Tinne Van der Straeten (Groen): ‘Bart De Wever zou beter eens “chapeau” zeggen’

‘We staan er goed voor omdat we allemaal minder gas verbruiken,’ zegt minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen), ‘maar we moeten wel voluit blijven kiezen voor hernieuwbare energie.’

‘Ik heb het mijn partij al laten weten: als de groenen opnieuw de mogelijkheid krijgen om de minister van Energie te leveren, dan wil ik graag voortdoen.’ Tinne Van der Straeten zegt het tegen het einde van een gesprek waarin ze haar palmares onomwonden verdedigt. Wat uiteraard helpt voor de minister van Energie zijn de lage gas- en elektriciteitsprijzen – de laagste in zes maanden. Met dank aan veel wind en zachte temperaturen. Maar de politica klopt zich ook op de borst. ‘Dat we er nu goed voor staan, komt doordat we onze Europese gasvoorraden goed aangevuld hebben. En omdat we allemaal minder gas verbruiken. Bovendien hebben we een Europees mechanisme om de gasprijzen te blokkeren als dat nodig zou zijn. Tegelijkertijd werken we aan een versnelling van de uitbouw van hernieuwbare energie.’

Bestaat de kans nog dat we terugkeren naar een situatie zoals in augustus 2022, toen de prijzen tien keer zo hoog waren als vandaag?

Tinne Van der Straeten: Als we opnieuw meer gas zouden verbruiken, dreigen de prijzen opnieuw door het dak te gaan, ja. Of als we er niet voor zorgen dat de gasvoorraden op peil blijven. We mogen niet vergeten dat de toevoer van Russisch gas voorgoed voorbij is. Daarom moet het hoofddoel blijven om gas vaarwel te zeggen en voluit te kiezen voor elektriciteit. Als we nu niets doen, werken we zelf de volgende crisis in de hand.

Vreest u dat Europese beleidsmakers zich in slaap laten wiegen door de huidige gunstige toestand?

Van der Straeten: Voor mij blijft de urgentie even groot als tijdens het hoogtepunt van de crisis. Wij hebben in het begin van de regeerperiode beslissingen genomen die heel robuust bleken voor de crisis die komen zou. De belangrijkste is uiteraard de bouw van een nieuw energie-eiland in de Noordzee. Eind 2020 hadden we de eerste vergadering op basis van mijn voorstel. In 2026 is het eiland klaar. Zés jaar van beslissing tot realisatie: in de politiek kan het dus ook snel gaan. Het gaat om 3,5 gigawatt (GW) of 80 procent van het elektriciteitsverbruik van alle Belgische gezinnen. Daarnaast hebben we 2 GW aan nucleaire energie verlengd, 1,6 GW via gascentrales gecontracteerd en 0,4 GW via batterijen.

Los daarvan hebben wij de laatste jaren allemaal ons steentje bijgedragen om de crisis te temperen. Hoeveel mensen hebben hun verwarming thuis niet een graadje lager gezet? Maar we moeten weg van het gas. Daarom is het cruciaal dat we verbindingen maken met de windmolenparken in Denemarken en Engeland. Op die manier kunnen we onze huizen elektrisch verwarmen en elektrisch rijden. In elk geval moeten we als land volop inzetten op meer hernieuwbare energie. Hoe meer windmolens en zonnepanelen, hoe goedkoper de elektriciteit.

Dat klinkt goed, maar tegelijk zet Daikin Europe zijn werknemers op tijdelijke werkloosheid omdat er te weinig warmtepompen worden verkocht. Een van de oorzaken: de lage gasprijzen.

Van der Straeten: Dat is inderdaad ongelooflijk. Zo snel kan het dus gaan. Tijdens de crisis werden de warmtepompen plots heel populair. Logisch ook, elektriciteit is altijd efficiënter dan gas. Hoe hoger de gasprijzen, hoe rendabeler de warmtepomp. Maar de installatie van een warmtepomp is in eerste instantie duur. Een van de manieren om dat euvel te verhelpen, is de accijnsverschuiving van elektriciteit naar gas. Vandaag ziet u op uw elektriciteitsfactuur dat de accijns op elektriciteit vele malen groter is dan die op gas. Gas moet minder aantrekkelijk worden, maar het is belangrijk om iedereen mee te krijgen. Daarom hebben we beslist om die verschuiving in stapjes door te voeren.

