‘Politieke versnippering? Probleem ligt bij de politici, niet bij de kiezers’

‘Het geweeklaag over de ‘versnippering’ is een unfaire en zelfs hypocriete boodschap aan het electoraat’, schrijft politicoloog Bart Maddens, die in deze bijdrage focust op wat hij omschrijft als de paradox van het cordon sanitaire. ‘Op de keper beschouwd doen de Vlaamse kiezers al geruime tijd heel erg hun best om de versnippering tegen te gaan en een homogene Vlaamse regering mogelijk te maken.’

Politici klagen geregeld over de versnippering van het politieke landschap in Vlaanderen. Met te veel partijen in de regering kun je geen daadkrachtig beleid voeren, zeggen ze. Ook bij het begin van dit politiek jaar hoorden we die litanie. Toch is er met die klacht iets vreemds aan de hand. Want het Vlaamse partijlandschap is vandaag helemaal niet zo versnipperd. Er zitten zeven partijen in het Vlaams Parlement.  Dat is niet overdreven veel in vergelijking met proportioneel samengestelde parlementen in het buitenland. De Nederlandse Tweede Kamer heeft momenteel zo maar liefst zeventien partijen, de Deense Folketing heeft er zestien. De Duitse Bundestag is vergelijkbaar met het Vlaams Parlement, met zeven partijen, zelfs als we de CDU en CSU als één partij beschouwen.   

Het is ook niet zo dat de fragmentatie van het Vlaamse partijlandschap systematisch stijgt. In 2019 nam de versnippering inderdaad iets toe in vergelijking met 2014, maar nauwelijks in vergelijking met 2010. In 2009 was de versnippering zelfs beduidend hoger dan vandaag, vooral omwille van Lijst Dedecker. Als we de opiniepeilingen mogen geloven, dan zouden de verkiezingen van volgend jaar ook niet leiden tot een toename van de versnippering. Integendeel zelfs, want sommige peilingen laten uitschijnen dat het opnieuw mogelijk zal zijn om een ideologisch samenhangende Vlaamse regering te vormen met slechts twee partijen.   

Dat zou dan vooral te danken zijn aan de spectaculaire groei van het Vlaams Belang. En daar knelt natuurlijk het schoentje. Maar als de politici er nu over klagen dat er misschien wel vier partijen nodig zullen zijn om een Vlaamse regering te vormen, dan heeft dat op zich niets te maken met de versnippering van het partijlandschap. Het heeft alles te maken met het cordon sanitaire. En dat is natuurlijk een politieke keuze. Anders gezegd, de gevestigde politici maken het vooral zichzelf moeilijk, door vooraf exclusieven te stellen. 

Het geweeklaag over de ‘versnippering’ is dan ook een unfaire en zelfs hypocriete boodschap aan het electoraat. Op de keper beschouwd doen de Vlaamse kiezers al geruime tijd heel erg hun best om de versnippering tegen te gaan en een homogene Vlaamse regering mogelijk te maken. In 2014 stemde zo maar liefst één derde voor de N-VA. Het gevolg was dat de N-VA ruim voldoende had aan CD&V om een Vlaamse regering te vormen. Open VLD was een overbodige partij in die regering.  De versnippering, dit keer binnen de Vlaamse regering, was alweer van eigen makelij. En vandaag lijken de kiezers dus op weg om zo massaal voor het Vlaams Belang te stemmen dat er misschien wel een homogene rechtse Vlaamse regering gevormd zal kunnen worden. 

Het probleem is dus niet dat de kiezers versnipperd stemmen. Het probleem is wel dat ze de versnippering tegengaan op een manier die de gevestigde partijen niet zint. En zo komen we bij de paradox van het cordon sanitaire: hoe meer de kiezers hun stemmen concentreren, maar wel bij de ‘verkeerde’ partij, hoe groter de kans dat ze een ideologisch extreem versnipperde regering krijgen. Dus precies het tegenovergestelde van wat ze gevraagd hadden.

Alleen, vragen de kiezers wel een regering met het Vlaams Belang als ze voor het Vlaams Belang stemmen? Dit zou eigenlijk een overbodige vraag moeten zijn in een democratie.  Waarom zouden ze dat niet willen? Maar net het cordon sanitaire doet daar twijfels over rijzen. Dat uitsluitingsmechanisme maakt dat de kiezer vrijblijvend voor een radicale partij kan stemmen bij wijze van ‘signaal’. Het is niet nodig om het partijprogramma van zo een partij grondig te bekijken. Of om na te denken over de implicaties die de realisatie daarvan zou hebben. Want de kans dat die partij mee bestuurt en zo haar programma deels realiseert is toch quasi nihil, dankzij het cordon. De afschaffing daarvan zou de kiezer dus voor zijn of haar verantwoordelijkheid plaatsen. Stem je voor een uiterst-rechtse partij? Fijn, maar weet dat je dan ook een uiterst-rechts beleid kunt krijgen. 

(Lees verder onder de preview.)

Hetzelfde geldt trouwens voor uiterst links. Een stem voor de PVDA zou de kans moeten vergroten op een radicaal links beleid, ook in Vlaanderen. Dat is overigens minder uit de lucht gegrepen dan je zou denken.  In 2019 haalden de drie linkse partijen samen 26,2%, vandaag zou dat volgens de peilingen al bijna 35% zijn, door de forse groei van Vooruit en PVDA. Als die tendens zich verder zet dan komt een radicaal linkse Vlaamse regering dichterbij, zeker als je er ook een door Beweging.net gedomineerd CD&V zou bijtellen. Het zou voor de Vlaamse democratie een goede zaak zijn als men zo een coalitie niet op voorhand zou uitsluiten. Dan is het aan de kiezer om die al dan niet mogelijk te maken.

Ten gronde is het probleem natuurlijk dat die Vlaamse democratie nog steeds met handen en voeten gebonden is aan België. In 2014 was de inbraak van Open VLD in de Vlaamse regering puur een gevolg van de federale coalitievorming. En ook in 2024 zal de N-VA de Vlaamse regeringsvorming ondergeschikt maken aan wat er op federaal niveau gebeurt. Theo Francken was daarover recent zeer eerlijk:  “Voor mij primeert het federale niveau” (De Zondag 10, september). De N-VA is kennelijk zeer onder de indruk van het dreigement van Paul Magnette: “Als de N-VA een coalitie vormt met het Vlaams Belang, dan zal de PS nooit nog met de N-VA samenwerken!” (Dag Allemaal, 7 februari). 

Maar zou een beetje Vlaams-nationale partij dan niet moeten repliceren: waar moeit die man zich eigenlijk mee? Alsof het nog niet genoeg is dat de Franstalige minderheid voortdurend veto’s stelt op het federale niveau. Moet die dan ook nog eens de Vlaamse kiezers de les spellen en haar wil opdringen aan de Vlaamse democratie? Het is niet zeker dat die kiezers dat een plezierige gedachte vinden.