Verkiezingen 2024: Wie mag gaan stemmen?

Op 9 juni 2024 worden in België parlements-, regionale en Europese verkiezingen gehouden. Wie mag er eigenlijk allemaal gaan stemmen? 

In België is stemmen verplicht. Waarom dat zo is leest u hier: Waarom is stemmen verplicht? Iedereen die de Belgische nationaliteit heeft, op de verkiezingsdag minstens 18 jaar oud is, ingeschreven is in het bevolkingsregister van een gemeente en niet van het stemrecht is uitgesloten (bijvoorbeeld omdat hij onbekwaam is verklaard of na een veroordeling ontzet is uit is uit de uitoefening van het kiesrecht), moet gaan stemmen. Het aantal Belgen dat niet kan stemmen is dus vrij klein. 

Belgen in het buitenland

Volgens voorlopige cijfers zullen op 9 juni 2024 8.186.254 mensen die in België wonen de stemgerechtigde leeftijd hebben bereikt. Er zijn echter ook Belgen die in het buitenland verblijven  voor wie stemmen verplicht is. Voor hen zijn er verschillende mogelijkheden: naar België reizen om te stemmen, naar de consulaire post gaan, laten stemmen bij volmacht in België of op de consulaire post, of stemmen per post. Deze Belgen moeten zich registreren om te kunnen stemmen. 

Stemrecht vanaf 16 jaar

Bij de Europese verkiezingen op 9 juni is er wel een nieuwigheid: ook Belgische jongeren van 16 en 17 jaar moeten gaan stemmen voor het Europees Parlement. Let op, eerst werd gezegd dat ze niet verplicht zouden zijn, maar dat werd herroepen: voor de 16 en 17-jarigen geldt ook de stemplicht om hun vertegenwoordiger in het Europees Parlement aan te duiden.  

Carl Devos, professor politieke wetenschappen aan de UGent: ‘Belgen tussen 16 en 18 jaar moeten stemmen voor de verkiezing van het Europees Parlement, zonder voorafgaandelijke registratieplicht. Dat heeft de federale regering De Croo beslist in oktober 2021.’ 

‘België was daarmee het vierde land in Europa dat het stemrecht uitbreidt naar de leeftijd van 16 jaar’, vervolgt Devos. ‘Dat is een afwijking van de algemene regel dat je minstens 18 jaar moet zijn om te mogen stemmen. Er zullen ongeveer 270.000 jongeren met de Belgische nationaliteit of die van een andere EU-lidstaat kunnen stemmen. Ze moeten op de dag van de verkiezingen minstens 16 zijn en in België wonen.’ Meer daarover leest u hier: Waar en wanneer moet ik gaan stemmen? 

‘Deze hervorming is het gevolg van een afspraak in het regeerakkoord’, aldus Devos. ‘De regering-De Croo wou de democratie vernieuwen door politieke participatie te vergroten. De afspraak in het regeerakkoord kadert binnen de resolutie van het Europees Parlement van 11 november 2015 waarin gepleit werd voor een geharmoniseerde minimumleeftijd voor de kiezers van 16 jaar.’  

Hendrik Vos,  professor Europese politiek aan de UGent: ‘Het debat leeft in meerdere landen, maar enkel in Oostenrijk, Duitsland en Malta ligt de leeftijdsgrens ook al op 16 jaar. In Griekenland is het 17 jaar.’ 

Voor Europese verkiezingen

Dave Sinardet, professor politieke wetenschappen aan de VUB: ‘Stemrecht verlagen naar 16 jaar is een manier om de politieke interesse bij jongeren te vergroten. Zowel jongeren zelf als het onderwijs worden zo gestimuleerd om aandacht aan de verkiezingen te schenken. Hoe jonger iemand met politiek geconfronteerd wordt, hoe groter de kans is dat hij er in zijn volwassen leven ook mee bezig gaat zijn, zo tonen studies aan. Bovendien zal de politiek meer rekening moeten houden met jongeren als ze stemrecht krijgen.’  

Maar de verlaging van de stemgerechtigde leeftijd tot 16 jaar geldt dus enkel voor de Europese verkiezingen. ‘Wil je dat ook invoeren voor de federale verkiezingen moet de Grondwet gewijzigd worden en heb je dus een tweederde meerderheid nodig’, aldus Sinardet.  

Opkomstplicht

Nog een belangrijke nieuwigheid is dat voor de lokale verkiezingen van oktober 2024 de opkomstplicht is afgeschaft. Waarom is die alleen afgeschaft voor de lokale verkiezingen?  Devos: ‘De lokale en provinciale verkiezingen in Vlaanderen vallen onder de bevoegdheid van het Vlaams Parlement. De huidige ‘Zweedse’ meerderheid van Jambon I heeft de opkomstplicht voor lokale en provinciale verkiezingen afgeschaft, ze is niet bevoegd om dat eventueel ook te doen voor de regionale of federale verkiezingen.’ 

‘Open VLD is al lang vragende partij voor de algemene afschaffing van de opkomstplicht’, vervolgt Devos. ‘Ook N-VA was daar ook voor te vinden. Bij de formatie van de Vlaamse regering Jambon I heeft CD&V op dat punt toegegeven. Een toegeving waar sommige CD&V-politici achteraf veel spijt van hadden.’ 

Sinardet beaamt: ‘Er is al lang debat over het afschaffen van de opkomstplicht, vooral de liberalen zijn daar al lang voorstander van. En bij de Vlaamse regeringsvorming haalden ze hun slag thuis, CD&V heeft tegen haar zin moeten toegeven.’ 

‘Maar de Vlaamse regering is enkel bevoegd voor de lokale verkiezingen in het Vlaams gewest. Voor andere verkiezingen blijft de opkomstplicht dus bestaan’, benadrukt Sinardet nog eens. ‘Kiezers die in het Vlaams gewest wonen zullen dus in juni nog wel verplicht naar de stembus moeten, maar in oktober niet meer. Inwoners van het Brussels of Waals gewest zullen echter ook in oktober nog moeten gaan stemmen. Ook op vlak van opkomstplicht wordt ons land dus wat verwarrender, maar dat is nu eenmaal een gevolg van federalisme.’ 

Vervolging?

Er is dus een opkomstplicht in ons land voor de federale, regionale en Europese verkiezingen. Die geldt ook voor de 16- en 17-jarigen die alleen voor het Europees Parlement mogen kiezen. Maar wat gebeurt er als u toch niet gaat kiezen? Wordt u dan vervolgd?

In de praktijk worden niet-stemmers meestal niet vervolgd, bij gebrek aan mankracht bij de parketten. Minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open VLD) heeft laten weten dat er zoals bij vorige verkiezingen een richtlijn komt van het college van de procureurs-generaal die stelt dat niet-stemmen niet zal worden vervolgd.

Dus ook de 16- en 17-jarigen die niet opdagen van de Europese verkiezingen zullen niet worden vervolgd. ‘We zullen de politie niet naar minderjarigen sturen’, aldus Van Tigchelt. ‘De periode van de verkiezingen is ook de examenperiode. Het was ook niet de bedoeling van de regering om hen te verplichten om te gaan, dus we zullen hen ook niet vervolgen. We willen hen inspraak geven, geen boetes.’