Vlaamse regering bezegelt nieuw stikstofakkoord, Boerenbond terughoudend

De Vlaamse regering heeft in de nacht van maandag op dinsdag een nieuw stikstofakkoord bereikt. ‘Akkoord bereikt in stikstofdossier!’, stelt minister-president Jan Jambon op X, het vroegere Twitter.

Na een lange dag onderhandelen tussen de vakministers en parlementsleden werd de nieuwe stikstofdeal bezegeld op een digitale ministerraad.

Wordt het ‘derde keer goede keer’ voor de regering-Jambon en kan de regering eindelijk die vervelende stikstofkiezel uit haar schoen halen? Er ligt alvast voor de derde keer op twee jaar tijd een stikstofakkoord op tafel. De centrale vraag zal zijn of dit akkoord (juridisch) zal standhouden. Bedoeling is alvast om het akkoord in een amendement te gieten dat het ingediende voorstel van decreet bijstuurt. Dat voorstel van decreet, dat eerder werd ingediend door N-VA en Open VLD (zonder CD&V), kreeg stevige tegenwind van de Raad van State.

Wat staat er nu in de tekst die minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) samen met haar collega van Landbouw Jo Brouns (CD&V), viceminister-president Gwendolyn Rutten (Open VLD) en drie parlementsleden van de meerderheid (Wilfried Vandaele, Peter Van Rompuy en Steven Coenegrachts) hebben uitgedokterd?

Het akkoord behoudt alvast de reductiemaatregelen die in het eerdere akkoord van maart werden afgesproken. Ook de doelstelling van -30 procent varkens tegen 2030 blijft behouden. En ook aan de horizon 2030 wordt niet gesleuteld. De verschillende vergunningsdrempels voor industrie (1 pct) en landbouw (0,025 pct) blijven ook behouden en krijgen, zoals gevraagd door de Raad van State, een duidelijkere beargumenteerde wetenschappelijke onderbouwing in de tekst. 

Voor de landbouw verdwijnt wel de zogenaamde ‘onvergunbaarheidsdrempel’. Landbouwbedrijven die toch boven de vastgelegde uitstootdrempel uitkomen, kunnen dan toch een vergunning aanvragen als ze een indivduele passende beoordeling (grondig milieuonderzoek) uitvoeren. Op die manier zou er dus dossier per dossier kunnen bekeken worden. 

Lees verder onder de preview.

Ook het extern salderen krijgt een plaats in het akkoord en dus in het decreet. Dat systeem laat toe dat een landbouwer de uitstootrechten kan overnemen van een andere landbouwer die ermee stopt. Dat systeem zou vanaf januari 2025 ingevoerd kunnen worden, op voorwaarde dat een milieuonderzoek aantoont dat het de vooropgestelde reductiedoelstelling niet in het gedrang brengt. 

Wat de zogenaamde ‘piekbelasters’ betreft, de veelbesproken lijst met rode bedrijven, verdwijnt de verplichte sluiting in 2030. De betrokken landbouwers kunnen kiezen: ofwel zoals voorzien sluiten in 2030 (met flankerend beleid voor de betrokken bedrijven), ofwel open blijven. Maar dan moet hun impactscore onder de 50 procent komen, wat in veel gevallen gepaard zal gaan met zware investeringen. In 2026 zou er ook een evaluatie van de lijst met piekbelasters volgen. 

Er is ook afgesproken om een wetenschappelijke studie te bestellen naar de mogelijkheid om vanaf 2030 op een andere manier naar de problematiek te kijken. Nu ligt de focus voor het naleven van de Europese instandhoudingsdoelstelling sterk op stikstof en stikstofdepositie (zeg maar de neerslag van stikstofverbindingen op de bodem en natuur). Bedoeling zou zijn om meer te kijken naar de stikstofuitstoot en naar het bredere plaatje waarbij men bijvoorbeeld ook rekening zou kunnen houden met de effecten van klimaatverandering of met droogte.

Het is ook de bedoeling om opnieuw naar de Europese Commisie te stappen met de vraag om rekening te houden met de specifieke Vlaamse situatie, met name met Vlaanderen als dichtbevolkte en versnipperde regio.

Ook voor het Turnhouts Vennegebied zou een oplossing gevonden zijn. In dat natuurgebied zijn de stikstofproblemen zo acuut dat er eigenlijk niets meer kan worden ontwikkeld in de nabijheid. Nu zou er beslist zijn om het strikte slot rond het gebied los te laten en te werken volgens de verplichte reductiepercentages die zijn ingeschreven in het G8-scenario, zeg maar de percentages die nodig zijn om de generieke reductiedoelstelling tegen 2030 te halen.  Volgens minister van Omgeving Zuhal Demir blijft stikstof ‘een zwaard van Damocles boven onze economie’. “Maar we hangen het een stuk steviger vast”, reageert ze op X op het bereikte akkoord.