Doet de Vlaamse regering voldoende om de uitrol van warmtepompen te stimuleren?

Van der Straeten: Dat vind ik niet. Bovendien is de elektriciteitsfactuur altijd een verdoken belastingbrief geweest. De federale taksen en heffingen hebben we er zo goed als allemaal uitgehaald en hervormd tot één accijns. Op dat vlak zou Vlaanderen ook wel een tandje kunnen bijsteken.

Kies ik het best voor een variabel of een vast energiecontract?

Van der Straeten: U moet vooral voortdurend vergelijken. We hebben al initiatieven genomen om de CREG-scan duidelijker en transparanter te maken, maar hij blijft te weinig bekend. Terwijl van energieleverancier veranderen heel eenvoudig is. Dat kan in enkele weken tijd, kosteloos. Samen met staatssecretaris voor Consumentenzaken Alexia Bertrand (MR) heb ik er ook voor gezorgd dat voorschotten snel worden aangepast voor mensen met een variabel contract. Sinds maart 2023 kregen minstens 2,2 miljoen klanten een gepersonaliseerd voorstel tot voorschotaanpassing, zodat de dalende gasprijs ook snel vertaald wordt naar een lagere energiefactuur.

De federale regering lag overhoop over de effecten van de vergroening van het bedrijfswagenpark. Terwijl de milieubewegingen die vergroening op applaus onthaalden, was minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) beducht voor de gevolgen voor gebruikers van fossiele bedrijfswagens, die hun kosten sneller zagen stijgen dan verwacht.

Van der Straeten: In het regeerakkoord hebben we inderdaad afgesproken dat tegen 2026 alle bedrijfswagens elektrisch zouden zijn. Die beslissing is de grootste CO2-besparing ooit. Een enorm goede maatregel en ook geméénd, hè. Vanaf het moment dat je die implementeert, teken je alle scenario’s uit en hou je rekening met alle denkbare variabelen. Dat is toch wat wij hier op ons kabinet meestal doen. Ik had verwacht dat minister Van Peteghem dat ook zou doen. Ik heb goed met hem samengewerkt op het vlak van de energienorm, de accijnshervorming en de btw-verlaging van 21 naar 6 procent. Daarom verbaasde het me dat hij de onbedoelde effecten niet zag aankomen.

Van Peteghem wilde niet dat duizenden mensen meer belastingen zouden betalen in een verkiezingsjaar. Tegelijk zien we dat de treintickets vanaf februari duurder worden, onder een groene minister van Mobiliteit (Georges Gilkinet) nog wel.

Van der Straeten: Daarom vragen wij groenen al langer dat het globale plaatje bekeken wordt. Denk bijvoorbeeld ook aan de verhoging van de fietsvergoeding. Energie, fiscaliteit, mobiliteit, maar ook huisvesting: in de energietransitie zal het allemaal samen bekeken moeten worden.

De fiscale hervorming is er niet gekomen.

Van der Straeten: Nee, omdat één partij (de MR, nvdr) niet bereid was om compromissen te sluiten. Dat kan ik alleen maar betreuren.

Naar de campagne dan. Gaat u die in als ‘de minister die ons door de energiecrisis heeft geloodst’?

Van der Straeten: (glimacht) Het is toch wel een beetje zo, niet? De prijzen zijn laag, de acute zorgen zijn voorbij. Tijdens de crisis – zo’n 18 maanden lang – heb ik mijn mensen elke ochtend bijeengeroepen voor een briefing. Hoe evolueren de prijzen, in welke landen zijn er problemen, hoe gaan de stromen elektriciteit en gas, ook richting de buurlanden? Al in de zomer van 2022 hadden we een winterplan. Het is loodzwaar geweest, maar het heeft zijn vruchten afgeworpen.

U kunt ook de campagne ingaan als de minister die een bocht maakte over kernenergie.

Van der Straeten: Is dat dan een probleem? Al twintig jaar lang zeggen we dat er een kernuitstap zal komen, maar die is nooit voorbereid. En dan barst in februari 2022 de oorlog in Oekraïne los. Enkele weekends daarna verkondigden Ecolo-covoorzitter Jean-Marc Nollet en ik al dat die volledige kernuitstap niet meer mogelijk zou zijn. Stel dat ik had gezegd: ‘De kernuitstap staat in het regeerakkoord en dus moet die er komen.’ Wat voor een minister zou ik dan zijn?

