en de supernota van De Wever met ingrijpende hervormingen in de arbeidsmarkt, de pensioenen en de fiscaliteit – een doorstart van Arizona niet vergemakkelijken. Interessant wordt ook hoe de N-VA zich zal opstellen. Nu hij formateur af is, zijn de handen van De Wever niet meer zo gebonden. Dat is het grote risico dat Bouchez heeft genomen. Het torpederen van de formatiepoging van De Wever, kan leiden tot een verharding bij de N-VA.

De zegetocht van Georges-Louis Bouchez (MR): ‘Hij is in het echt veel leuker dan op televisie’