Verkiezingen 2024: Hoe belangrijk is de rol van de koning na de verkiezingen? Kan hij de regeringsvorming beïnvloeden?

Na de verkiezingen moet er worden onderhandeld over een nieuwe regering. Wat is de rol van de koning daarbij?

‘De regeringsvorming is zowat de enige periode dat de koning nog een zekere politieke invloed heeft’, zegt Dave Sinardet, professor politieke wetenschappen aan de VUB. ‘Hij duidt immers de informateurs, formateurs en andere opdrachthouders aan die een regering moeten proberen tot stand te brengen.’

Gebaseerd op gezag

‘Het staatshoofd speelt enkel op federaal niveau een rol tijdens de formatie’, benadrukt Carl Devos, professor politieke wetenschappen aan de UGent. ‘Die rol is niet te onderschatten, ze is gebaseerd op gezag, niet op formele macht.’

‘Na de verkiezingen stelt het staatshoofd meestal een informateur aan, die het veld moet aftasten. Die stelt dan een rapport op over de mogelijke coalities. De koning kan ook andere mensen een opdracht geven (verkenner, ontmijner, enzoverder) als er meer tijd nodig is’, aldus Devos. ‘Op basis van zijn gesprekken met toppolitici en met zijn opdrachthouder, kan hij op een bepaald moment een formateur, eventueel een duo, aanstellen. Die maakt de regering in de slotfase, en wordt vaak premier.’

Binnen het politieke kader

‘Het staatshoofd kan niet alleen en eigenzinnig opereren’, zegt Devos. ‘Buiten formatietijden moet hij gedekt worden door een lid van de regering, tijdens de formatie moet hij rekening houden met de mening van de partijvoorzitters. De formatie is de periode waarin het staatshoofd zijn meest politieke rol opneemt. Hij heeft een invloed op het proces, maar kan niet ingaan tegen de wil van de verkozen politici.’

‘In de praktijk kan de koning dat natuurlijk niet volledig op eigen houtje beslissen: hij moet daarin de richting volgen die de partijvoorzitters aangeven’, zegt ook Sinardet. ‘Maar als die onderling verdeeld zijn, ontstaat er wel meer ruimte voor de koning. Zo stuurde het Paleis bij de vorige regeringsvorming aan op een as tussen N-VA en PS. Maar uiteindelijk bleken die pogingen toch tevergeefs. Want als partijen er niet in slagen een bepaalde meerderheid te vormen, blijkt de macht van het Paleis al helemaal relatief.’