Verkiezingen 2024: Waarom worden federale, regionale en Europese verkiezingen op dezelfde dag gehouden?

Op 9 juni gaan we stemmen voor het federale, regionale en Europese parlement. Waarom worden al die verkiezingen op dezelfde dag gehouden?  

De federale en regionale verkiezingen vinden nu op dezelfde dag plaats als de Europese stembusgang. Hoe komt het dat al die verkiezingen samenvallen? Dave Sinardet, professor politieke wetenschappen aan de VUB: ‘Bij de vierde staatshervorming van 1993, onder premier Jean-Luc Dehaene (CD&V), werd beslist om de regionale parlementen allemaal samen te verkiezen om de vijf jaar. Én op dezelfde dag als de Europese verkiezingen. Zo wou men een inflatie aan stembusslagen vermijden. De federale verkiezingen werden hiervan toen  bewust losgekoppeld.’ 

Carl Devos, professor politieke wetenschappen aan de UGent vult aan: ‘De eerste rechtstreekse verkiezing van het Vlaams Parlement vond plaats in mei 1995, samen met de federale verkiezingen. De eerste regeerperiode van het Vlaams Parlement duurde uitzonderlijk slechts vier jaar, vanaf de verkiezingen van 13 juni 1999 telt de regeerperiode van het regionaal parlement vijf jaar. Vanaf 1999 zijn de vijfjaarlijkse Vlaamse verkiezingen gekoppeld aan de vijfjaarlijkse Europese verkiezingen, die in juni plaats vinden.’ 

Permanente verkiezingscampagnes

En hoe zit dat dan met de federale verkiezingen? De Europese en Vlaamse verkiezingen worden al sinds 1999 om de vijf jaar en op dezelfde dag worden gehouden, maar de federale verkiezingen werden jarenlang in principe om de vier jaar gehouden. ‘Dat wil zeggen dat de Vlaamse en Europese verkiezingen enerzijds, en die van de Kamer anderzijds een tijd niet op dezelfde dag werden georganiseerd’, aldus Devos.  

Pierre Vercauteren, politicoloog aan de UCLouvain: ‘Gevolg was dat er tussen 2000 en 2010 een opeenvolging van verkiezingen was, omdat de data niet altijd samenvielen. Zo ontstond er een situatie van bijna permanente verkiezingscampagnes.’ 

Devos: ‘In het eerste decennium van de eeuw volgden de parlementsverkiezingen elkaar snel op: 2003 federale, 2004 regionale en Europese, 2007 federale, 2009 regionale en Europese en 2010 vervroegde federale verkiezingen. Volgens nogal wat politici maakten al die verkiezingen goed bestuur en grote hervormingen onmogelijk, omdat partijen quasi onafgebroken aan verkiezingen dachten.’ 

Permanente verkiezingscampagne

Dave Sinardet, professor politieke wetenschappen aan de VUB: ‘Nadat regionale en federale verkiezingen een tiental jaar apart werden gehouden, merkten een heel aantal politici en commentatoren dat dit toch niet het gewenste effect had. De vele opeenvolgende verkiezingen leidden tot een permanente verkiezingscampagne. En omdat steeds dezelfde partijen en kopstukken zich bij de kiezer aandienden, was er geen echte aparte dynamiek. Regionale campagnes gingen vaak over federale thema’s en omgekeerd.’ 

Hendrik Vos, professor Europese politiek (UGent): ‘Voor partijen is het ook erg vermoeiend en duur om op verschillende momenten verspreid over het jaar campagne te moeten voeren, dus het is makkelijker om de verkiezingen te laten samenvallen.’ 

Moeder der verkiezingen

Na jarenlange discussies over het laten samenvallen van verkiezingen en de duur van de regeerperiode te harmoniseren tussen het federale niveau en het niveau van de gewesten en gemeenschappen werd daar werk van gemaakt in het zogenaamde Vlinderakkoord over de zesde staatshervorming, dat in 2011 werd gesloten. Daarin werd bepaald dat de Kamer in regel ook vijf jaar zetelt, in plaats van vier jaar. Sindsdien vallen de Europese, federale en regionale verkiezingen samen. 

Sinardet: ‘Met de zesde staatshervorming besliste men om ook regionale en federale verkiezingen te laten samenvallen.’ Devos: ‘De drie verkiezingen worden nu op dezelfde zondag in juni georganiseerd. We spreken dan van ‘de moeder der verkiezingen.’

Vervroegde verkiezingen  

Daarbij is een belangrijke kanttekening te plaatsen, aldus Sinardet: ‘Als een volgende federale regering vervroegd zou vallen, kunnen er toch weer aparte federale verkiezingen komen.’  

Devos: ‘Het Vlaams parlement is net als het Europees parlement wat men noemt een legislatuurparlement: het kan niet worden ontbonden, de verkiezingen zijn steeds om de vijf jaar. Maar de Kamer van Volksvertegenwoordigers is geen legislatuurparlement en kan dus wel worden ontbonden.’ Als de Kamer ontbonden wordt, kunnen er vervroegde verkiezingen volgen.  

‘We gaan dus altijd in juni stemmen voor het Europees en Vlaams Parlement, maar als de Kamer vervroegd ontbonden zou worden kunnen die federale verkiezingen ook in een andere maand georganiseerd worden’, vat Devos samen. ‘Waardoor de verkiezingen van het Vlaamse en Europees Parlement enerzijds en de Kamer anderzijds daarna niet langer op dezelfde dag of maand georganiseerd worden.’ 

Europa in de schaduw

Tot slot, is het niet jammer dat de Europese verkiezingen samenvallen met de federale en regionale verkiezingen? Dreigen vooral de Europese verkiezingen en de bijhorende campagne niet in de schaduw plaats te vinden en minder aandacht te krijgen? 

Hendrik Vos: ‘Het is mogelijk dat partijen zich vooral zullen voorstellen aan de kiezer op basis van hun standpunten over thema’s die in Vlaanderen of België spelen, en niet zozeer hun Europese standpunten zullen benadrukken. Journalisten en moderatoren van verkiezingsdebatten zullen misschien zelfs niet naar hun Europese standpunten vragen.’  

‘Anderzijds is het de laatste jaren wel duidelijk geworden dat precies dezelfde thema’s spelen op alle beleidsniveaus: klimaat, migratie, inflatie, energie… Het zijn allemaal uitdagingen waarvoor slechts oplossingen kunnen worden gevonden door op verschillende niveaus tegelijk maatregelen te nemen’, aldus Vos.