Verkiezingen 2024: Hoe wordt een regering gevormd?

Op 9 juni gaan we stemmen voor een nieuw federaal parlement. Maar hoe komt daarna een regering tot stand? 

De dag na de parlementsverkiezingen biedt de premier van de aftredende regering zijn ontslag aan de koning aan. De koning aanvaardt dat ontslag en belast de ontslagnemende regering met de lopende zaken: ze beheert de zaken van dag tot dag en neemt geen grote beslissingen meer. Tenzij er zich een ramp voordoet (bijvoorbeeld een epidemie of  natuurramp), behandelt de regering in lopende zaken alleen het absolute minimum. De ontslagnemende regering blijft in functie tot er een nieuwe regering gevormd is. Meer over de regering in lopende zaken leest u hier: Verkiezingen 2024: Wat is een regering in ‘lopende zaken?

In de dagen na de verkiezingen begint de koning met zijn raadplegingen. Hij ontvangt een aantal prominenten in audiëntie om te kijken hoe een nieuwe regering gevormd kan worden. Zo ontvangt de koning de voorzitters van Kamer en Senaat, de voorzitters van de belangrijkste partijen van het land en een aantal politieke en sociaal-economische vooraanstaanden in audiëntie.

Van informateur tot formateur

Daarna duidt de koning een informateur of een formateur aan. Een informateur is een ervaren politicus die informatie verzamelt bij de verschillende partijen over hun zienswijze en wensen in verband met de vorming van een nieuwe regering en nagaat hoe een meerderheid kan gevormd worden en met welke partners. Hierover brengt hij verslag uit bij de koning en adviseert hem over de aanstelling van een formateur. Over de rol van de koning leest u meer hier: Verkiezingen 2024: Hoe belangrijk is de rol van de koning na de verkiezingen? Kan hij de regeringsvorming beïnvloeden?

‘De koning kan een ervaren politicus aanstellen om een onderzoeksmissie uit te voeren’, zegt politicoloog Pierre Vercauteren (UCL). ‘Deze persoon zal dan verschillende politieke partijen bezoeken om te horen hoe ze zich voelen na de verkiezingsuitslag en om te zien waar een regeringsprogramma zich eventueel op zou kunnen richten.’

‘Daarna kan de koning en formateur de opdracht geven om te onderhandelen over een regeringsprogramma en een coalitie en om vervolgens een regering te vormen, op basis van de verkiezingsuitslag en dus de zetelverdeling tussen de verschillende politieke partijen.’ Een regeringsvorming kan enkele dagen tot enkele weken of maanden duren. Het is ook mogelijk dat verschillende informateurs of formateurs aangeduid worden.

Regeerakkoord

De formateur moet aan de hand van de programmapunten van de partijen die van de regering deel uitmaken, een regeerakkoord opmaken dat de basis zal zijn van de samenwerking gedurende de volgende legislatuur. Het regeerakkoord, het te verwezenlijken streefdoel van de regering, wordt geschreven in onderhandeling met de betrokken partijen.

Wanneer de betrokken partijen het regeerakkoord aanvaarden, wordt onderhandeld over de toewijzing van de ministerportefeuilles. Als de formateur daarin slaagt, wordt hij of zij meestal de eerste minister van de nieuwe regering. Na het slagen van die onderhandelingen wordt de nieuwe ploeg voorgesteld aan de koning. De koning benoemt de ministers. Ze leggen de eed af voor de koning.

Na de eedaflegging stellen de nieuwe ministers de regeringsverklaring op, waarin de krachtlijnen van het regeerakkoord, dat door de eerste minister worden gepresenteerd in de Kamer. Er volgt dan een debat in plenaire zitting waarna een vertrouwensstemming wordt gehouden. Indien de regering het vertrouwen krijgt, dan kan het regeerakkoord uitgevoerd worden over een periode van maximaal 5 jaar.