‘Stille kracht van lokale verkiezingen: uw keuze op 13 oktober reikt voorbij de gemeentegrenzen’

Het verkiezingsjaar 2024 laat ons niet los: na de regionale, federale en Europese verkiezingen van enkele weken geleden, is het op 13 oktober opnieuw verzamelen geblazen in het stemhokje voor de lokale en provinciale verkiezingen. In veel opzichten verdienen die lokale verkiezingen minstens evenveel aandacht, aldus Thibault Viaene van de Vrijdaggroep. Tijdens de zomermaanden blikt de Vrijdaggroep elke vrijdag vooruit naar de verkiezingen van 13 oktober.

Door de overwinningen van MR in Wallonië en Brussel en de N-VA in Vlaanderen raakte het succes van antisysteempartijen op 9 juni wat ondergesneeuwd. Op elk bestuursniveau slaagden ze erin de traditionele partijen uit te dagen en soms te verslaan. We mogen absoluut niet vergeten dat een groot deel van het electoraat zich afkeerde van de gevestigde centrumpolitiek, die in de ogen van velen tekortschiet in het aanpakken van heel wat van hun problemen. Studie na studie toont een wijdverbreid wantrouwen in onze politieke instellingen aan. De lokroep van de extremen hoeft daarom niet te verbazen.

Die vermaledijde kloof tussen burger en politiek, een evergreen in de politieke wetenschappen, is echter niets nieuws. De afstand tussen het politieke bedrijf en de samenleving bestaat al sinds politiek bestaat. Wat tegenwoordig echter opvalt, is de mate van vervreemding die burgers ervaren ten opzichte van politieke partijen en besluitvorming. En net daar knelt het schoentje.

De stabiliteit van politieke systemen hangt immers sterk samen met hun legitimiteit, de mate waarin burgers zich vertegenwoordigd voelen door hun leiders. Nu burgers via internet en sociale media veel beter geïnformeerd zijn dan een generatie geleden, leggen ze, veeleisend als ze geworden zijn, de lat voor de politiek een stuk hoger.

Lokaal maatwerk

Volgens voornoemde studies blijft het vertrouwen in de politiek op lokaal vlak echter ietwat beter overeind. Burgers vertrouwen de politicus om de hoek een tikkeltje meer dan de politicus in het parlement. Door hun nabijheid en herkenbaarheid spelen lokale politici een cruciale rol in het dagelijks leven van burgers en zijn ze vaak hun eerste aanspreekpunt. Steden en gemeenten zijn in staat om maatwerk af te leveren voor het oplossen van specifieke lokale problemen zoals veiligheid, wonen en leefmilieu.

Het maatschappelijk onbehagen reikt echter verder dan die lokale besognes. Nationale en internationale megatrends zoals migratie, demografie, deindustrialisering en klimaat beïnvloeden onze wereld ingrijpend, doch worden vaak geassocieerd met de nationale of internationale beleidsniveaus. Recente gebeurtenissen toonden echter aan dat ook lokale besturen een sleutelrol kunnen spelen in mondiale uitdagingen.

Tijdens de COVID-crisis hebben ze snelle en efficiënte vaccinatiecampagnes opgezet, in scherp contrast met de soms zwalpende hogere overheden. Ook in de nasleep van de Russische inval in Oekraïne wisten steden en gemeenten op korte termijn noodopvang te organiseren voor de vele oorlogsvluchtelingen.

Nationale burgemeestersconferentie

Dit weerspiegelt zich ook in de lijstvorming. Het lokale niveau biedt een verleidelijk podium voor nationale politici, die in alsmaar grotere getale hun parlementair of ministerieel mandaat inwisselen voor een lokale rol. Daar vinden ze de mogelijkheid om meer directe, tastbare impact te hebben. Dit in tegenstelling tot de stroperige, conflictueuze politiek op nationaal niveau, die niet zelden aan de ketting ligt van de particratie. Dat gemeentelijke lijsten steeds vaker onder een lokale naam naar de kiezer trekken, los van de nationale moederpartij, weerspiegelt een groeiende lokale dynamiek die zich wil losmaken van de verlamming in de Wetstraat.

De lokale politiek bevindt zich in een unieke positie om het vertrouwen in onze instellingen te herwinnen door oplossingen te bieden voor de problemen die burgers het meest aan het hart gaan. En dit geldt niet enkel voor lokale beleidskwestie.

Vivaldi herkende bijvoorbeeld de potentieel positieve impact van het betrekken van lokale politici bij nationaal beleid. Het regeerakkoord introduceerde daarom de idee om een Nationale Burgemeestersconferentie op te richten in de schoot de Kamer van Volksvertegenwoordigers. Helaas bleef dit voorstel, net als veel andere plannen omtrent politieke vernieuwing, dode letter. Het had evenwel sterke argumenten voor zich, niet in het minst omdat het een brug zou kunnen slaan tussen verschillende bestuurslagen die ons land rijk is. Een gemiste kans, zoveel is zeker.

Het belang van 13 oktober kan amper overschat worden. Het kiezen van lokale vertegenwoordigers is een keuze die verder reikt dan de gemeentegrenzen. In een tijd waarin mondiale problemen almaar meer lokale implicaties hebben, wordt wie de plak zwaait in onze gemeente- en stadhuizen een steeds belangrijkere vraag.

Thibault Viaene (1989) is advocaat aan de Antwerpse balie en studeerde aan de Universiteit Gent en King’s College London. Hij is sinds 2023 voorzitter van de Vrijdaggroep en focust zich binnen de groep op politieke vernieuwing en sociaaleconomische thema’s.