Vande Lanotte: ‘De grootste zwakte van de N-VA blijft dat ze moeizaam duurzame allianties maakt’

Vandaag zijn alle ogen gericht op het Vlaams Parlement. Welke scenario’s, hoe onwaarschijnlijk ook, zouden zich kunnen voltrekken? Knack vroeg het aan voormalig politicus van Vooruit en grondwetspecialist Johan Vande Lanotte.

Zoals het er nu naar uitziet, gaat CD&V niet akkoord met de stikstofnota van de Vlaamse regering. Maar de andere twee regeringspartijen, N-VA en Open VLD, zouden wel ‘beslist’ hebben om door te gaan. Kan dat wel in een Vlaamse regering die ‘collegiaal’ moet optreden, dat wil zeggen: met het akkoord van alle ministers?

Johan Vande Lanotte: Een ontwerp van decreet voorstellen kan niet, dat moet inderdaad collegiaal gebeuren. Maar een individuele minister kan altijd met een of andere ‘debattekst’ naar het Vlaams Parlement gaan. Alleen mag hij of zij niet stellen dat het in naam van de regering gebeurt. Ik heb begrepen dat minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) bij meerderheidsbeslissing de machtiging heeft gekregen om een milieueffectenrapport (MER) te laten opstellen. Dat wil dus zeggen om na te gaan wat de effecten en de kostprijs zijn van de regeling die zij aan de regering heeft voorgesteld. Dergelijke beslissing zonder consensus lijkt me niet rechtsgeldig.

Kan de oppositie een voorstel van decreet indienen dat heel erg lijkt op wat de N-VA en Open VLD willen? Conner Rousseau heeft al gezegd dat de Vooruitfractie een stikstofarme oplossing zal steunen.

Vande Lanotte: Dat kan de oppositie inderdaad altijd doen. Dat is trouwens in het verleden vaker geprobeerd: de meerderheid of één minister belooft van dit of dat werk te maken en doet dat dan toch niet, waarop de oppositie de meerderheid onder druk zet door dan maar zelf het voorstel in te dienen.

Stel dat in het Vlaams Parlement een stikstofdecreet wordt goedgekeurd met een wisselmeerderheid. Wat dan?

Vande Lanotte: Dan moet de Vlaamse regering dat decreet nog ondertekenen. In het federale parlement is dat de taak van de koning, in Vlaanderen moet de regering dat doen.

Dan zouden de CD&V-ministers een decreet moeten ondertekenen waartegen ze zelf hebben geprotesteerd. Want als ze dat níét doen, krijg je een variant op de abortuscrisis uit 1989, toen koning Boudewijn een door Kamer en Senaat goedgekeurde wet weigerde te ondertekenen.

Vande Lanotte: Dan zit je inderdaad in heel vieze papieren. In het geval van de koning kun je nog zeggen dat de handtekening een vorm van tegenmacht is. Maar een Vlaamse regering die voortkomt uit het Vlaams Parlement die dan zou ingaan tegen een meerderheid van datzelfde Vlaams Parlement, dat is eigenlijk onvoorstelbaar. Maar als de Vlaamse regering een decreet zou moeten ondertekenen waarover binnen die regering geen eensgezindheid bestaat, heeft die regering geen andere optie dan ontslag te nemen. In een normale democratische logica zou ze dat moeten doen voor de eindstemming.

Kan de Vlaamse regering dan toch vallen? Is daarvoor dan niet voorafgaand een constructieve motie van wantrouwen nodig?

Vande Lanotte: Nee. De Vlaamse regering kan zelf altijd haar ontslag indienen. Dan moet er een nieuwe meerderheid gevonden worden.

Dus dan is Bart De Wever als voorzitter van de grootste partij in het Vlaams Parlement automatisch weer aan zet, zoals bij de Vlaamse regeringsvorming in 2019?

Vande Lanotte: Zelfs dat hoeft niet. Dat is geen regel, maar een gebruik. Zoals wij (Vooruit, nvdr) in Oostende na de verkiezingen van 2018 als grootste partij ook de anderen hebben uitgenodigd, maar moesten vaststellen dat Bart Tommelein (Open VLD) ook een uitnodiging had rondgestuurd en dat hij meer volk rond zijn tafel kreeg dan wij. Dat kan dus allemaal gebeuren.