“Vrij zeker dat we met dit akkoord vergunningenstop kunnen vermijden”

“We zijn vrij zeker dat we met dit stikstofakkoord een vergunningenstop kunnen vermijden.” Zo vatte N-VA-fractieleider Wilfried Vandaele dinsdagochtend de nachtelijke deal samen. De onderhandelaars houden dus nog steeds een slag om de arm, maar zijn het erover eens dat het horrorscenario is ontweken. Ze willen nu met Europa gaan praten over soepeler regels voor onze natuurgebieden.

Het nieuwe akkoord behoudt de reductiemaatregelen die in het eerdere akkoord van maart werden afgesproken. Voor de landbouw verdwijnt wel de zogenaamde ‘onvergunbaarheidsdrempel’. Landbouwbedrijven die toch boven de vastgelegde uitstootdrempel uitkomen, kunnen dus toch een vergunning aanvragen als ze een individuele passende beoordeling (grondig milieuonderzoek) uitvoeren.  Ook het extern salderen krijgt een plaats in het akkoord en dus in het decreet. Dat systeem laat toe dat een landbouwer de uitstootrechten kan overnemen van een andere landbouwer die ermee stopt. Wat de zogenaamde ‘piekbelasters’ betreft, de veelbesproken lijst met rode bedrijven, verdwijnt de verplichte sluiting in 2030.

“We verwachten van de landbouw een reductie van 37.000 ton stikstof naar 18.000 ton”, zei landbouwminister Jo Brouns (CD&V) dinsdag. “De inspanning is dus enorm. Maar we voorzien meer dan 2 miljard euro om de sector bij te staan de omslag te maken naar de meest duurzame landbouw ter wereld. Heel de wereld kijkt nu naar Vlaanderen.”

“We hadden andere wegen kunnen inslaan, die lagen ook op tafel”, zei viceminister-president Gwendolyn Rutten (Open VLD). “We hadden geen decreet kunnen maken. Dat was zeker geweest voor de politiek, maar onzeker voor boeren, burgers en bedrijven.”

Rutten was vooral blij dat de harde sluiting voor de rode bedrijven van tafel is. “Ik stel voor dat we hierna samen eens een ijsje gaan eten in de abdij van Averbode”, zei ze in een referentie naar de onderneming die ze lange tijd heeft verdedigd in het parlement.

“Noodlandingen zijn geen zachte landingen, maar een zachte landing zat er gewoon niet in”, zei minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA). “We hebben heel snel heel steil moeten dalen om op die manier een crash te vermijden.” Samen met de collega’s wil ze nu naar Europa stappen om te argumenteren dat de strenge regels rond natuubehoud niet geschikt zijn voor een drukbevolkte regio als Vlaanderen. “We gaan wegen op Europa, dat hebben we in het verleden al gedaan met de natuurherstelwet”, zei ze.

Vooral voor het Turnhouts Vennegebied is die dialoog met Europa belangrijk. “We zijn het erover eens dat daar kritische depositiewaarden liggen die zodanig laag zijn, dat het niet werkbaar is”, zei Brouns.

“Stikstof is een woord dat niet in het regeerakkoord voorkomt en toch is het politiek het zwaarste dossier van deze legislatuur geweest”, vatte minister-president Jan Jambon (N-VA) samen. “Deze regering heeft alle problematieken die op haar bord kwamen opgelost. Niet altijd met een schoonheidsprijs, maar het resulteerde wel in akkoorden.”

“Deal bedient Ineos, maar offert natuur op”

Het nieuwe stikstofakkoord van de Vlaamse regering is er een op maat van Ineos, het Britse chemiebedrijf dat in de Antwerpse haven een ethaankraker wil bouwen. Dat zegt oppositiepartij Groen bij monde van haar covoorzitter Jeremie Vaneeckhout en fractieleidster Mieke Schauvliege.

De details van het akkoord moeten nog bekend worden gemaakt, maar op basis van wat al geweten is rijdt de Vlaamse regering de “natuur verder in de prak”, zegt Groen. Ook wordt boeren “een zoveelste rad voor de ogen gedraaid”, terwijl de kans volgens de partij groot is dat het Grondwettelijk Hof de deal opnieuw vernietigt. “Jarenlang onderhandelen en eindigen met broddelwerk: het is vintage deze Vlaamse regering”, zeggen Vaneeckhout en Schauvliege. De regering had als opdracht de natuur veilig te stellen, boeren een langetermijnperspectief te geven en voor een juridisch waterdicht kader te zorgen, maar daar is ze volgens Groen dus niet in geslaagd.

