‘Gaf koning Filip alvast wat goede raad aan formateur De Wever?’

De Nederlandse auteur Kemal Rijken volgt de Europese koningshuizen op de voet. In deze bijdrage houdt hij de  kersttoespraken in België en Nederland tegen het licht.

Het moet voor koning Filip een toevalligheid zijn geweest: een groep leerlingen van de Sancta Mariaschool in Leuven die hem een brief schreef waarin zij hun zorgen uitten over het lot van kinderen in oorlogsgebieden. Het schrijven greep de vorst behoorlijk aan, dusdanig dat hij er zijn kersttoespraak van 2024 bijna geheel aan wijdde. Het resulteerde in een kleine zes minuten durende tv-rede die voornamelijk over oorlogsleed en het eerbiedigen van het internationaal recht ging.

De voortslepende formatie kreeg weinig aandacht.

Een greep uit Filips toespraak: ‘De stap die deze jongeren met hun brief hebben gezet, is behalve ontroerend, ook hoopgevend. Ze voelen mee met andere kinderen, die ver van hen vandaan leven, in een wereld waar dromen aan diggelen worden geslagen nog voor ze de kans krijgen om open te bloeien. Hun vragen raken me diep. Ik begrijp hun ontzetting, hun gevoel van machteloosheid’.

En: ‘Deze jongeren vragen ons, hen redenen te geven om te blijven hopen.’

In tegenstelling tot wat velen denken, is de tekst van de koning en hem alleen. Hij werkt er een aantal weken aan en schaaft die met zijn naaste adviseurs bij tot hij af is. Vervolgens stuurt hij hem naar de Wetstraat 14, waar de premier er inhoudelijk naar kijkt. Tijdens een audiëntie op het Koninklijk Paleis spreken de twee er daarna nog over.

Eventuele aanpassingen kunnen worden gedaan door de premier, in dit geval nog steeds Alexander De Croo, die als premier in lopende zaken ook eindverantwoordelijk is.

Bij koning Filip leert de ervaring dat zijn teksten nooit echt veel controverse veroorzaken. Al was er in juli – na meer dan tien jaar koningschap- wel wat ophef, omdat PS-voorman Paul Magnette vond dat de vorst in zijn toespraak ter gelegenheid van de nationale feestdag, te positief was over de federale regering die na de verkiezingen van 9 juni kon ontstaan. Dat was spijkers zoeken op laag water, zoals we in Nederland zeggen. De kaarten waren immers door de kiezers zo ‘goed’ geschud dat zowel in Vlaanderen als Wallonië regeringen konden ontstaan die uiteindelijk op federaal vlak kunnen samensmelten in Arizona, een centrum-rechtse regering.

Met de vorming van Arizona vlot het echter nog niet en ook is N-VA-leider Bart De Wever nog lang geen premier van België. Ooit zal hij dat misschien wel zijn. In dat geval moet hij met koning Filip naar de inhoud van diens toespraken kijken. Naar het schijnt kunnen de twee persoonlijk goed met elkaar overweg, maar toch zou een premier De Wever best wat kritiek kunnen hebben op de inhoud.

En wat te denken bij een kerstrede over poujadisme, zoals die van koning Albert II in 2011, bijvoorbeeld?

Terug naar de inhoud van de tekst van vandaag. Koning Filip brak een lans voor het internationaal recht en leek daarmee aankomend premier De Wever alvast raad te geven. ‘En ook ieder van ons is geroepen, bij te dragen aan een eerlijker wereld. Een wereld waarin niet de wet van de sterkste overheerst, maar respect voor het recht en de waardigheid van elkeen,’ aldus de vorst, die zei dat we ‘niet onverschillig mogen toekijken bij de zovele schendingen van het internationaal recht.’

Bart De Wever en zijn N-VA heten vrienden van Israël te zijn. Laat het nou juist dat land zijn dat thans in het beklaagdenbankje zit van het Internationaal Strafhof in Den Haag. Tegen premier Benjamin Netanyahu en oud-defensieminister Yoav Gallant is een internationaal arrestatiebevel uitgevaardigd. Zittend premier De Croo zei eerder dat België dit zal eerbiedigen; Bart De Wever heeft daarover nog geen grote uitspraken gedaan.

De vraag is of hij als premier zou hebben ingegrepen in deze passages van de kersttoespraak van de koning. De Wever heeft weinig bewegingsruimte, want los van dat België het internationaal recht respecteert, doen zijn beoogde coalitiepartners dat eveneens, Vooruit voorop. En wat De Wever en de koning bespreken, behoort nu en straks tot het colloque singulier.

Op kerstdag is ‘mijn’ koning Willem-Alexander aan de beurt. In tegenstelling tot koning Filip kiest onze koning nooit één thema waarbinnen hij zijn kerstrede houdt, maar waaiert hij wat meer uit. Net als zijn Belgische collega werkt hij samen met raadgevers aan de tekst, die vooraf door de premier wordt gelezen voor politieke dekking. Naar verwachting krijgen we dit jaar een kerstrede die ingaat op de spanningen die zijn ontstaan na de klopjacht op Joden en Israëli’s van 7 en 8 november in Amsterdam.

Zijn er dan geen verschillen tussen Filip en Willem-Alexander? Jazeker. Net als zijn Britse collega neemt de Belgische vorst een rede op met snijshots van koninklijke momenten uit het voorgaande jaar. Dit jaar kwamen daar nog wat gesproken zinsneden van de briefschrijvertjes uit Leuven bovenop. We zagen bovendien beelden van koningin Mathilde, die uiteraard niet mag ontbreken. Die snijshots zijn handig. Ze geven Filip technisch gezien de mogelijkheid zich in zijn werkkamer te verplaatsen van achter zijn bureau naar voor de kerstboom, bijvoorbeeld.

Niets van dit alles in Nederland, waar koning Willem-Alexander al jaren vasthoudt aan een optreden zonder videobeelden tussendoor. Nee. Zijn toespraak lijkt altijd in ‘one take’ te zijn opgenomen en bevat weinig creativiteit. Boodschap: het is de koning die met zijn eigen verhaal centraal staat.

Of zou het dit jaar anders zijn? En zou hij toch wat hebben geleerd van de toespraak die Filip vandaag gaf? Zo ja, dan is er niets meer aan te doen: Willem-Alexander nam zijn rede eind vorige week op om daarna een KLM-vlucht te nemen naar Argentinië, waar hij thans op skivakantie is.

Vanuit Amsterdam wens ik u, hem en koning Filip ‘een gezegend kerstfeest’ toe.

Kemal Rijken is een Nederlands schrijver, politicoloog, historicus en België-kenner. Hij is onder meer de auteur van de boeken ‘Monarchie’, ‘Eigen Volk’ en ‘Van der Laan.’