Heeft de CD&V dan andere alternatieven om bestuurlijke obstructie te plegen?

Vande Lanotte: Wel, als zo’n decreet aangenomen is, moeten er nog altijd uitvoeringsbesluiten goedgekeurd worden. De CD&V kan daarover oorlog voeren en die weigeren goed te keuren. Ook dat is niet zonder gevaar. Als het decreet voldoende dwingend en duidelijk is, kunnen burgers natuurlijk naar de rechter stappen, want de uitvoerende macht verzuimt dan ervoor te zorgen dat wat de wettelijke macht heeft beslist, wordt omgezet in beleid.

Dus eigenlijk is er geen goed alternatief voor de Vlaamse regering: ze moet intern tot een akkoord komen?

Vande Lanotte: Inhoudelijk is het een zeer moeilijk dossier, maar het probleem is dat de kern van dit conflict niet inhoudelijk is, maar politiek. Als de voorzitter van de grootste partij van Vlaanderen blijft herhalen in de pers dat hij zijn coalitiepartners kapot wil maken, dan ontbreekt het de Vlaamse meerderheid natuurlijk aan dé cruciale voorwaarde om een politieke crisis op te lossen: vertrouwen.

De CD&V vertrouwt de N-VA niet meer: het gaat Bart De Wever en Zuhal Demir niet om stikstof voor de Vlaamse natuur, maar om het wegnemen van zuurstof voor de christendemocraten.

Vande Lanotte: Dat wordt inderdaad bij commentatoren gezegd. De N-VA en de Open VLD zijn van oordeel dat het laatste knelpunt van de CD&V – het verder afleveren van sommige vergunningen – ertoe zou leiden dat een nieuw openbaar onderzoek noodzakelijk is. Ik kan niet oordelen of dat juist is. Maar als het juist is, kan het stikstofakkoord er niet komen voor de verkiezingen. Dus zou de CD&V bereiken dat wat de Vlaamse regering afgesproken heeft, toch niet kan worden uitgevoerd. Dat is voor de N-VA en de Open VLD een brug te ver. Het treft de N-VA in haar belangrijkste troef: dat het Vlaamse beleidsniveau het beter doet dan het federale.

De N-VA en de CD&V voeren nu al een verkiezingsstrijd, en dat op kap van de Vlaamse landbouwsector?

Vande Lanotte: De N-VA draagt een grote historische verantwoordelijkheid. De partij lijkt er een gewoonte van te maken in iedere regering waar ze deel van uitmaakt minstens een van haar coalitiepartners te bekampen. Rationeel vind ik dat niet, maar ze kan het niet laten. Ik heb al eerder gezegd dat de grootste zwakte van de N-VA erin bestaat dat ze zo moeilijk duurzame allianties maken. De blijkt nu weer.

De open oorlog in het Zweedse kibbelkabinet (2014-2018) met Kris Peeters heeft sinds 2019 een verlengde gekregen in de Vlaamse regering?

Vande Lanotte: Niet alleen met Kris Peeters. Ik was geen fan van de regering-Michel, dat zult u begrijpen. Maar Michel stak zijn nek uit door als enige Franstalige politicus met alleen maar Vlaamse regeringspartijen in zee te willen gaan. In de Marrakeshcrisis werd hij op een bijzonder ondoordachte manier bestookt door de N-VA. Geert Bourgeois nam ontslag in 2008 toen zijn partij het kartel met de CD&V van zijn vriend Yves Leterme opblies. Vandaag zien we opnieuw hetzelfde. Dit moet toch ook tot een interne evaluatie leiden hoe de N-VA in een regering functioneert.

Deze crisis straalt natuurlijk af op alle partijen.

Vande Lanotte: Toch op alle bestuurspartijen. De enigen die garen spinnen bij dergelijke amper uit te leggen politieke crisissen zijn de extremen aan de linker- en rechterzijde. En in Vlaanderen is dat dus vooral het Vlaams Belang, veel meer dan de Partij van de Arbeid. In 2018 hebben alle regeringspartijen door de regeringscrisis zeer zware averij opgelopen. Zonder stikstofakkoord staat dit de drie regeringspartijen ook te wachten, vrees ik. De geschiedenis herhaalt zich meedogenloos.