De partij zegt dat de druk voor een nieuw akkoord de voorbije weken werd opgevoerd. “De hete adem van Ineos-topman Jim Ratcliffe in de nek van de Vlaamse regering zorgde ervoor dat er een deal is, iets waar (minister-president Jan) Jambon jaren niet in slaagde. De vergunning voor Ineos wordt veiliggesteld – of toch zolang er geen nieuwe vernietiging is”, stelt Groen. “Dat natuur en landbouwers daarvoor opnieuw de prijs betalen, dat kan de Vlaamse regering niets schelen.”

Boerenbond terughoudend

De Boerenbond reageert terughoudend op het stikstofakkoord van de Vlaamse regering. ‘Zolang er geen teksten zijn, is het moeilijk om uitspraken te doen over de nieuwe politieke beslissingen’, zegt voorzitter Lode Ceyssens. ‘Maar het is nu al duidelijk dat de opgave voor de landbouwsector zeer groot zal zijn en dat het perspectief waarvan sprake zeer voorwaardelijk is.’

Volgens de voorzitter heeft de Boerenbond ‘steeds gesteld dat onze bedrijven al veel inspanningen gedaan hebben en dit willen we blijven doen’. ‘Voorwaarde is wel dat er een juridisch robuust perspectief komt voor onze toekomstgerichte bedrijven en voor onze jonge boeren. We zullen de teksten en de vertaling in het decreet dan ook grondig bestuderen en hieraan toetsen’, zegt hij nog.

Professor milieurecht: ‘Rechtszekerheid is er alleen maar op achteruitgegaan'”‘

Het is “erg gesteld” met de Vlaamse rechtstaat. Dat zegt professor milieurecht Kurt Deketelaere (KU Leuven) dinsdag in een reactie op het nieuwe stikstofakkoord. “De rechtszekerheid is alleen maar meer achteruitgegaan”, zegt Deketelaere. “Het is juridisch prutswerk.”

De Vlaamse regering bereikte in de nacht van maandag op dinsdag een nieuw stikstofakkoord. De verplichte sluiting in 2030 van de zogenaamde ‘piekbelasters’, de lijst van rode bedrijven, verdwijnt. De ‘onvergunbaarheidsdrempel’ voor de landbouw verdwijnt ook: landbouwbedrijven die boven de vastgelegde uitstootdrempel uitkomen, kunnen dan toch een vergunning aanvragen. “Maar er is nooit een verbod geweest op het aanvragen van een vergunning”, zegt Deketelaere daarover. “Bedrijven kunnen altijd een vergunning aanvragen, dat is de basisregel.” 

Ook het extern salderen is in het akkoord opgenomen. Een landbouwer kan dankzij dat systeem uitstootrechten overnemen van een andere landbouwer die stopt. Het systeem zou vanaf januari 2025 ingevoerd worden, nadat eerst nog een milieueffectenrapport dient te worden opgesteld. “Tot dan zou het salderen via een omzendbrief geregeld worden”, zegt Deketelaere. “Eigendomsrechten, want dat zijn de uitstootrechten, via een omzendbrief regelen: dat is juridische onzin.” 

Maar het grootste probleem voor Deketelaere is dat de vergunningsdrempels voor de industrie en de landbouw an sich blijven bestaan. “De regering wil daarmee het bedrijfsleven geruststellen, maar zo’n automatisme inbouwen, kan niet. De Raad van State is daar in een vorig advies al over gevallen, terwijl de regering toen ook dacht dat de teksten genoeg gemotiveerd waren.” 

Wat er volgens de professor wel moet gebeuren, is werken met een individuele passende beoordeling, dossier per dossier, die de impact van stikstof op de omliggende natuurgebieden in kaart brengt. “Dat biedt de meeste rechtszekerheid. Dit akkoord is een facade, het is window dressing.” 

Tussen 2004 en 2009 was Deketelaere naast prof achtereenvolgens kabinetsadviseur en kabinetschef van de Vlaamse CD&V-ministers van onder meer Leefmilieu en Energie Kris Peeters en Hilde Crevits. Hij zit in de raden van bestuur van de Maatschappij voor Roerend Bezit van de Boerenbond (MRBB, de financiële holding van de Boerenbond), van Arvesta en van het investeringsfonds AIV van de Boerenbond.