We citeren uit de nieuwjaarstoespraak van N-VA-voorzitter Bart De Wever: ‘Men liet de groenen hun gang gaan tot Poetin hen dwong om twee kerncentrales open te houden tegen een veel te hoge prijs.’

Van der Straeten: (fors) Belachelijk. Waarom heeft hij de levensduurverlenging dan niet doorgevoerd toen hij aan de knoppen zat in de regering-Michel?

Omdat de andere partijen in die regering – CD&V, Open VLD en MR – dat niet wilden.

Van der Straeten: Wel, dan denk ik dat hij tegenover een groene minister zou kunnen zeggen: ‘Chapeau, u hebt iets gedaan wat ik niet kon.’

Toch werd er wat lacherig gedaan toen u voor de camera’s zei dat de levensduurverlenging van de jongste twee kerncentrales er kwam ‘op mijn vraag, op mijn initiatief’. De zin werd ook opgepikt door de politieke cartoons van Erik Meynen.

Van der Straten: Maar het wás ook op mijn verzoek. De kernuitstap is nooit een doel op zich geweest, maar een middel om ergens te raken. Ze was altijd afhankelijk van de bevoorradingszekerheid, een voorwaarde die wij mee hebben ingeschreven in het regeerakkoord. En die zekerheid kwam in het gedrang door de oorlog in Oekraïne.

Dat was niet het enige mediamoment dat u is blijven achtervolgen. Tijdens een uitzending van Terzake in 2021 raakte u niet uit uw woorden over de nucleaire verlenging. De socialemediakanalen van de N-VA deelden het fragment gretig.

Van der Straeten: In totaal gaat het misschien om een tweetal gevallen in een periode waarin ik elke dag verschillende interviews gaf. Energie is een zeer technisch domein waar je soms drie zinnen nodig hebt om iets uit te leggen. De boksmatch van beste quote of beste tweet is nooit aan mij besteed. Neem de discussie over het gasplafond, waarmee we op Europees niveau torenhoge prijzen counteren. In het begin stonden België en Italië geïsoleerd. Na lang onderhandelen is het plafond goedgekeurd, met amper een paar tegenstemmen. En dan mag je als politica in een televisiestudio enkel antwoorden met ‘ja, het plafond komt er’ of ‘nee, het komt er niet’. Sorry, soms kan ik niet met ja of nee antwoorden.

Dat ik niet altijd even relaxed overkwam in een televisieoptreden, kwam omdat er echt wel redenen waren om te stressen. Voka-topman Wouter De Geest zei me ooit: ‘Doe wel, en zie niet om.’ Dat devies probeer ik te volgen, maar het is echt wel pittig geweest. Zelfs vóór de crisis zijn er enorm grove dingen gezegd. Bart De Wever beweerde zelfs dat ik Engie had ‘omgekocht’.

Even naar uw partij. Kamerlid Kristof Calvo zegt de nationale politiek vaarwel, maar kondigde vorige week wel aan de Henegouwse Kamerlijst van Ecolo te duwen, zonder de ambitie om zitting te hebben. Ook boegbeelden als Wouter De Vriendt en Elisabeth Meuleman verdwijnen van het nationale toneel. Is dat niet vreemd in tijden waarin de centrumpartijen onder druk staan? U zult alle stemmen nodig hebben.

Van der Straeten: Ik ben heel blij dat Kristof die onverwachte keuze heeft gemaakt om op een Ecololijst te staan. Dat is een duidelijk signaal, bijvoorbeeld voor zijn kijk op een federale kieskring. En het klopt dat veel van onze mensen gekozen hebben voor het lokale niveau. Dat zijn positieve keuzes die onze partij niet verzwakken, wel integendeel. Alle verkiezingen vallen nu eenmaal samen dit jaar. Op het lokale niveau kun je heel wat realiseren op het vlak van levenskwaliteit, armoedebestrijding, maar ook energie.

Na de regeringsdeelname in 1999 zakten de groenen in 2003 onder de kiesdrempel. Spookt dat scenario door uw hoofd?

Van der Straeten: Helemaal niet. Er komen drie keer meer windmolens, we doen een historische investering van 3 miljard euro in het spoor, alle bedrijfswagens worden elektrisch en de toegang tot de psychologische zorg is beter dan ooit. Over de kerncentrales wordt al 20 jaar getoeterd, maar wij realiseren de verlenging. We hebben een balans waar we verdorie trots op mogen zijn.